bilik

1. fəlsəfi cəhətdən: real alәmin praktika ilә yoxlanılmış nәticәsinin insanın şüurunda adekvat inikasıdır.
elmi cəhətdən: predmet sahәsinin praktik fәaliyyәt vә peşә tәcrübәsi nәticәsindә alınmış vә mütәxәssislәrә bu sahәdә mәsәlәlәri qoymaq vә hәll etmәk imkanı verәn qanunauyğunluqlardır.

2. insanın özü və onu əhatə edən aləm və bu aləmin amilləri haqqında məlumat toplusu. başqa sözlə subyekt və obyekt arasında əlaqədən törəyən nəticədir. daha fərqli ifadə ilə, bilgi yaxşı strukturlaşdırılmış verilənlər və metaverilənlərdir. biliklərin saxlanılması üçün biliklər bazası (bb) lazımdır.

bəzən türkcədən dilimizə keçmiş forması ilə sinonim kimi bilgi sözündən də ifadə olunur

(bax: bilgi gücdür)

3. john locke-a görə təcrübədən asılı olmadan biliyin əldə edilməsi qeyri-mümkündür və insan zehni doğuşdan etibarən boş bir lövhədir (bax: tabula rasa) və insan inkişaf etdikcə kənardan biliklər əldə edir. Ancaq Immanuel Kant bu fikrə qarşı çıxaraq özünün 1781-ci ildə çap olunan magnum opusu sayılan Saf ağlın tənqidi ("Kritik der reinen Vernunft") əsərində bildirir ki, bilik apriori ( təcrübədən öncə) və aposteriori ( təcrübədən sonra) olaraq iki yerə bölünür. Ona görə elmin müşahidələr nəticəsində aldığı bilik aposterioridir, ancaq riyaziyyat isə tamamilə reallıqdan asılı deyil və oradan əldə olunan bilik, bizim öz fantaziyamızın və yaxud zehnimizin məhsuludur. Həmçinin, o zaman və məkan anlayışlarının tamamilə apriori olaraq beynimizdə əvvəlcədən var olduğuna görə onları dərk edə bildiyimizi bildirmiş və onları mütləq olduğunu qeyd etmişdir. Ancaq onun mütləq zaman və məkan ideyaları rus alim Kazan universitetinin professoru, həmçinin həndəsənin Koperniki adlandırılan Lobaçevskinin evklid həndəsəsinin 5-ci postulatını dəyişilərək yaratdığı qeyri-evklid həndəsəsilə, həmçinin Albert Einsteinin ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin nəticələri vasitəsilə yanlışlanmışdır. Həmçinin ingilis filosof bertrand russell fəlsəfənin problemləri kitabında ( The problems of philosophy) 8-ci bölmədə Kantın riyaziyyatın apriori bilik vermək fikrini tənqid edərək bildirir ki, əgər bir otaqda olan 2 cismin yanına ayrı 2 cisim qoysaq, otaqdakı cisimlərin sayı 4 olacaq. Biz bu dediklərimizi təcrübədən keçirmədən deyə bilərik, və fərqli sayda cisimlər üçün tətbiq edib eskperimental olmayaraq bilik əldə edə bilərik, ancaq 1+1=2 olduğu fikrini təcrübədən əldə etmişik deyə, sonra qarşımıza ayrı təcrübə çıxsa və fərqli nəticə versə, məsələ: 1+1=3 yuxarıda əldə etdiyimiz bilik səhv olacaq. Buna görə də riyaziyyat bilik vermir, və tamamilə zehnin məhsulu olduğu doğrudur.

bilik

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!