1. 1970-ci illərdə klassik darvinistik təkamül təsəvvürlərinə qarşı ortalığa atılmış bir düşüncədir. bu düşüncə ilə nə deyilmək istəndiyini deməzdən əvvəl bir-iki məsələyə toxunmaq istəyirəm.
mikrotəkamül, makrotəkamül başlıqlarında təkamül nəzəriyyəsinin problemlərindən danışmışam. əsas nöqtələr bunlar idi: mikrotəkamülə xas dəyişikliklər, yəni mövcud genetik bilgilərdən üstün olanlarının seçilməsi yeni canlı növlərinin yaranmasına gətirib çıxara bilməz. tamamilə yeni genetik məlumat lazımdır. bunun da ən önəmli yolu mutasiyadır. mutasiyaların isə ən böyük problemi o idi ki, canlıya birbaşa xeyir verəcək olanları çox nadir hal idi və çox vaxt yeni növ canlıya xas olacaq tamamilə yeni struktur* məsələn qanad birdən çox * ən azı neytral mutasiyalar tələb edir, hansılar ki, ayrı-ayrılıqda canlıya heç bir * bilinən xeyir verməzdilər. bütün bu problemlərin ətraflı izahını və mənim məsələyə fikrimi* sözlükdə obyektiv olmaq məcburiyyətimiz yoxdu adı çəkilən entrylərimdə yazmışam. klassik darvinistik təkamül nəzəriyyəsinə görə komplex strukturların * qanadların bütün ara mərhələləri təbii seçmədə məğlub olardı. bunu yadda saxlayaq.
şüur bir problemi əvvəlcədən məlum olmayan bir yolla həll etmək bacarığıdır. bunun əksi problemi instinkt yolu ilə həll etməkdir. yəni bir həll yolu canlıya nəsildən nəsilə keçir. digər yolu isə canlı tanımır, özü düşünür tapır. daha ətraflı məlumat üçün şüur başlığındakı entrymi oxuya bilərsiniz* reklam burda bitir. bitməlidir . burdan çıxarmaq istədiyim nəticə: canlıda əvvəllər qarşılaşılmamış bir problemi həll edə biləcək bir "mexanizm", organ yaranıb, yarana bilib. bunu da yadda saxlayaq.
indi kifayət qədər dəstək yığdığımı düşünürəm, əsas məsələyə keçə bilərəm. kritik təkamül nəzəriyyəsinə görə canlılarda hansı mutasiyanın məhv ediləcəyinə, hansına tolerans göstəriləcəyinə qərar verən bir struktur var. yadda saxlamalı olduğunuz birinci bilgidə deyilirdi ki, əgər hansı mutasiyanın neytral, hansının neqativ olduğuna yalnız təbii seçmə qərar versəydi, onda kompleks strukturlar yaranmazdı. deməli başqa bir faktor da var ki, təbii seçmənin məhvedici təsirini yumşaldır. bu nəzəriyyəyə görə orqanizm sanki təkamül prosesinin sonunu bilir və bu yolda hansı mutasiyaya tolerans göstərilməli olduğunu əvvəlcədən müəyyən edir. çox sevdiyim qanad misalında bunu başa salmağa çalışım. quşun uça bilməsi üçün qabaq ətrafların uzanması, tüklərin lələklərlə əvəz olunması, quşun bədən çəkisinin yüngülləşməsi və s. mutasiyalar, dəyişikliklər lazımdır. bu mutasiyaların heç biri quşa ayrı-ayrılıqda bir * bilinən xeyir vermir. hamısının birdən baş verməsi isə çox az ehtimaldır. burda bizim kritik təkamül nəzəriyyəsində bəhs olunan mexanizm dövrəyə girir. orqanizmin çəkisi yüngülləşəndə ona heç bir üstünlük verməsə də həmin mexanizm bu mutasiyanın məhvinə imkan vermir. növbəti dəfə təsadüfən qanadlar uzanır. mexanizm bunu da qoruyur. ta ki, tam qanad yaranana qədər. fantastik səslənir. yadda saxlamalı olduğunuz ikinci bilgidə isə deyilirdi ki, şüur kimi əvvəlcədən bilinməyən problemləri həll edəcək mexanizmlər canlıda yarana bilir. bu səbəbdən həmin bu kritik təkamül nəzəriyyəsinin bəhs elədiyi o mexanizmi fantastik sayıb bir kənara atmamaq, kifayət qədər ciddi bir iddia kimi ələ almaq lazım olur.
mənə qalsa, bütün komplex strukturların ara mərhələlərinin canlıya verdiyi bizim bilmədiyimiz üstünlükləri var. təbii seçmədə onları qalib edəcək xüsusiyyətlər. bundan başqa sırf təsadüf nəticəsində də mutasiyaların sağ qaldığına inanıram. kritik təkamül nəzəriyyəsi də din kimi sual verməyimizin qarşısını ala biləcək bir zad olardı məncə.