1. sürət fərqi kimi izah oluna bilinəcək termin. riyaziyyatda və fizikada bir kəmiyyətin iki dəyərinin fərqini delta ilə göstərirdilər. burda da iki sürətin fərqi göstərilir. v hərfi ingiliscə velocity sözünün qısaltmasıdır və sürət deməkdir. indi isə gələk nəyə görə digər kəmiyyət fərqlərinə deyil də məhz delta-v-yə başlıq açılmalıdı. delta-v kosmik səyahətdən danışılanda tez-tez işlədilən bir termindir. kosmik səyahət zamanı sürət hər şeydir. burdan aya getmək üçün tək ehtiyacınız olacaq şey sürətdir. bir raketin imkanlarından danışanda çox vaxt onun mühərrikindən, uzunluğundan, çəkisindən və s.-dən danışmırlar, onun delta-v büdcəsindən danışırlar. məsələn atıram 10km/san delta-v büdcəsinə sahib olan raketlə alçaq yer orbitinə getmək olar məsəlçün. 20km/san delta-v büdcəsinə sahib raketlə bəlkə yupiterə qədər getmək olar və s.
hətta delta-v xəritələri deyilən xəritələr də çıxarılıb. bu xəritələrdən istifadə edib, sizinlə bəzi rəqəmləri bölüşmək istəyirəm:
1. yerin səthindən alçaq yer orbitinə kimi təxminən 9-10km/san delta-v büdcəsinə sahib raketə ehtiyacınız var. sual yaranır: alçaq yer orbitində cisimlər təxminən 8km/san sürətlə fırlanır, bu birinci kosmik sürətə bərabərdir. bəs nəyə görə 8km/san delta-v büdcəsinə sahib raketlər alçaq yer orbitinə qədər çıxa bilmir? cavab: atmosferin sürtünməsi raketdən 2 km/san delta-v ehtiyatını oğurlayır.
2. alçaq yer orbitindən, geostasionar transfer orbitinə kimi 2,5km/san delta-v xərcləmək lazımdır.
3. geostasionar transfer orbitindən geosinxron orbitə kimi 1,5km/san sürətlənmək lazımdır.
4. geostasionar transfer orbitindən yerin cazibə qüvvəsini tərk etmək üçün cəmi 700m/san sürətlənmək lazımdır. beyniniz qarışdısa, bu yaxşı əlamətdir. soruşa bilərsiniz ki, geostasionar transfer orbitindən geosinxron orbitə kimi 1500m/san sürətlənəndə hələ də yerin cazibə qüvvəsində qalırıq. amma ikinci bənddə deyirik ki, cəmi 700m/san sürətləndikdən sonra yerin cazibə sahəsini tərk edirik. bu necə ola bilər? cavab geostasionar transfer orbitinin kəskin ellipsə bənzəməsində yerləşir. başqa vaxtı ətraflı yazacam. not: yerin səthindən bu maddəyə qədər bütün delta-v-ləri toplayanda, təxminən 12,2km/san alırıq. bu rəqəm ikinci kosmik sürətdən bir qədər çoxdur. yəni bu rəqəmlə doğurdan da yerin cazibə sahəsini tərk etmək mümkündür.
5. yerin cazibəsindən qaçış traektoriyasında yolumuzun üstündə ay varsa, onda 700m/san yavaşlamaqla alçaq ay orbitinə düşə bilərik.
6. alçaq ay orbitindən ayın səthinə düşmək üçün 1,6km/san qədər yavaşlamaq lazımdır. işin maraqlı tərəfi odur ki, eyni ilə 1,6km/san sürətlənsək, ayın səthindən alçaq ay orbitinə qədər çıxa bilərik. burdan da nəticə çıxara bilərik ki, apollo kosmik gəmisinin lunar modulu ən azı 3,2 km/san delta-v büdcəsinə sahib idi.
7. yerin cazibəsindən qaçış traektoriyasından ən sərfəli tarixdə 600m/san sürətlənsək, mars transfer traektoriyasına düşə bilərik. təəcübləndinizmi ki, bu rəqəm niyə bu qədər azdır?
8. mars transfer traektoriyasından alçaq mars orbitinə düşmək üçün 2,3km/san yavaşlamaq lazımdır.
9. alçaq mars orbitindən marsın səthinə raketlə enmək üçün 4,1km/san yavaşlamaq lazımdır. amma bu yavaşlamanı raketlə etmirlər. mars atmosferə sahib olduğu üçün aerobraking manevri və paraşütlərdən istifadə olunur, yavaşlanma üçün.
10. ümumilikdə ən sərfəli yolla, alçaq yer orbitindən marsın səthinə enənə qədər 4,8km/san delta-v büdcəsinə ehtiyac var. bu rəqəm yerin səthindən alçaq yer orbitinə çıxmaq üçn lazım olan delta-v-dən iki dəfə azdır. yəni kosmik səyahət zamanı ən böyük əngəl yer kürəsindən çıxmaqdır.