8. maliyyə böhranı hər şeydən öncə siyasi böhrandır. bir tək ona görə deyil ki, çox zaman yanlış siyasi qərarların nəticəsində yaranır. həm də ona görə ki, maliyyə böhranı iqtisadiyyatdan daha çox siyasi sistemə ziyan vurur. iqtisadiyyat, bazar təməlləri üzərində qurulubsa, özünə gələ bilir. amma qapalı siyasi sistemlər ciddi maliyyə böhranların təzyiqinə tab gətirə bilmir.
aşağıdakı fikirlərimi 2009-cu ildə yazmışdım (iqtibası görəcəksiniz). xatırlayırsınızsa, həmin ildə referendum keçirildi və konstitusiyadan "eyni şəxsin iki dəfədən artıq seçilə bilmədiyinə" dair müddəa aradan götürüldü. biz, real olaraq, həmin ildən bu yana belə "düzəlişə" qarşıyıq. bu haqda çox yazdıq, çox dedik. biz dedik ki, "3-cü müddət məsələsi" ciddi sistem böhranına səbəb olacaq. o vaxtlar cəmiyyətdə bizim söhbət tutmadı, çünki ortada pul çoxdu və çoxala-çoxala gedirdi. biz etirazımızın praktiki nəticə verməyəcəyini yaxşı bilirdik, amma prinsip xətrinə etiraz etməyə davam etdik. özümüz dedik, özümüz də eşitdik. bugün geriyə baxanda, real'ın tutduğu mövqenin necə də doğru olduğunu aydın görmək olur.
2009-dan iqtibas:
"yalnız və ya əsasən məcburiyyət üzərində qurulan sistemlərin çökməsini zəruri edən qanunauyğunluq var. bu cür sistemlər, özlərini təsdiqləmək və saxlamaq üçün, mütləq güc tətbiq etməlidir. güc, keçici olaraq, gözlənilən təsiri göstərir, amma təkrarlanmadıqda əhəmiyyətsizləşir. deməli, gücü davamlı tətbiq etmək lazım gəlir. problem ondadır ki, təkrar tətbiq olunan gücün əhəmiyyətli təsiri olması üçün əvvəlkindən daha çox güc tətbiq etmək lazım gələcək. yoxsa, eyni gücün tətbiqinə hamı tezliklə verdiş edər və qorxu yox olar.
daha çox gücün tətbiqi üçün daha çox resurs lazımdır. nəticədə, cəmiyyətin başqa sahələri (məsələn, elm, təhsil, sağlamlıq, xidmət və s.) getdikcə geriləyir. sosial və iqtisadi sahələrdə geriləmə nəticəsində cəmiyyətdə narazılıq artmağa başlayır. narazılığı legitim şəkildə ifadə etmək imkanları isə yoxdur. sistemin özü də bu cür narazılıqların ədalətli həllinə qadir deyil (mahiyyətinə ziddir, çünki). narazılıqları ədalətli həll edə bilməyən sistemin bir yolu qalır - narazılıqları yatırtmaq (əlbəttə ki, güclə). amma bu, çıxış yolu deyil, çünki gücün davamlı tətbiqi nəticəsində, mahiyyətcə sosial olan narazılıqlar sistemin özü tərəfindən getdikcə siyasiləşdirilir. insanlar problemlərini ümumiləşdirməyə və onların kökünü sistemin özündə axtarmağa başlayır.
sistem bunu tezliklə anlayır və siyasiləşmənin qarşısını almağa çalışır. problem ondadır ki, bunu ancaq repressiv üsullarla edə bilir (açılıma getməyə nə həvəsi olur, nə cəsarəti). deməli, yenə də əvvəlkindən daha çox güc tətbiq etmək, bunun üçün də daha çox resurs sərf etmək lazım gələcək. amma bütün bunların nəticəsində narazılıqlar ancaq artacaq. deməli, yenə daha çox güc, daha çox güc üçün daha çox resurs lazım olacaq. nəticəsi nə olacaq? daha çox narazılıq! sistemin cavabı nə olacaq? daha az siyasi azadlıq! bu prosesin nə qədər zaman alacağı təhlil üçün heç önəmli deyil. yekun öncədən məlumdur - sistem çökəcək!
sistem çökəcəyini anlayırmı? əlbəttə, anlayır! bəs, niyə onda bunun qarşısını almaq üçün bir iş görmür? çünki, belə sistemlərdə pul hakimiyyətin həm məqsədidir, həm də vasitəsi. daha çox pul əldə etmək üçün daha çox güc lazımdır, amma elə daha çox gücün tətbiq olunması üçün də daha çox pula ehtiyac yaranır. nəticədə güc də tədricən zəifləyir, pul da dəyərdən düşür." (erkin qədirli)
(iqtibasın sonu)

qeyd : yersiz tənqid eləsəniz block edəcəyəm-*