2. ludvig von misesin ilə 1920-ci illərdə irəli sürdükləri ''sosialist hesablama debatı'' ilə sosyalizmi yıxıb sürüyən iqtisadçı. bu qaqaşların debatları geniş, çox-istiqamətli və qəliz olduğundan özetini şeyliyim sizə. ''sosialist nəzəriyyədə güman edilir ki, cəmiyyətdəki bütün mövcud fakt və məlumatlar vahid mərkəzi səlahiyyətli qurum tərəfindən öyrənilə və istifadə edilə bilər. lakin, bu sistem müasir insan cəmiyyətində ümumilikdə mövcud olan məlumatların istənilən yeganə bir fərdin təsəvvüründən daha geniş olduğunu anlamır. bu fakt və məlumatlar əhali arasında pərakəndə şəkildə paylanmışdır və pərakəndə olaraq istifadə olunur (utilization of widely dispersed knowledge). bazar iqtisadiyyatında insanlar tanımadıqları digər insanların maraqları üçün işləyir, onların malik olduğu bu məlumatlardan qaynaqlanan tələblərini təmin etmək üçün müəyyən əmtəələr istehsal edirlər. bu mənada, istehsal olunan və azad bazarda müəyyən bir qiymətə satılan həmin o əmtəə və nəticədə əldə edilən gəlir istehsalçının istehlakçının tələbatını ödədiyini və ikincinin razı qaldığını göstərən bir işarədir. yəni, bazardakı qiymətlər ayrı-ayrı fərdlərin malik olduqları məlumatların ayrı-ayrılıqda cəmlənmiş siqnalıdır, onları kəşf edir və mübadilə bazardakı tələb-təklif tərəfindən optimallaşdırılır. hər hansı bir vahid mərkəzi səlahiyyətli fərdin isə cəmiyyətdə dağınıq şəkildə paylanmış bu dinamik məlumatları eyni anda bilməsi mümkün deyil. sosializm dəyərləri üzərində qurulmuş planlı iqtisadiyyat sərvətlərin ədalətli bölünməsi məqsədini güdür. lakin, bu sərvətləri ədalətli bölən şəxs qərar vermə anında bütün fakt və məlumatları və onların ''sərvətlərin ədalətli bölünməsi tənliyinə'' daxil edilməsini təmin edə biləməyə qədər, onun həmin sərvəti səmərəli və optimal bölməsi mümkün deyil. nəticə etibarilə, bazar mükəmməl olmasa belə, sərvətlərin ən optimal bölündüyünü təmin edən iqtisadi sistemdir. 20-ci əsrdə ''sağ-sol'' müzakirələri kontekstində hayek və misesin ''sosialist hesablama debatı'' arqumenti sosialist mərkəz planlaşdırma sisteminə qarşı ən uğurlu arqument idi. o qədər uğurlu ki, ''sol'' akademik çevrələr və nəzəriyyəçilər bu tənqidə uyğun olaraq planlı iqtisadiyyat nəzəriyyə və modellərinə xeyli dəyişikliklər etmiş, leon trotsky isə, mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyatın az müddətdə de mərkəzləşdirilmiş və yerli icmaların demokratik səsverməsi ilə tənzimlənəcək istehsalat sistemi ilə əvəz olunmasının vacibliyini irəli sürmüşdü.''
hayek qardaşın dediyinə görə ''planlı iqtisadiyyatda mərkəzdən idarəolunma effektli deyil, çünki sssr bunu bacarmır'', ''planlı iqtisadiyyatda mərkəzdən idarə olunma mümkün deyil, çünki planlı iqtisadiyyat modellərinin fərziyyələri yanlışdır.'' mises də deyirdi ki, ''kapitalist sistemində sərvətlərin bölüşdürülməsi maksimum optimallaşdırılır.''
