inanclı insanların üstünlükləri

xxi əsrdə inanc (hər nə qədər inanmasaq da) insanları xoşbəxt edə biləcək meyarlardandı. tanrıya inanmayaraq, özünəqapılmağın bəxş etdiyi gücsüzlük, itirmişlik duyğusu, bizi istər-istəməz iqamətgahı pessimizm olan saraya qapadır.

inanclı insanlarda isə, bu duyğu öz yerini, hüqonun da ifadə etdiyi kimi, duaların şəfaətverici xüsusiyyətləri ilə birgə, bir gün tanrının bizi bu bataqlıqdan çıxararaq, layiq olduğumuz mükafatı verəcəyi zənninə bağlayır.

fəlsəfədə bunun digər izah yolu isə, blez paskal məsələsi ilə açıqlanır.
məsələ isə bundan ibarətdir:
1. əgər inanıramsa və tanrı varsa mən cənnəti əldə edəcəm.
2. əgər inanıram, lakin tanrı yoxdursa, heç nə itirmirəm.
3. əgər inanmıram və tanrı varsa, mən cəhənnəmdə yanacam.
4. əgər inanmıram, lakin tanrı yoxdursa, heç nə itirmirəm.

bu həmçinin, inanclı insanın, inancsız insana nisbətdə daha xoşbəxt olduğu anlamına gəlir. yəni, inancsız birinin xoşbəxt olmaq şansı, inanclı insanın xoşbəxt olmaq ehtimalının yarı faizinə bərabərdir; çünki, itirəcəyi heç nə yoxdur: məsələ budur.

əslində haqq verirəm bu fikrə; itirəcək heç nəyi olmayan fərdə çevrilmək, bəzi insanları xoşbəxt etməyə yetərlidir: olmasa belə heç nə itirmirsiniz. lakin məsələyə sırf nəsə olacaq ehtimalı ilə yanaşmaq da, məncə, kökündən yalnışdır.

schatten eine nachtliche halluzination

(baxma: warning shadows)
baron, yoldaşı və yoldaşının sevgilisi olmuş dörd müxtəlif kişinin hekayəsini danışan film. i dünya müharibəsinin başlanmasına sayılı illərin qaldığı, xix əsr almaniyasında keçən filmi, kölgə oyunçusunun müşayətində, bir baronessanın fəqli xarakterlərə malik dörd sevgilisinin hekayələrinin içinə daxil olaraq izləyirik.

hər hekayə, bir öncəgörmədir: hər dəfə hekayə başladıqda, baron, bu kişilərin, yoldaşını izlədiklərini düşünür, qadını qısqanır, və onun digər sevgililərindən intiqam almağa çalışır. hekayələrin hər birində, insanlara xəbərdarlıq etməkçün kölgələrdən istifadə edilir.

rejissor arthur robison kölgələrin gücünün fərqinə varmış olmalıydı ki, filmə seçdiyi ad və kölgə oyunçularını, aktyorlar vasitəsilə təqlid etməyi bacarırdı. klostrofobik sarayda keçən filmdə, kamera, qaranlıq və dar koridorlar arasında naxış toxuyaraq, qapının arxasında gizlənmiş xarakterləri, bizə, bir şam işığında nümayiş elətdirir.

qəliz final səhnəsinə baxmayaraq, işıq texnikasından xüsusi istifadə səbəbindən xarakteristik, bənzərsiz, alman ekspresionist kinematoqrafiyasının altından qalın xətt çəkiləsi filmi: şahəsər.

alejandro jodorowsky

mistisizm, janr dekonstruksiyasıyla kult filmlərin markasına çevrilmiş; azsaylı filmlərində, özünəxas unudulmaz sınaqlarla izləyicilərin səbrini tarıma çəkən və zənnimcə, latın amerikasının gəlmiş-keçmiş ən iddialı, dahi rejissoru.

the dance of reality çalışması ilə, izləyiciyə sınaqdan vaxtında uzaqlaşması üçün çıxış qapılarını göstərirdi.

filmlərindəki digər elementlər kimi, özündən daha güclü kişiyə qarşı boyun əymək, ya da məğlubiyyətin simvolu olaraq göstərilən xədim edilmə səhnələri də simvolik dərinliyə malikdir. el topoda yüksək rütbəli hərbiçinin, filmin əsas qəhrəmanına məğlub olmasının ardından, öz cinsiyyət orqanını itirməsi, santa sangredə el gringonun nikahdan kənar münasibətinə görə arvadı tərəfindən öldürülməsi və ən çox üzərində beyin yorulan filmlərindən olan the holy mountaində əsgərə bənzər bir qrup dəstənin, liderləri tərəfindən, dəstənin bütün üzvlərinə qarşı tətbiq edilən ritual səhnələri vasitəsilə, freydin kastrasiya kompleksinə ironik göndərmə edilir.

pieta

michelangelonun, isanın ölü bədənini qucaqlayan məryəm fiqurundan adını alan kim ki duk əsəri: pieta. filmdə inanc və mərhəmət anlayışlarını sorğulanmaqla; bir gün isa tərəfindən xilas olunacağını gözləyən, ondan mədət uman insanların hekayəsi, elə eynilə onlar kimi mərhəmət dilənən insanlara danışılır. duyğusal zorakılığa məruz qalmayanlar isə, çox təəssüf ki, özlərini bu hissdən məhrum edirlər.

