1. rejissor: michael haneke.

haneke ilə müsahibə:

rejissor: michael haneke.
- amour filminin avtobioqrafik olduğunu bilirik. bu filmdə sizin həyatınızdan nə olduğunu bir az açıqlaya bilərsinizmi?
+ heyran olduğum yaşlı bir qadının yanında böyüdüm, məni böyüdən də odur. 80 yaşında xərçəngə tutuldu, bu dözülməz bir vəziyyət idi, çünki sevdiyiniz bir insanın acı çəkdiyini görürsünüz və daha pisi əlinizdən heç bir şey gəlmir. həyatımda daha əvvəl heç bu qədər böyük bir acı çəkməmişdim. belə anlarda insan hər şeyə böyük bir hirslə yanaşmağa başlayır. hərçənd ki, sonra yaxşılaşdı, amma 93 yaşında intihar etmək istədi. onu huşsuz bir halda tapdım. dərhal kömək çağırdım və xəstəxanada özünə gəldiyində, mənə "bunu niyə etdin?" deyə soruşdu. mənə qəzəbli idi. 2 il sonra, mən bir festivalda olanda təkrar intihara cəhd etdi və o zaman vəfat etdi. təxmin edə biləcəyiniz kimi o an bunu bir ssenariyə çevirmək kimi bir arzum yox idi, aradan illər keçdikdən sonra, bir fikir gəlir, tam bir fikir deyil də daha çox ifadə etmək istədiyiniz bir duyğu ...
- sanki filmlərinizdə özünüzü bu qədər açıq ürəkliliklə ilk dəfə göstərirsiniz. bu barədə nə deyərsiniz?
+ filmlərim, hər zaman məni əsəbiləşdirən, hətta hirsdən məni dəli edəcək şeylərdən yaranır. ancaq, daha doğru ifadə etsəm, indiyə qədər bütün filmlərim, tam mənasıyla anlamadığım bir şeylərdən yaranıb. məsələn, ağ lent, sarışın uşaqlardan ibarət xor üzərinə film çəkmək arzusundan doğuldu. bu fikrin hardan yaranmasını da bilmirdim. zamanla, fikirlər və hadisələr başımda yığılmağa başladı, hekayə möhkəmlənirdi və yavaş-yavaş stendhal'ın eşq üzərinə bir sınağında də söylədiyi kimi, bir mənada kristallaşma fenomeni dediyimiz şey ortaya çıxdı və hər bir parça, bütündəki yeri taparaq məna qazanmağa başladı.
- bu ssenaridə sizi ən çox çəkindirən şey nə idi?
+ mənim üçün belə bir ssenari qarşısında iki böyük təhlükə var idi: romantika və ağrı. bu cür ciddi məsələni əgər səhv bir tərəfə çəksəniz, bu cür əhəmiyyətli və universal mövzuda çaşarsınız. buradakı sərhəd xətti olduqca incədir, çünki nə də olsa duyğu və hisslərin əhəmiyyətli olduğu bir mövzudur... ancaq romantiklik, tamamilə fərqli bir şeydir, romantiklik əslində sahib olmadığınız bir həssaslığın varmış kimi göstərilməsi deməkdir. kitsch kimi, yəni səhv bir nəticə. nəticədə hər şey nizamlı olmağa bağlıdır. romantik olmağınız bəzi şeylərə qarşı həssas olduğunuz mənasını vermir, bu ikisini bir-birinə qarışdırmamaq lazımdır!
+ bu film hər şeyin deyildiyi yaxud açıqca göstərilmək istənildiyi filmdir?
- ümid edirəm elə deyil, hər şeyin deyildiyi bir film ölüdür. ola biləcək ən güclü şəkildə suallar soruşmalıyıq, ancaq cavablar verməyə çalışmaq yersizdir, çünki əvvəlcə belə cavablar yoxdur. öz sahələrində, siyasətçilər və elm insanları bu növdən cavablara sahib ola bilərlər təbii ki, ancaq sənətdə sual nə olursa olsun gələn cavabı bildiyini iddia etmək əbəs işdir. bir vəziyyətin bir-biriylə ziddiyyət təşkil edən kompleks təbiətinə ən uyğun şəkildə yaxınlaşmağa çalışmalıyıq və bunun kənarında şərh etməliyik, beləliklə film ekranda izlənilib istehlak olunan bir şey olmaz və ağlımızda, qəlbimizdə və hətta içimizdə macərasını davam edər.
