1. 15 ci esrde oz imperiyalarin qurmus qedim amerika xalqi. amerikanin kesfinden sonra 1519 cu ilde cemi 500 esgerle gelen hernan cortes adli sherefsiz seyyah terefinden darmadagin edilmishdir. beleki sherqden gelen ispan gemilerinden eyninde zirehi ag derisi,saqqali ve atı olan cortesi goren aztekler bunun tanrilari quetzalcoatl oldugunu dusunmushler. aztek mifologiyasina gore quetzalcoatl ispanlarin geldiyi tarixe yaxin bir tarixde (tesadufe bax ala) sherqden,denizden mindiyi sehirli heyvani,eyninde sehirli zirehi ve elinde sehirli chubugu ile gelecek bir tanri idi. cortes bu xususiyyetlere herfi herfine uyurdu. sehirli heyvani -atı(aztekler o vaxta kimi at gormemisdiler),zirehi ve elinde sehirli cubugu(tufengi) ile onun tanri quetzalcoatl oldugun dusunen aztek imperatoru moctezuma terefinden olduqca xos qarsilanmis,imperator sarayina aparilmislar. lakin acgoz cortes azteklerin xosh niyyetine qarshiliq olaraq moctezumani esir almish,butun aztek xalqin esgerlerine qirdirmishdir. cortesin agir toplarina,silahli,zirehli esgerlerine qarshi hechne ede bilmeyen aztek ordusu saylari ispan ordusundan on defelerle chox olmasina baxmayaraq muqavimet gostere bilmemis,ispaniyadan cortese gelen destekle vehshicesine mehv edilmishdir. mehvler vaxti acgoz cortes azteklerin qizildan hazirladiglari senet eserlerin eriderek ozu uchun pula chevirmishdir. daha sonralarsa azteklerin leneti tutmush ve avropada qizilin hedden artig artmasi neticesinde qizil deyerin itirmishdir.