sözaltı etiraf

deyilənə görə, gecə yarısı doğulmuşam. sinoptiklərin, günəşli keçəcəyi xəbərini verdikləri həftəyə, yağış və tufanla birgə öz etirazını bildirən bir çərşənbə günü. yazıçıların, insanları hüznləndirən şəkildə təqdim etdikləri tərzdə bir gün. doğuş prosesimin çox çətin keçdiyi deyilir. ilk cinayətə təşəbbüsümü həyata keçirdiyim anlar idi. varlığım, məni dünyaya gətirən qadının həyatını riskə atırdı. bütün bədənimi qana bulamışdım və hələ açılmamış gözlərim, hədəqəsindən çıxmağa səbrsizlənirdi. bir problem qaynağı olacağım, ilk dəqiqələrdən özünü bəlli etmişdi.

xoşbəxtlikdən, o gün heç kəs ölmədi. lakin doğumum, yoxluğun bənzərsiz sakitliyini pozmuşdu.

ürəyim döyünürdü, nəfəs ala bilirdim və bütün problemlərin ortaya çıxması üçün gərəkli olan kilsənin zənglərinin səsi, məsciddən verilən azan səsinə qarışmışdı.

az yeyib, az danışıb, az hərəkətdə olan tiplərdənəm. axı bilirsən, tsunamidən qabaq, dəniz geriyə çəkilir.

daima qışı sevmişəm. qış, arxa fonda qramafondan eşidilən cızırtılı musiqinin müşayətində yaşamaq kimidir: boz və hüzurludu. qış ayları, insanların biri-birindən uzaq durmağa çalışdığı zamanlardır. bunun sayəsində, bacarıqlı insanların, musiqiyə kökləndiyi təqdirdə, bənzərsiz əsərlər təqdim edə biləcəyi anlar yaşanılır.

uşaqlığım, gələcək haqqında plan qura bilməyəcək qədər bulanıq keçmişdi. bulanıq, qayğısız və əyləncəli. uşaqlıq çağları, insanın nəhayət məqsədinin həyatdan zövq almaq olduğunun şüuraltı qazanıldığı qiymətli vaxtlardı. bu bilik, böyüdükcə yiyələndiyimiz qayğılar sayəsində, sürətlə unudulur.

yaşlılıq vaxtlarında isə, qayğıların azalması səbəbiylə, təkrar həyatdan zövq almaq istəyi duyulur. lakin, həmişə olduğu kimi, insan, bu dəfə də gecikir.

çünki insan hər zaman gecikən canlıdır.

sözaltı hekayə

barıt, işin əsası* frankstein

beş dəqiqə sonra öləcəyinizi bilsəniz, ağlınıza nələr gələrdi? cənnət, cəhənnəm, tanrı, günahlarınız; çox güman ki, bunları düşünərdiniz. mən isə hər səhər oyanıb məcburiyyət qarşısında getməli olduğum işimi və işə gedərkən gündəlik olaraq məni görməyə öyrəşmiş - keçdiyim küçələri süpürən - yaşlı insanları düşünürdüm. hər gün hal-əhvallarını soruşan birini, bir də heç vaxt həmin küçədən keçən yerdə görmədikdə, nə hisslər keçirəcəkləri maraqlı gəlirdi. o qədər də vacib məsələ olmasa da belə düşüncələrim bundan ibarət idi.

tam olaraq beş dəqiqə vaxtım qalmışdı: alnıma tuşladıqları silahdan atəş açılmasına beşcə dəqiqə. hər səhər yuxudan oyananda beş dəqiqə əlavə yatmağın necə dəyərli olduğunu bilirsiniz, elə, ən az o qədər dəyərli bir "beş dəqiqə".

nə səbəbə ölməli olacağımı xatırlamırdım. sərxoş olacaq dərəcədə çox içdiyim gecənin səhəri, əli-qolu bağlı şəkildə oturduğum bir stul, qarşımda dəst kostyumlu iki insan və alnıma dayadıqları silah: ölmək üçün bənzəri olmayan - əvəzsiz üsul idi. adətən "bir gün öləcəm və həmin gün bugün də ola bilər" düşüncəsi ilə yaşadığım üçün çox da fikir eləmirdim. yaşadığı müddət ərzində heç nəyi vecinə almamış biri olaraq, beynimdə sual işarələri ilə gedəcəyimə dair hər hansısa təlaş da yaşamırdım. "son bir dəqiqən" dedi, dəst kostyum geyinmiş, topa saqqallı, əlində silah olan adam.

dəst kostyumun yaşatdırdığı hissdəndirmi, ya neyçünsə cinayət törədən şəxslərin çoxusu dəst kostyum geyinməyi sevirlər. buna səbəb olan digər amil isə, dövlət məmurları idilər.

"bilirəm" dedim mövzudan xəbərsiz halda. əgər öləcəyəmsə, biraz sarsaqlamağımın heç kəsə ziyanının toxunmayacağının fərqindəydim.

"insanları heç cürə başa düşə bilmədim. ölmək kimi qəribə vərdişlərimiz var. nə səbəbə? bilinmir, görək; nə də olmasa, işin sirrini öyrənməyimə qırx saniyə qaldı."

reaksiyasız idi. son otuz saniyə: silaha baxdım.