+ ancaq hər şeyə baxmayaraq, tətbiq metodunuzu dəyişdirmiş kimisiniz, ilk filmlərinizdə olduğu kimi cihazın vasitəçiliyinə müraciət etmədən yola davam edirsiniz bu dəfə ...
- şübhəsiz ki, o vaxt bresson'dan çox təsirlənmişdim halbuki bu gün daha çox çehov'un tərəfindəyəm. bu ziddiyyət deyil, əsasən bir çox ortaq məqamlar var ...
+ bresson, çexov ... gənckən pərəstişkarı olduğunuz sənətçilərə hələ də sadiqsinizmi?
- həm bəli, həm də xeyr. gənckən bütün klassikləri oxumağa həvəsli oluruq, daha sonra anlayışınız yaxud həssaslığınız inkişaf edir. ötən il, hərb və sülh"ün yeni bir tərcüməsi nəşr olundu. romanı 25 yaşımdaykən oxumuşdum, ancaq o dövrdə dostoyevski pərəstişkarıydıq və tolstoy mənim üçün təbiətən ağır yazar idi. kitabı aldım və bütün təsəvvürlərimi ləğv edib az qala nəfəs almadan oxudum. dəyişən mən idim, kitabsa eyni qalmışdı. cavan olduğum günləri xatırlayıram. 16 yaşımdaykən julien duvivier'in marianne de ma jeunesse filmini görmüş və bir internat məktəbində keçən, qalanın birində bir qarşılaşmadan yaranan eşq hekayəsindən bəhs edilən bu romantik filmə tam mənasıyla heyran olmuşdum. film haqqında hər şeyi oxudum, ən incə detalına qədər ... iyirmi il sonra, bu yaxınlarda televiziyada qarşıma çıxdı və necə olub da vaxtilə bu filmi o qədər çox sevdiyimə inana bilmirəm.
+ film sənətin bir forması deyilmi, imiclərin ortalığı istila etdiyi bu çağda, yüz yaşını qeyd edən kino miladını tamamlayır yoxsa can verir?
- belə bir şərh. əgər bu gün vyana universitetində dərs verirəmsə, öz ictimai ətrafımda, yoldaşlarım, eyni yaşdan və eyni zövqləri paylaşan digər insanlarla birlikdə oluramsa, paslanmaqdan qorxduğum üçündür. dünyanın geri qalanı ilə əlaqəmin sona çatmasından çəkinirəm və mənə görə gənc insanlarla eyni mühitdə olmaq, əgər evimdə olsam anlayamayacağım dəyişmələri anlama fürsətini əldə edə bilməməyimi təmin edir.
+ filmdəki mənzil, sanki xarici dünyadan qurtarılmış bir oazis kimi təsvir edilir ...
- xəstəlik mövzusu olduğunda vəziyyət budur çünki, hansı ictimai sinifə aid olmağınızda asılı olmayaraq, dünyanız evin dörd divarına sığınır. bu vaxt bunu söyləməliyəm ki, ev daha çox imtiyazdır, çünki orada, dörd divar arasında keçən yaşlılıq sürgününüzü davam etdirmək üçün lazımlı hər şeyə sahibsiniz. yoldaşlarımdan biri, hansı ki özü həkimdir, illərcə xəstə anasının evdə baxımını təmin edə bilmək üçün evə gələn 3 tibb bacısına ödəmə etmək məcburiyyətində qaldığını danışdı. bu ona ayda beş min avroya başa gəlirmiş. bütün bunları qarşılaya bilmək üçün vəziyyətinizin yaxşı olmağı lazımdır! bu filmi xəstəxana dəhlizində yaxud qocalar evində çəkmək istəmədim. əvvəl xəstəxanalarda müxtəlif araşdırmalar etdim ancaq, inanın ki ürəyim buna əl vermədi. həkimlər və tibb bacıları bütün bu ağrılara necə dayana bilirlər bilmirəm.
