əvvəla bir qrup var hansıki bunlar yerə oxşayan planetlərdən ibarətdir. bu qrup haqqında qısaca yazım və sonra keplerə toxunacam (!)
kopernikin fikirlərindən yola çıxaraq və planetlərin günəş ətrafında hərəkət qanunlarını kəşf edərək (eyni zamanda nyutonun qravitasiya qanununa öncülük etmişdir) tarixə adını yazdıran keplerin şərəfinə adlandırılan kepler kosmos aparatı 5 ildən çoxdur qalaktikamızdan uzaqlarda yerə bənzər planetlər axtarışındadır. kosmos aparatı nədir? işləmə prinsipi nədir? keplerdən daha nəhəng hubble teleskopu vasitəsilə açıqlayacam bunu;
deməli hubble teleskopu yerdən təqribi 560 km. yuxarıdadır -* 24 aprel 1990 cı ildə kosmosa buraxılıb və çəkisi 11.000 kq.dan çoxdur. uzunluğu 13.2 metr olmaqla bərabər genişliyi 4 metrdir. amerikada gaddard kosmos institutundan idarə olunue və institutda sərf bu teleskop üçün yüzlərlə mühəndis, elm adamı gecə/gündüz işləyir. teleskopa quraşdırılan avadanlıqlar ilə institutda işçilər yerdən teleskopu idarə edir, istiqamət verirlər və s. teleskopun aldığı məlumatlar qrafik şəklində instituta ötürülür, elm adamları bu nəticələrin üstündə araşdırma aparırlar. teleskopun üstündə müşahidə aparatları var hansıki bunlar görüntüləri qeyd edir və peyk ilə yerə ötürür. teleskopdan əlavə həm də yerin ətrafında saniyədə 8 min kilometr sürətlə fırlanan və bir dünya turunu təqribi 90 dəqiqədə tamamlayan teleskop eyni zamanda yeri müşahidə edir. enerjisi hardan gəlir desəz hubble teleskopu günəş enerjisi vasitəsilə günəş enerjisini elektrik enerjisinə çevirən panellər sayəsində enerji alır demək olar. güzgülü teleskop olan hubble 2.4 metr ölçülü güzgüyə sahibdir. teleskop böyük partlayışdan ölməkdə olan ulduzlara qədər kainatı incələməklə məşğuldur. ümumiyyətlə teleskoplardan istifadə etməyimizin səbəbi elə budur: uzaq kosmos cisimlərini araşdırmaq. məsələn bizə ən yaxın ulduz (proxima centauri) yerdən 36 trilyon km. uzaqdır (hassiktir dediyinizi duyar kimiyəm) əlimizdəki vasitələr ilə bu yoldaşı ziyarət etməyə indi çıxsaq ancaq 150.000 ilə çata bilərik -* onları öyrənmək üçün ziyarət edə bilmiriksə başq bir şey- işıq bizə kömək edir. yəni teleskopların işləmə və kəşf olunma prinsipinin təməl nöqtəsi. teleskoplar növlərə ayrılır: optik, radio, x-ray və gamma ray kimi. planetimizdə daha böyük ölçüdə aynalı teleskoplar var(müşahidə nöqtələri); məsələn: ispaniyada gran telescopia deyə bir məntəqədə ölçüləri təqribi 10 metrdən çox aynalı teleskop 2267 metr dağ yüksəkliyindən göy cisimlərini müşahidə edir. bəs hubble ehtiyacı nədən qaynaqlanır? hubble kosmosda olduğu və atmosferdən kənarda olduğu üçün yerdəki teleskoplara nəzərən daha kiçik ölçülərdə olsa belə daha dəqiq, aydın görüntülər əldə edə bilir. -* hubble dedik durduq bəs bu yerə oxşarlılıq nə temadır? birinci günəş sisteminin xaricində qalan yerbənzəri planetlərdən danışaq. kepler 2014 də belə bir planet kəşf etmişdi zatən. (keplerə sonra toxunacam sadəcə kəşf etdiyi əvvəlki planetlərdən yazmaq istədim); yaşana bilirlik indeksi var hansıki bu planetin daxil olduğu sistemdəki ulduzdan uzaqlığı ilə əlaqəlidir. kəşf olunan planetdə bu indeks suyun maye şəklində mümkün ola bilməsi üçün şəraitin mövcudluğunu təsdiqləyirdi. kəşf olunan bu planetə kepler-186f adı verildi. ölçüləri və kimyəvi xüsusiyyətləri bilinmir ancaq nasanın bunlar üçün iki yeni proqramı olduğunu oxumuşdum saytlarında: (baxma: james webb teleskopu) və (baxma: transiting exoplanet satellite),-