"barıtın necə icad olunduğunu bilirsən?" - sualımın qarşılığında eyni vecsizliklə dayanmışdı.
"insanlar hər şeyin özü olan, bir nəsnə tapmağa çalışarkən barıtı icad ediblər. bugün istifadə olunma məqsədinə baxsaq, bəlkə də tapdıqlarını demək olar - ölüm"

son on beş saniyə.

silahı yaxşıca qavramışdı. son saniyələrimi özümü həmişə möhtac duyduğum sükuta həsr eləməyə çalışırdım. geriyə doğru saymağa başlamışdı. beş... dörd... üç... iki...

iki dedikdə silahdan atəş açılmışdı. ölmədən öncə eşitdiyim son söz isə "ən pis hiss gözləməkdir" olmuşdu. qatilim "bir" deməyərək mənə yaxşılıq etmişdi. işin əsası da elə bu idi.

xorxe luis borxes

1919-cu il, borgesin ailəsi üçün növbəti dayanacaq mallorca olarkən, atası yeganə romanı üzərində çalışdığı dönəmdə, borges də ilk şeirlərini yazmağa başlamışdı. atasının romanı 47 yaşında dərc edilsə də, heç bir diqqət görmür.

irəliləyən illərdə borgesinin atasının səhhəti pisləşdikcə, oğlundan, romanın üzərində yenidən işləməsini xahiş edir. halbuki, borgesin yazdığı ən uzun mətn 14 səhifəlik " kongres adlı hekayədir; onu da yazması illərini almışdı.

borges 19 yaşındaykən, atası, hər hansısa bir qadınla sevişib-sevişmədiyini soruşur. cavab, "yox" idi. ardınca atası, oğlu borgesə; yetişkənliyə keçidin sırıdığı rituallarla baş-başa qalması üçün kiçik yardım etmək qərarına gəlir. ona yazılı adres verərək, gedəcəyi yerdə bir qadının onu gözləyəcəyini bildirir. borges, kağızda yazılan ünvana çatdıqda isə, həmin qadını atası ilə bölüşəcəyini öyrəndiyi üçün, ilk sınağı uğursuz alınır.

borges üçün həkimə görünməli olduğu deyildikdə isə, həkimin rəyi: "bu cavan oğlan, qadın bədənindən alacağı zövq və həzzi, ədəbiyyatdan alır" şəklində olur.

borgesin plaza douborgun ikinci mərtəbəsində yaşanılanlar bəhsinin, başına gəlmiş bu hadisəyə bir göndərmə olduğu deyilir.

borges haqqında, ən çox onunla yatmaq və ya evlənmək istəməyən qadınlarla anlaşdığı deyilir. qəribədir ki, borgesin bir çox qadınlarla əlaqəsi var idi, lakin heç biri ilə sevgili olmurdu.

illər keçməkdə idi; bir çoxları kimi borgesə də zamanın əli toxunmuşdu. artıq mallorcada vaxtının yetərincə çoxunu fahişəxanalarda keçirirdi. axşamları qumardan əldə etdiyi pulların hamısını tək gecəlik əlaqələrinə yatırırdı. sonralar, yatdığı fahişələr haqqında; "içlərində kilsə kimi qadınlar var idi, ancaq fahişə olduqlarını unutmamağa çalışırdım." ifadəsini səsləndirmişdi.

üstündən keçən vaxt ərzində dəyişilmək bilməyən tək şey var idi: borgesin anasına bəslədiyi oedipial sevgisi. borges evləndiyi bütün qadınlara, anasının ruhu ilə xəyanət edirdi.

1967-ci ildə evlənən borgesin ailə həyatı isə, əsl tragediya idi. evləndikləri gün qadını ilə olmaq istəmir; vərdiş etdiyi yatağında təkbaşına uzanır. bal ayı üçün hotelə getdikləri sırada, yoldaşını borges deyil, anası müşayət edir. 1970-ci ildə yoldaşından boşanmaq qərarına gəlir. lakin tərslikdən həmin dövr argentinada boşanma qadağan idi. bu sırada borgesin dostlarından, argentinalı yazıçı, filosof di giovanni araya girir. borges evdən çıxarkən, yoldaşına, axşama, sevdiyi yeməklərdən birini hazırlamağı tapşırır. və həmin gün evdən, bir də geri qayıtmamaq şərtilə çıxaraq, dostunun da yardımı ilə, hava limanına doğru yollanır.

1986-cı il, artıq öləcəyini hiss edən borges, kitablarla ilk tanışlığının olduğu yerə avropaya qayıtmaq istəyir. bir şeirində də arzuladığı kimi, cenevrəyə ölmək üzrə yola çıxan borges, aprel ayında maria kodama ilə evlənir; və elə həmin ilin iyun ayında isə həyata vida edir.

öldükdən sonra, maria kodamadan, "borges sizi gördümü?" deyə soruşulduqda, cavabı: "xeyr, borges məni nə evlilik vaxtı, nə də ondan öncə əsla görmədi."

darıxmaq

darıxmaq, xroniki xəstəlik kimidir. nizamsız, amma kəskin sancılar yaşadan və müəyyən bir çarəsi olmayan xəstəlik. bəzən ruhun daralır, bəzən sırf onunla danışmaq istəyirsən amma gücün çatmır, yatmaq istəyirsən, gözlərin bağlanmır heç cür. uzun müddətdir ki, içində basdırdığın hər şey, gözlərini yumduğun andan etibarən, beyninin içində təkrarən axmağa başlayır.

darıxmaq, qəribə duyğudur. insanın, içini gəmirir adətən. ağladır, əsəbləşdirir, xəyal qırıqlığı yaşadır. bəzən qovuşmaq üçün gərəkli olan mübarizəni, bəzən də görkəmli bir şəkildə itirməyi öyrədir insana. darıxmaq, bəhanəsi olmayan tək şeydir. astarı üzündən bahalı olan və davamlılığı əsla keçməyən bir duyğudu. amma darıxmaq üçün əvvəlcə sevməlisən.