+ tez-tez pis baxıcılarla əlaqədar hekayələr duyuruq, hələ ki qocalıb gücdən düşmə kimi vəziyyətlərdə ...
- bəli, hətta köhnə universitet professorları ilə sanki axmaq kimi davranıldığı olur. bu o qədər alçaldıcı bir vəziyyətdir ki ... təkrar edirəm, diqqətə çarpan bir nöqtə ilə üzləşmək istədim: sevdiyin birini acı çəkərkən görmək necə bir duyğudur? olduqca təvazökar ancaq hər halda kifayət qədər bir çıxış nöqtəsi. format və məzmun arasında bir uyğunlaşma tutmağa və filmdə klassik (zaman, hərəkət və məkan mənasında) bir bütünlük qurmağa çalışdım. bu da mövzunun həssaslığına ola bildiyincə yaxınlaşmaqla birlikdə, səmimi və klassik bir dünyagörüşünün yaradacağı forma çatmağın bir yolu idi.
+ filmlərinizin çoxunda bir "hirslilik" varlığından bəhs etdiniz. bu eyni zamanda bir katarsis mənasına da gəlir?
- elə sanıram ki, bu gün artıq katarsis halından bəhs etmək olmaz. indiki vaxtda artıq faciə deyə bir şey yoxdur, hamımız səhv bir şüurla yaşayırıq və başımıza gələn hər şey, tam kədərli hekayələrdən ibarət ...
+ bəs yaxşı qurtuluş?
- mən tanrı deyiləm. bəli, eşq deyə bir şey var, ancaq bayağılıqdan başqa bir şey deyil, bunu söyləyən mən deyiləm, və doğrusu eşq də bəzi hallarda bizə çox köməkçi ola bilmir. bir həyat əhvalatında təsadüfün o qədər böyük bir yeri var ki, düşünürəm ki, həyat səfərində bir irəliləmə varsa, bu daha əvvəl xəyal belə etmədiyimiz qədərin bir hədiyyəsidir. mən təsadüfən bir rejissor oldum məsələn, əslinə baxsanız bir yazar yaxud nə bilim aktyor ola bilərdim, hətta bəlkə də bir çoban ( ürəkdən gülür). bu tərz düşüncələrə 14 yaşında sahib oldum, eynilə bəzilərinin o yaşlarda bir lokomotivi istifadəsini xəyal etməsi kimi ...
+ haneke par haneke adlı kitabda, amour'un çəkilişləri əsnasında yaşadığınız gərginliyi yola çıxaraq rəqəmsal hd kamera seçimi mövzusunda seçimlərinizi dilə gətirirsiniz ...
- arri'nin alexa adındakı bu yeni rəqəmsal kamerası ilə filmi çəkməyi istəmirdim. (david fincher və bir çox məşhurların da görünüş rejissorluğunu edən) dara khondji bu kameranı reklam üçün istifadə edirdi, texnika mövzusunda əmin idi və mən də "yaxşı" dedim. və nəticə br fəlakət oldu. bütün çəkiliş müddətində ağlım başımdan çıxdı və sinirdən dəli olurdum az qalsın. tələsik çəkilən üç çəkilişin ardından, bu kameranı bir daha setimde görmək istəmədiyimi söylədim, çünki bu şəkildə iş artıq mümkün deyildi. əgər bu axmaq şeyi görməyə davam etsəm, hər şeyə güvənim sarsılacaqdıı, mən daha çox aktyorlar üzərinə yönəlməli idim. bu filmlə birlikdə həyatımın ən uzun post-production müddətini keçirdim, tam bir il. bu vəziyyət dara ilə olan əlaqəmə də pis təsir etdi. ağ-qara çəkilməsi səbəbiylə olduqca çətin olan ağ lent'in ardından, yeni bir texnika ilə təcrübəyə cəhd etmək istəmirdim. buna görə texniki olaraq hər şeyin yolunda olmasını istədim amma nəticə tam tərsi oldu. arri post-production xərclərinin bir qismini qarşıladı, çünki onlar da bunun kameranın yol açdığı problem olduğunun fərqində idilər. indi, artıq bu problemlər keçdi amma yenə də bu kimi təcrübələrdə olmaq istəməzdim.
