Deməli Freud yoğun, melanxolik dönəmlərində, özünü içinə qapadığı dönəmlərdə, otağını muzey halına gətirmişdir (o vaxt Freud həm arxeologiya həm də psixologiya ilə maraqlandığından və heç birindən keçə bilmədiyi üçün ortaya psixo-arxeoloji anlayışını çıxarır). bu ərəfədə oturduğu kreslosunun qarşısındakı divarda relyef vardır. Freud qradiva relyefi olaraq, həm psixoloji, həm də ədəbiyyat tarixinə keçən, sonralar bütün mədəniyyət tarixinin şah əsərlərindən biri olan Gradivanı seyr etməyə başlayır.
qradiva pompeyli bir qız, ya da psikanaliz diliylə desək " küllər altından çıxan eşqin tanrıçası". bu relyef, arxeologiyayla psikanaliz və sənətlə ədəbiyyat arasında qurulan ən gözəl körpülərdən biridir.
qradiva Wilhelm Jensen adlı alman yazarın 1903-cü ildə yazdığı romandır. Carl Gustav Jung bu romanı 1906-cı ildə Freuda oxumaq üçün verir. Freud kitabı əlinə alıb bir neçə səhifə çevirdikdən sonra romana heyran qalmış və 1906-cı ilin iyun-iyul aylarında balaca bir qaralama etmiş və 1907-ci ildə "qradiva" əsəri nəşr edildikdən sonra tezliklə müasir klasiklər arasına qarışmışdır.
roman bir arxeoloq haqqında olmaqla yanaşı həm də arxeologiya elmi haqqında bilgi də verir. digər tərəfdən də psikanaliz elmi haqqında da bilgi verir. romanın qəhrəmanı arxeoloq Norbert Hanold’dur. gənc arxeoloq bir gün "roma arxeologiya muzeyi"ni gəzərkən orda bir relyef görür. bu relyef gənc qadını gəzərkən göstərməkdədir. qadın böyük ehtimalla daşların üzərindən adlayaraq yolun bir tərəfindən digər tərəfinə keçməkdədir. əlləriylə qat-qat ətəklərini ehmalca yuxarı qaldırmışdır, ayaqlarında sandal vardır, bir ayağını yerə basmaqdadır, digər ayağının barmaq ucları yerə toxunmaqdadır. gənc arxeoloq bu oymanı gördükdən sonra özünün də uzun zaman açıqlamayacağı bir sehrin təsirinə qapılır.
relyefin bir kopyasını böyük çətinliklərlə əldə edib evinə qoyur. amma o gündən sonra bütün gününü bu oymanı izləməklə keçirir. böyük ehtimalla antik yunan kökənli gənc qadın olduğunu düşünür. amma sonra birdən-birə pompeyli ola biləcəyini, soylu bir ailədən gəldiyini və yağışdan islanmasın deyə ətəklərini qaldıraraq qarşıdan qarşıya keçməkdə olduğunu fərz edər. bu vaxta kimi peşəsiylə maraqlanan gənc arxeoloq, o gündən sonra qəribə bir şəkildə, artıq küçədəki qadınların da yerişlərinə diqqət etməyə başlayar. bir gün açıq qalan pəncərəni bağlamaq istəyəndə qarşı səkidə, relyefdəki gənc qadına, qradivaya,- bu qadına latınca "irəliyə doğru gedən gənc qız" anlamına gələn qradiva adını vermişdir- bənzəyən bir qadın getməkdədir. son dərəcə uyğunsuz yataq geyimində küçəyə çıxır, qadının arxasıyca gedir amma çata bilmir. yataq geyiminə görə lağa qoyulur, geri dönür və bu axtarışdan imtina edir. amma qradiva düşüncəsi ağlından çıxmır. Tələm-tələsik universitetə əhatəli bir layihə təqdim edir və Romaya getmək istədiyini, Romada bir araşdırma etmək istədiyini bildirir. Təklifi qəbul olur və yaz tətilində Romaya gedər.