yazarların qısa hekayələri

intihar məktubu* frankstein

intihar məktubuna bu sözlərlə başlamışdı: kaş həyat, uşaqkən qurduğumuz xəyallardakı kimi davam etsəydi, amma olmadı.

küçənin ən işlək səmtlərindən birində, səkkizmərtəbəli bir binanın, beşinci mərtəbəsində yerləşən evinin balkonuna çıxaraq, intihar etmək üçün aldığı nəfəslə razılaşmaya nail olmağa çalışırdı. "bu dəfə... yox, dərindən nəfəs al, bir də, bir də... bu dəfə bacaracaqsan..."

hər anlaşmazlıq, daxilində gizlətdiyi qorxunu biraz daha vücuduna doğru yaxınlaşdırırdı. aşağıya baxdı, insanlar həyatlarından razı görünürdülər. "görəsən mən də yuxarıdan tanrıya belə görünürəm?" deyə, düşünməyə başladı. "daha neçə mərtəbə yuxarıya çıxsam, mənim varlığımı hiss edər?"

hava tez qaralmışdı. beşinci mərtəbədə olduğu üçün, hava aşağıya nisbətdə daha soyuq idi və dayanmadan külək əsirdi. özünü isitmək üçün qolları ilə bədənini ovuşdurmağa başladı. üçüncü dəfə də eyni hərəkəti təkrarladıqda dayandı və gülümsədi: intihar etmək üçün beşinci mərtəbəyə çıxmış bir adamın özünü isitməyə çalışmasını, acizlik olaraq qələmə verdi. bacara bilməyəcəyini düşündü, lakin bu fikri sadəcə üç dəqiqə vaxtını aldı.
yenidən aşağıya doğru baxdı, bu dəfə qərarında qətiyyətli idi. intihar məktubunu bir daşın altına qoyaraq, son dəfə çarəsizcəsinə göy üzünə baxdı. hava daha da qaranlıqlaşmaqda idi. intihar etmək üçün başını aşağıya sarı əydiyi müddətdə, göy üzündən bir işığın sürətlə yerə doğru enməkdə olduğunu gördü. işıq, biraz da yerə yaxınlaşdıqda alovlandı və onun da olduğu binadan çox da uzaq olmayan bir yerə düşdü.

tanrının ona cavab verəcəyinə inanırdı və özlüyündə bunun da işarə olduğuna dair qərar verdi. bu ani qərar sayəsində intihardan vaz keçib, yerə düşən cismin nə olduğunu müəyyənləşdirmək üçün yola çıxdı. düşən cismi tapmağı, elə də uzun çəkmədi, çünki axtarışda olan təkcə o deyildi. yolu tapmaq üçün yaxınlıqdakı binalardan küçələrə axışan insanları, yanğınsöndürmə və polis maşınlarını izləməyi bəs elədi. hansısa peyk parçası, ətrafdakı kiçik məhəllələrdən birində yerləşən dükana düşmüşdü. düşdüyü yerdə əmələ gələn partlayışda üç uşaq dünyasını dəyişmişdi.

uşaqların cəsədlərini gördükdən sonra, bunun həqiqətən də bir işarə olduğu qənaətinə gəldi və cəld şəkildə intihar məktubunun olduğu binaya doğru qayıtdı. beşinci mərtəbədəki intihar məktubunu götürüb, bir neçə əlavə də qeyd etdikdən sonra binanın səkkizinci mərtəbəsinə çıxdı. məktubu bir daşın altına qoyub, bir saniyə belə düşünmədən, özünü boşluğa yuvarladı. bir neçə saniyə sonra səkidə beyni dağılmış bir cəsəd uzanmışdı.

məktubuna: "həyat, onu gördüyün kimidir. möcüzələrə inanmağı kənara atıb, öz şansımızı artırmağa çalışdığımız gün, işlər biraz daha qaydasına düşəcək. bir işarə filan gözləməyin həyatdan. gələn hər bir işarə, bir son ola bilər." sətirlərini əlavə eləmişdi.

günah və utanc

günah, insanın öz davranışlarının fərqində olmasının ardınca ortaya çıxan anlayışdır. insan, etdiklərinin günah olduğunu bildikdə, həmin davranışların xətalı olduğu damğası vurulur. günahın ardınca digər insani hissləri üstələyən, işğal edən duyğu isə, (normal şərtlər altında) utanc olur. utanan insan, refleks olaraq, öz ayıbını örtməyə çalışır.

genesis/yaradılış 2:15də bu cür bəhs edilir: rəbb tanrı, ədən bağlarına baxması və onu bəzəməsi üçün adəmi ora yerləşdirdi. ona, bağçada istədiyin ağacın meyvəsindən dada bilərsən, deyə buyurdu. bir tək, yaxşı ilə pisi ayırd etmək ağacının meyvəsindən yemə. çünki, həmin meyvəni dadacağın gün, öləcəksən.

başlanğıcını mesopotamiyadan alan, səmavi dinlərin hekayəsini ixtisarlaşdırsaq; həvva, adəmin qabırğasından əmələ gəlmişdi. adəm ilə həvva, başlanğıcda gözləri görmədiyi üçün biri-birinin çılpaqlıqlarından xəbərsiz idilər. çılpaqlıq hissinin günah (ya da ayıb) olacağına dair bir məlumatları da olmadığından, bu barədə hər hansısa bir sıxıntı yaşamırdılar.