+ jean-louis trintignant'ın sağlamlıq vəziyyətindən narahat oldunuzmu?
- bəli, əlbəttə, amma qəribə bir şəkildə, trintignant üçün hər şeyi asanlaşdırmaq adına bir fizyoterapist ilə birlikdə çalışdıq, deyərkən bir gün çəkiliş əsnasında qolunu qırdı. talehsiz bir vəziyyət idi. ancaq o yaşdakı aktyorlarla işləmək hər zaman çətin olmuşdur, bir gün içində 10 saatlıq bir işi düşünə belə bilməzsiniz. trintignant və emmanuelle riva ilə hər şey mükəmməl şəkildə irəlilədi. heç bir zaman aramızda ən kiçik bir mübahisə belə olmadı.
+ filmin çəkildiyi mənzil vyanada ana-atanızın yaşadığı evin eynisi kimidir. niyə?
- çünki məkanı tanımağın gətirdiyi üstünlüklərin hər zaman mənə yeni ehtimallar yaratdığını düşünürəm. məsələn, mətbəx ilə otaq arasındakı uzaqlıq, müəyyən bir nöqtədən digərinə getmək üçün qət edilməsi lazım olan məsafə, otaqların genişliyi səbəbiylə hərəkətlərin məhdudlaşdırılması kimi detallar olduqca əhəmiyyətlidir.
+ filmlərinizdə heç bir şeyi şansa buraxmırsınız, məsələn amour'dakı kitabxananın tematik və əlifba sırası ilə sıralanmasını istəmisiniz ...
- bəli setdəki insanlar demək olar ki, məndən nifrət etməyə başlamışdı. daha əvvəl cache filmindəki auteuil xarakteri bir mədəniyyət qəzeteçisi idi və dairəsinə 4000 kitab apardılar, təbii ki hamısını düzməyi lazım idi. bu hiss olunacaq bir şeydir. bir otağa girdiyinizdə kitabxananın doğru düzülmədyini dərhal anlaya bilərsiniz. hər kitabın bir hekayəsi, orada olmasının bir səbəbi vardır və əgər yoxsa, o zaman ən azı əlifba sırasına görə düzülməyi lazımdır. əgər məqbul bir təsir yaratmaq istəyirsinizsə, hər detala, hər bir aksessuara hətta bunların yanında akustik digər maddələr, məsələn parketin cırıltısına belə ayrı-ayrı diqqət yetirməyiniz lazımdır. yaratdığınız şey detallardan meydana gəlir.
+ film qrupu baxımından bir problem meydana gətirdimi?
- mənə görə problem deyil, nəzakətli olmağa çalışıram, amma hirslənə də bilirəm ... hər insanın səhv etmə haqqı vardır, ancaq əgər kimsə eyni səhvi 3 dəfə edirsə, o zaman dözülməz birinə çevrilə bilirəm. mənim üçün əhəmiyyətli olan tək şey nəticədir. istədiyiniz axmaqlığı edə bilərsiniz, amma nəticədə film yaxşıdırsa hər kəs sizinlə işləmək istəyir. digər tərəfdən, dünyanın ən nəzakətli insanı ola bilərsiniz, amma əgər ortaya çıxan film dəyərsizdirsə, insanlar sizdən ümidini kəsir və hətta işlərinizə lağ etməyə başlayırlar. bu söylədiklərim "yaxşı bir film çəkmək üçün axmaq olmaq lazımdır" mənasına yozulmasın (gülür) ...