Romaya gəlir və romadan birbaşa pompeyə gələn arxeoloq pompey küçələrini gəzərkən birdən qradivaya bənzəyən bir qadının həqiqətən küçədən -küçəyə keçməkdə olduğunu görür. Sürətlə qadının arxasıyca düşür. digər küçədə qarşılaşırlar. gördüyünün həqiqət yoxsa xəyal olduğunun fərqində deyildir. ilk öncə gənc qadına yaxınlaşıb yunanca bir-iki kəlmə söz deməyə çalışır. qadın heç cavab verməyəndə, ardından latınca deyir. gənc qadın gülümsəyərək "əgər mənimlə danışmaq istiyirsənsə, almanca danış" deyir. gənc qadın, qradiva almanca bilir. biraz sonra özüylə ertəsi gün günorta görüşə biləcəklərini deyir və ayrılırlar. Təbii ki izləyən saatlarda arxeoloqun necə bir ruhi vəziyyət içində olduğunu düşünməmiz asandır. Bir paranoid psixozun prepsikotik dövrünə girmək üzrədir. Qadının canlımı cansızmı olduğunu hələ bilmir, Pomperdəki həyat yenidən geriyəmi dönür, yoxsa dönmürmü, onu da peşə məlumatlarıyla də uyğunlaşdıra bilməməkdədir. Ertəsi gün günorta, sözləşilən yerə gəldiyində gənc qadın əlində o bölgədə ölülərə və gəlinlərə verilən ağ bir çiçəklə gəlir, arxeoloqa bunu verir və Pompeyə necə gəldiyini arxeoloqun dilindən dinləmək istər. Burada bir mötərizə açıb yazar, Wilhelm Jensenin, çaşdırıcı bir tədbirliliklə, demək olar ki, Freudlə eyni zamanlarda, bəlkə də ondan bir az əvvəl, sərbəst çağırışım üsulunu tapdığını Freud yazısında bildirir, "inanılmaz bir şey bu" deyər. qradiva arxeoloqa içində olduğu Psixopatik vəziyyəti təxmin edərək, sərbəst çağırışım üsulunu tətbiq etməkdədir, bəlkə də Freudun tətbiq etdiyindən daha gözəl bir şəkildə. Onsuz da Freud bunu söyləyər "Üstünlükləri məndən çox daha böyük idi Qradiva'nın" deyər, "Çünki mən, sıradan, tanımadığım insanlara bunu tətbiq edirəm, Qradiva isə sevdiyi ya da tanıdığı bir kişiyə." Təbii biz bunları romanın bu hissəsində hələlik bilməməzlikdən gələk. Bir az daha danışdıqdan sonra qradiva arxeoloqla, yenidən görüşmək ümidiylə ayrılırlar. gənc arxeoloq qravidanın kim olduğunu bizim kimi bilməməkdədir. ertəsi gün söz verilən yerə gəldiyində, eyni universitetdə işlədiyi zooloji təhsil üzvünün oralarda gəzdiyini görür, ona heyrətlə niyə bura gəldiyini soruşar amma adam ona ancaq o ərazilərdə tapılan kərtənkələni tapmaq üçün gəldiyini deyər. Ayrılır, irəlidə qradiva'nı yenidən görür. gənc qadın bu dəfə günorta birlikdə yemək yeyə bilməkləri üçün kağıza sarılmış çörək də gətirmişdir. birlikdə qarşı-qarşı otururlar və qradiva sərbəst çağırışım üsulunu tətbiq etməyə başlayır, yenidən onun bioqrafiyasını öyrənmək istər və bir ara "xatırlayırsanmı" deyir, "-çox, çox əvvəl biz səninlə bir dəfə də belə yerlərdə yemək yemişdik." Sonra bir ara gənc qadının sol əli dizinin üstündə olur, üzərində olarkən ora ağcaqanaq qonar və arxeoloq o ağcaqanadı qovmaq məqsədi ya da bəhanəsiylə deyək , qadının barmaqlarına toxunanda onun isti və canlı olduğunu görür. Bu səfər sayıqlamaları bir az daha artmışdır və Pompeylilərin, daşlaşmış 2000 illik Pompeylilərin canlanmaq üzrə olduğu şübhəsinə qapılır. O zaman qradiva adını taxdığı gənc qadın bir az daha irəli gedib, gənc arxeoloqu bir az daha çox müalicə etmə gərəyini görür və özünün bir az əvvəl rast gəldiyi zoologun qızı olduğunu, eyni şəhərdə yaşadıqlarını, adının Zoe Bertgang, yeriyən, irəli gedən, işıldayan mənasına gəldiyini və ikisinin uşaqlıq yoldaşı olduqlarını, hətta bir-birlərinin ilk sevgililəri olduqlarını yavaş-yavaş söyləməyə başlayır. arxeoloq bunun fərqinə varır və basdırılmış xatirələr addım-addım şüura gəlməyə başlayır. qradiva davam edər və "əslində sən pompeyə mənim ayaq izlərimi axtarmaq üçün yox, şəxsən məni tapmaq üçün gəldin, amma bunu özünə qəbul etdirmək üçün gərəkli bir səbəb tapmağın lazım idi. bu yoldan da arxeologiya ilə öz cinsi impulslarını, cinsi arzularını uyğunlaşdırdın" deyər.
O zaman arxeoloqun bir tək xahişi olur. "barı bircə dəfə bu qradiva relyefindəki kimi yeriyə bilərsən?" deyir. qız onun xahişini yerə salmır və eyni pozada yeriyir. həqiqətən də qradiva qədər gözəl yeriməkdədir. amma bu dəfə ayağında köhnə sandal deyil, müasir italyan istehsalı qum rənglii ayaqqabıları vardır. beləliklə arxeoloqumuz həqiqətən sevgisinin o olduğuna inanar.
yeri gəlmişkən Leo Karaks 2014-cü ildə "qradiva" adlı qısametrajlı film çəkir. filmin 20ci saniyəsində ani yavaş kadrla ayaq hissə əsas vurğulamaq üçündür. filmə də burdan
baxa bilərsiz.qradiva şəklinə isə burdan
qradiva haqqında burdan
oxuyub yazdım. heçnə başa düşməsəz burdan açıb oxuyun. sadəcə azərbaycan dilində məlumat çıxsın deyə tərcümə etdim. elə də qəşəng deyirəm ki tərcümə etdim elə bil fransız dilindən tərcümə etmişəm -*