günlərin birində ilan, həvvaya, bağçanın ortasındakı ağacın meyvəsini yediklərində ölməyəcəklərini deyir. çünki, tanrıya məlumdur ki, o ağacın meyvəsini yedikdə gözləriniz açılacaq, yaxşı ilə pisi ayırd etməklə, tanrılığa çatacaqsınız.

hekayənin davamında, ikisinin də gözləri açılmışdı; çılpaqlıqlarından utanmış və cinsiyyət orqanlarını* ayıblarını əncir yarpaqları ilə örtmüşdülər. adəmin ilk işi isə tanrıdan qaçmaq olmuşdu.

daha sonra tanrı ilanı, qadını və kişini lənətləyir: ardıcıl olaraq onları torpaqda sürünməyə, doğum sancılarını çəkməyə və sonsuzadək işləməyə məhkum edir.
tanrı adəmə, ömrü boyu əzab çəkəcəyini, torpaqdan yaradıldığını və yenidən torpağa qayıdacağını deyir.

beləcə ölümsüzlükləri əllərindən alınan adəm və həvva, cənnətdən qovulurlar. tanrı, onların əvəzinə ədən bağlarındakı həyat ağacını qorumaq üçün hər tərəfə fırlanan oxlar və qılınclar yerləşdirir.

* utanc

adəm və həvva qadağan edilmiş meyvəni daddıqlarında, "əslində şeytan haqlı idi, bunu bilməyə haqqımız var idi" və ya "çılpaqlığımızı utanma duyğularımız ucbatından tərk elədik, bilməsəydik, hər şey daha yaxşı olardı" deyə heyfslənmişdilərmi, bilmirəm. burada qəribə gələn məqam, tanrının gözündə çılpaqlığın meyvəni dadana qədər heç bir önəminin olmamasıdır.

şübhəsiz ki, çılpaqlığın utancverici bir duyğu olduğunu tanrı, adəmdən də öncə bilirdi. ancaq, bunu adəmin bilməməli olduğu, tanrının onlardan tək istəyi idi. bəs adəmlə həvva nə səbəbə əncir yarpaqlarına bürünmüşdülər? dini çalarları bir kənara qoyduqda, ən geniş yarpaqlara sahib olduğu üçün deyə bilərik. demək ki, utanc duyğuları üst səviyyədə idi.

zehni yorğunluq

uşaqlıq illərimizi xatırlayıram: o vaxtlar hardasa durğun dünyada yaşayırdıq (dünya hələ də fırlanmaqda idi, amma bizim üçün yox; bizim dünyamız fırlanmırdı, sürünürdü). həmin dönəmdə mobil telefon və internet elə də geniş yayılmamışdı: evlərdə tv və radioda efirə gedən verilişlərin səsinə yuxuya gedirdik.

bunu yazdığım vaxt, valideynlərimizi düşünürəm; dünyanı atalarından təhvil aldıqlarının demək olar ki, eynisi olaraq qoyub tərk elədilər. onlara görə heç nə dəyişməmişdi. çox öyrənmək deyilən bir şey də yox idi, azacıq məlumat kifayət edirdi.

alimlər, altı yüz il əvvəl, tam olaraq altı həftəyə insan beyninin qəbul etdiyi məlumatların miqdarının, dövrümüzdə bir gün ərzində əldə edilən məlumatların miqdarına bərabər olduğunu iddia edirlər. altı həftəlik məlumatı, bir gündə toplamaq, ona adaptasiya olmağa çalışmaq zehnə; keçmişə nəzərən qırx qatına yaxın bir basqı formalaşdırmaq deməkdir. bu səbəbdəndir ki, qədimi zamanlarda zehində olan geniş boşluqlar, həmin insanların ağıllarının başlarında qalmasına yardım edirdi. (həyat o qədər səssiz axıb gedirdi ki, haradasa, ən axmaq insanların belə həyatla uyğunluq quraraq, rahatca yaşamaq imkanı var idi)

indiki dövrdə metamorfoz, o dərəcədə şiddətli şəkildə gedir ki, demək olar ən intellektli insanların belə onunla ayaqlaşmağa bacarığı yetmir.

bu məlumatlanma basqısı və köhnədən qalan öyrənməmək vərdişi insanları qəzəbləndirir. modern zehin həddən artıq yüklənir: zehinlərdə əlavə boşluğa yer qalmır.

böyük kompaniyalar, şirkətlər, öz işçilərindən davamlı yenilənmə və innovativ meyilliliklərini artırmaqla, riskə getmək bacarıqlarını yüksəldərək, yırtıcı xarakterə sahib olmaqlarını tələb edir. bunun sonu isə işçilərin iş zəmanətinin yox olmasına; davamlı olaraq iş və şəhər dəyişdirməklə bir istiqamətə yönəlmə duyğularını itirməsinə; bir işdən digərinə, dünəndən sabaha sürüklənməklə, " laqeydlik", " inamsızlıq" və " xarakter aşınması" kimi problemlərlə üz-üzə qalmasına gətirib çıxarır.

məlumat axınının qarşısını almaq mümkün deyil. zehni rahatlatmaq üçün bir müddətliyinə də olsa, dünya ilə əlaqələrin selingersayağı kəsilməsinə ehtiyac var.

ən nəhayət, zehni rahatlıq tapmaq üçün musiqi dinləyin: o sizə mesaj deyil, sadəcə həzz verəcək. müalicənin ən əsas yolu budur; əks halda dəli ola bilərsiniz -*

orqazm

hər nə qədər "orqazm nədir?" deyə soruşulduqda, ifadə etməkdə çətinlik çəksəniz də, orqazmın fərqindəliyinin, yaratdığı dəvətkar səsinin (və ya səssizliyinin) aləminə daxil olmaq istəyirsiniz. bəzilərinə görə yaşadığına dair inanc, bəzilərinə görə musiqi, bəzilərinə görə isə, dünyanın hələ də gözəl olduğuna inandırıldığımız andır orqazm.

şərh edilməyindən aslı olmayaraq, istər qadın, istərsə də kişi tərəfindən duyulan ən böyük həzz ölçüsüdür.

müxtəlif insanlar üçün, müxtəlif cür hissləri özündə yaşadan orqazmlar mövcuddur:

lirik orqazmlar: xəyal edilən kişi və ya qadına, dərində basdırdığımız, duyduğumuz hissləri, üstündən keçən xeyli zaman sonra belə dilə gətirmək gücündədir.

drammatik orqazmlar: sevişərkən, sözlərin öz canlılığını qoruduğu və heç bir əlavə izaha gərək duymadığımız anların portretidir.

epik orqazmlar: kişinin, qadının üzərində özünü qəhrəman, ya da fateh olaraq gördüyü məqamlar üçün keçərlidir.

kişilər, əksərən orqazmların qısa; nəzərəçarpan xokkusundan məmnundurlar. din adamları, əsrlərdir bizə matəmli, mərsiyəli orqazmlardan bəhs edirlər. siyasətçilər, göstəriş orqazmına meyillidirlər. modası keçmiş kişi və qadınlar, gözəl bir mənzərənin önündə, ortaya çıxan pastoral orqazmlardan əsla yorulmurlar.

önəmli olan, yaşadığınız orqazmlar ucbatından daha da çox əziyyət çəkməməkdir. sevmək məcburiyyətində də deyilsiniz. üstəlik, sizi üzə biləcək orqazmlar da yaşaya bilərsiniz; hətta itkidən, kədərdən, ümidsizlikdən dəm vuran blues orqazmları da ola bilər. sadəcə səbrli olun. oturun, özünüzü sevdiyiniz şəxsin qarşısında hiss edin, onunla (özünüzlə) danışın, gözləyin... qoyun daha da dərində: iliklərinizdə qalsın. yaşayın, hiss edin təlqinedici ritmlərini.

daha münasib vaxtları gözləyin: ən nəhayətində, vaxtilə sevdiyiniz qadın, qucağınızda əyləşib, ayaqlarını üzərinizdən aşırarkən, astagəlliklə beyninizi və ürəyinizi ələ keçirməyə başlayan, selikləşmiş xatirələrin ağuşuna atın özünüzü.

19 may 2015 bakı azadlıq prospektində baş verən yanğın

bir ölkə düşünün, hansı ki, hər günə bir qanlı hadisəni sığdıra bilib. artıq ölümlər və faciələr o qədər içsəlləşdirilib ki, az qala, bütün bu başverən hadisələr normal qarşılanır. nümunə olaraq, 20 yanvarda baş verən hadisələri və 26 fevral xocalı faciəsini xatırlayarkən, əslində heç bir anormallıq hiss eləmədiyimizi özümüzə etiraf edə bilməsək də, ölümlərə öyrəşmiş vəziyyətdəyik. bütün bu hadisələri sadaladığım vaxt, neçəmiz görəsən ötən ilin avqust ayında olanları düşündü?

ölümlərin ardınca, qəsdən verilən mənasız və axmaqca açıqlamaları da faciənin qarşısına keçirməklə, əli qan içində olanların əllərinə su tökdüyümüzün fərqinə varmırıq.

hisslərimizi nəzarət altında saxlamağı, bizdən qabaq onlar öyrəndilər. bir müddət sonra nə həmin 16 şəxs, nə də ailələri yadımıza düşəcək.

"19 mayı unutmayın!" deməyəcəm, çünki bir neçə həftə bundan qabaq başqa hadisələr barəsində də eynisini eşidirdik. bu ölkənin tarixində unutmamalı olduğumuz o qədər çox faciə mövcuddur ki, zamanla heç birini xatırlamayacağıq; çünki, bu siyahıya yenilərini əlavə etməkdə davam edəcəklər. onlar təqvimdəki boş günləri bu tip faciələrlə doldurmağa çalışarkən, biz sadəcə "unutma!" deyə biləcik. onlar isə düz gözlərimizin içinə baxaraq, "hansını?" deyə soruşmaqla öz alçaqlıqlarını nümayiş etdirəcəklər.

bütün bundan qabaqkı hadisələrin də sadəcə adı qaldı, biz xatırlamağa çalışdıqca, onlar yenilərini yaratdılar.

bəlkə də bu və bundan qabaqkı hadisələrdə səsin tutulanadək bağırmısan, ağlamaqdan gözlərin qızarıb, bəs sonra? sonra hər şey yenidən təkrarlanır. sən isə həyatına, bir növbəti hadisədə sadəcə klavişlərin üstündəki hərfləri fəda etməklə davam edəcəksən, ən yaxşı halda isə, sadəcə səsini.

inkvizisiya

edgar allan poedan, manic street preachersə qədər populyar mədəniyyətdə, demək olar ki, hər sahədə qarşımıza çıxan auto-da-fe: 15-ci əsr ispan inkvizisiyası, din adına törədilən qətliamlar arasında, tarixdəki öz xüsusi yerini alır. vərdiş etdiyimiz, özündən daha böyük məqsədlər naminə həyata keçirilən qətliamların əksinə, inkvizisiya, insanların ruhlarını sevgi ilə "xilas edir", işgəncə ilə "təmizləyirdi".

inkvizisiya ilə bağlı ən önəmli hekayələrdən biri də, heç şübhəsiz ki, dostoyevskinin "karamazov qardaşları" romanında yer alır. ivanın, alyoşaya, fasilələrlə - onun sualları ilə - danışdığı hekayədir bu. isa geri dönüb; küçələrdə öz möcüzələrini nümayiş etməkdədir. qısa müddət içində insanlar onu tanıyır, ona inanırlar; və elə həmin qısa müddətdə də inkvizisiya isanı ələ keçirərək, səhərisi günü yandırmaq üçün həbsə atır.

axşam, böyük inkvizitor, isanı hücrəsində ziyarət edir və insan təbiəti, sərbəstlik kimi anlayışların ayırd edildiyi , modern ədəbiyyatın ən möcüzəvi monoloqlarından biri ərsəyə gəlir. inkvizitor isaya qəzəblənir: onu kilsənin işinə qarışmaqda ittiham edərək, artıq ona ehtiyaclarının qalmadığını vurğulayır.

"məgər, sizi azadlığa qovuşdurmaq istəyirəm deyən sən deyildin? indi gördün bu azad insanları? insanlar üsyankar idi, üsyankar insan, necə xoşbəxt ola bilər? sənə xəbərdarlıq etməyə çalışdılar; xəbərdarlıq, nəsihət kifayət etmədi, bizə qulaq asmadın: insanları xoşbəxtliyə aparan yeganə yolu, inkar elədin."

inkvizitorun isaya qəzəbinin altında yatan əsas səbəb, üsyankar və iyrəncliyə doğru irəliləyən insanlara, isanın sərbəst seçim haqqını tanımasıdır. insanların həmişə pisliyə doğru sürüklənəcəyi, onun soyuq, qansız dodaqlarından tökülən kəlmələrin tək mənasıdır.

böyük inkvizitor hekayəsinin sonunda, ona qarşı irəli sürülən ittihamların ağırlığı və sərtliyi qarşısında ağzını belə açmayan isa, inkvizitoru alnından öpür. ardınca, inkvizitor, isaya getməyi üçün icazə verir: gedir və bir də əsla geri qayıtmır.

bu mövzuya toxunan bir digər yazar noam chomsky, " gərəkli illuziyalar" kitabında, yaşadığımız cəmiyyətin ancaq bu tərzdə nəzarət altında saxlanıldığından bəhs edir. kütləvi manipulyasiya silahlarının açıqlanmaması, gizli müharibə planları və s. hər biri, insanlığın "yaxşılığı" üçündür. bəs hər hansısa bir şəkildə, özümüzü həqiqətlərdən kənarda görsək, onda necə?

bu suala veriləcək cavabımız yoxdur: sadəcə mövcud böhranı bacardığımız qədər özümüzdən uzaq tutmağa çalışırıq. ta ki, bütün bu məsafələr, bəlli bir zaman keçdikdən sonra (nümunə olaraq 15-ci əsr) müqavimət göstərərək özündən uzaq tutmağa çalışdığı böhranı, kökündən qazıyana qədər.

alyoşanın bu hekayəyə reaksiyası isə, özlüyündə "bütün cəmiyyətlər, təkcə yalanla ayaqüstə dayana bilərlər" düşüncəsini gətirməklə bərabər, gerçəkliyi bütün çılpaqlığı ilə ortaya qoyur:

"bu təkcə, başqalarını özünə kölə etmək istəyidir. iyrənc hissdir. gələcəkdə, bizim qədimi köləliyi xatırladan dövr yaratmaq arzusundadırlar. özləri də həmin kölələrin sahiblərinə çevriləcəklər. bəlkə də tanrıya belə inanmırlar: sənin əzab çəkən inkvizitorun isə, sadəcə xülyadır."

keçmişi xatırlamaq

eyni anı yaşamış iki şəxsin, ya da bir yerdə illərini bölüşmüş iki sevgilinin keçmişdə yaşadıqlarından yadda saxladıqları, ya da unutduqları biri-birindən o dərəcədə fərqli ola bilər ki...

misal üçün, münasibətdə olan iki insan, bir-iki ay davamlı olaraq görüşürlər. görüşlərin birində, qadın keçmişə aid bir hadisəni danışır/xatırlayır. yağmurlu bir gecədə, evdə xalçanın üzərində sevişərkən, çöldəki küləyin təsirindən pəncərənin qəfildən açıldığını və bütün otağın fövqəltəbii bir işığa büründüyünü, həmin özəl hadisəni bir yerdə bölüşdüklərindən duyduğu xoşbəxtliyi, sevgilisinə izah edir.

sevgilisi isə, həmin hadisənin bir parçası olsa da belə, o anı birlikdə yaşadıqlarını yada sala bilmir: xalçanın üstündə sevişdiklərini olduqca yaxşı xatırlayır, lakin, qadının danışdığı an, küləyin təsiri ilə pəncərənin qəfildən açılması, içəriyə düşən mavi işıq, hiss edilən ülviyyət qətiyyən yoxdur.

keçmişə dair xatirələr bir tərəfə, bir tərəfin əsla unuda bilmədiyi və həyatının gedişatına təsir etdiyini düşündüyü şəxs, bəzən digəri üçün tamamilə unudulmuş və kadrajdan çıxarılmış olur.

kunderanın zert romanının başlanğıcında lüdvik, təsadüfən, illər öncə ciddi eşq hekayəsi yaşadığı qadının - lucienin bərbər işlədiyi yerə daxil olur. saçını kəsdirdiyi müddət ərzində gözlərini qadının üzündən çəkməsə də belə, onu tanıya bilmir, tərəddüdə qapılır. istər-istəməz özündən soruşur: "vaxtında dəlicəsinə sevilmiş bir qadının üzünə baxdıqda, kim olduğuna dair tərəddüdə qapılmaq, nə dərəcədə mümkündür?"

l'ignoranceda josef, iyirmili yaşlarında tutduğu gündəlikdə yazılanları oxuyarkən, heç bir şey xatırlamadığını görüb, dəhşətə bürünür. yazdıqlarını oxuduqca özünü tanıya bilmir. xüsusilə də, haqqında səhifələrlə bəhs etdiyi eşq hekayəsindəki gənc qızın simasını, nə qədər çalışsa da gözünün qarşısına gətirə bilmir, adını belə xatırlamır. sırf onu qıcıqlandırmaq və qısqandırmaq məqsədi ilə qurduğu oyunları, ağlatmaq niyyəti ilə danışdığı yalanları, heyrətlənərək oxuyur.

halbuki, joseflə mübahisəsinin ardınan ağır qəza keçirərək, yaralanan miladanın bütün həyatı, o gənclik eşqinə ilişib qalmışdı.

kafkaesk

kunderanın üzərində ilişib qaldığı mövzulardan biri də "kafkaesk hallar"la bağlıdır. kafkaesk halların fərdlərin davranışında yenidən törəməsi (onları əbədi müşayət etməsi) kunderanı dəhşətə salır və bunu başına gəlmiş bir hadisə vasitəsilə nəql edir.

1951-ci ildə, stalinist repressiyalar dönəmində, yoldaşlarından biri rejim tərəfindən həbs edilir. bir çoxları kimi o, da törətmədiyi cinayətlərdə ittiham olunur, lakin bir çoxlarından fərqli olaraq, sonunadək ona dair qaldırılmış bütün iddiaları rədd edir. beləcə toplumun qarşısında həyata keçirilən teatral məhkəmə prosesi üçün işəyaramazın birinə çevrilir, çünki, kafkanın "məhkəmə"sindəki k obrazından fərqli olaraq rejimin ona yüklədiyi cinayəti axtarmaqdan imtina etmişdi.

nəticədə, hadisənin üzərindən on beş il keçdikdən sonra həbsdən azad edilir. həbs olunarkən bir yaşında olan oğlunun artıq on altı yaşı var. həm qadını, həm də övladı üçün izah edilməyəcək qədər xoşbəxt günlər başlayır. bu hadisədən bir müddət sonra kundera, artıq on ilə yaxındır ki, üzünü görmədiyi yoldaşının evinə gəlir və içəri daxil olduqdan bir qədər sonra qəribə hadisə ilə üz-üzə qalır. belə ki, qadın peşman vəziyyətdə yerində əyləşərək, gözləri dolmuş halda, öz oğlundan şikayətlənməyə başlayır. önə sürdüyü səbəblər isə olduqca mənasız adlandırılacaq qədər bəsitdir. misal üçün: səhərlər yuxudan gec oyanır, vaxtı vaxtında yemək masasına gəlmir və s. kundera bunun böyüdüləcək problem olmadığını dediyi arada, oğlu müdaxilə edərək: "xeyr, anam şişirtmir, haqlıdır. o cəsur və dürüst qadındır. və mənim də dürüst biri olaraq böyüməyim üçün çalışır." deyir.

kundera hadisəni belə xülasə edir, illərdir partiyanın qadın üzərində həyata keçirməyi bacarmadığını, ana öz oğlu üzərində bacarmışdı. oğlunu törətmədiyi cinayətdə ittiham edərək, onu, tanımadığı şəxsin qarşısında öz cinayətini axtarmağa təşviq eləmiş və beləcə, stalinist mühakimə müddəti ev şəraitində həyata keçirilmişdi.

kafkaesk hallar, törətmədiyimiz cinayətlərə görə ittiham edilməyimizlə başlayır və ömrü boyu içində yaşadığımız teatral məhkəmədə öz cəzamızı qəbullanmaqla başa çatır: istəmədən yaşadığımız cəmiyyətdə məhkuma çevrilirik.

paris

öz dağıntılarını nümayiş etdirmək, eybəcərliyi ilə lovğalanmaq, dərdini car çəkmək, kəsilmiş əllərdən qalan hissələri göstərmək və bütün dünyanı ona baxmağa məcbur eləmək kimi qeyri-adi tələbatı olan şəhər.

və bir milan kundera əlavəsi daha: varşava, drezden, berlin, köln, budapeşt axırıncı müharibə nəticəsində dəhşətli dərəcədə dağılmışdı, amma sakinləri şəhərlərini uçqunlar arasından qaldırmış, ilk növbədə ehtiyatla, tarixi məhəllələri bərpa eləmişdilər. parislilər bu şəhərlər qarşısında dəyərsizlik kompleksi hiss eləyirdilər. onlar üçün müharibənin uçurtduğu yeganə diqqətəlayiq bina, staromest bələdiyyə binası idi. onlar binanın əsrin sonunadək dağıntılar altında qalmasını ona görə istəyirdilər ki, hansısa bir polyak və ya alman müharibədə onların az əziyyət çəkdiklərini düşünməsin.