kepler-186f yerdən 500 işıq ilə uzaqdır və kepler-186 ulduz qrupunda beş planetdən biridir. kepler-186f in ulduzu bizim günəşdən iki dəfə balacadır və planetin bir ili 136 günə bərabərdir. digər dörd planetlərdə bir il maksimum 22 günə bərabərdir. yəni yerə bənzəyən ilk "xarici" planet 2014 də elə kepler teleskopu sayəsində kəşf olunub. keplerin və başqa teleskopların kəşf etdiyi yerə bənzəyən planetləri qruplaşdırmaq üçan yerə bənzərlik indeksi tərtib olunub; birinci sırada gliesse 667c dayanır [indeks: 0.84]
bu indeks haqqında öyrəndik. keçək kepler teleskopuna. 6 mart 2009 cu ildə saat 05:40 da floridadan kosmosa buraxılan teleskopun işləmə prinsipi elə hubble teleskopu ilə eynidir: panellər sayəsində günəş enerjisini elektrik enerjisinə çevirir, milyonlarla ulduz sistemini araşdırmaq üçün idealdır, işləmə prinsipi ulduzların önündən keçən planetlərin işığa təsirini (çox həssas təsirlər) dəqiqliklə hesablamaqdır. qısa desək ulduzların önündən keçən planetləri onların işığa təsirilə kəşf edir. ona hubble və komputerlərimizə çəkdiyi görüntüləri yükləyə bildiyimiz spitzer teleskopu kömək edir. bu möhtəşəm işləmə prinsipinə sahib teleskopumuz ilk planetini keçən il ancaq ən səs küylüsünü bu il kəşf etdi: kepler-452b.
kepler 452b bir günəş turunu 385 günə tamamlayır, günəşi bizim günəşimiz ilə bir g-2 ulduz sinfinə daxildir. ancaq günəşimizdən xeyli yaşlıdır.
g-2 söhbəti isə astronomiya/kosmologiyada ulduzların sinifləndirilməsində yer tutan siniflərdən biridir. bu sinifləndirməyə çox vaxt spektral sinifləndirmə deyilir: çünki ulduzun yaydığı işığın spektrini incələyərik; bu spektrıllar ulduzun səth temperaturuna, rəng ölçüsünə və s. bağlıdır. sinifləndirmədə yeddi hərfdən istifadə olunur: o, b, f, g, k, m. istilik > 30.000k olanların görünüm rəngi mavi, kütləsi > 16m və istilik gücü (siz deyin istiləndirmə) > 30000l olanlar "o" qrupuna daxildir. bizim ulduzumuz- günəş g qrupuna daxildir; istilik 5200.-6000.k, görünür rəng sarımtıl, kütləsi 1.-1.04.m və istiləndirməsi 0.6-1.4.l olan qrupa. bu qruplarda nömrələnib və bizim ulduz g sinfinin ikinci sırasına daxildir: g-2. qruplar böyüdükcə (o qrupuna doğru artdıqca) istilik, kütlə, kütlə artdığı üçün qravitasiya, istilik və qravitasiya artdığı üçün ulduzun həyat müddəti azalır. belə ulduzların sistemində olan planetlərdə yaşam indeksidə çox azalır. eyni zamanda g qrupunda olan ulduzlar gənc olduqları üçün (minimum: 4.0 milyard il) yaşam müddətinin uzun olacağı məlumdur. g qrupu g-2, g-5 və g-8 ə bölünür. g qrupunda bizə ən yaxın günəş isə tau ceti'dir. 10 işıq ilə məsafəmiz var (dəqiq bilmirəm ancaq). ölçüləri çox çox kiçikdir və çox vaxt sarı cücə adlandırılır.
bunları kepler-425b başlığında yaza bilərdim sadəcə quran, müsəlman alimləri söhbətinə bir iki kəlməm var idi deyə bura yazdım;
biz bugün apardığımız araşdırmaları müsəlman alimlərə borcluyuq. nyuton dediyi kimi: əgər mən irəlini görə bilirəmsə bu məndən əvvəlki nəhənglərin çiyinlərində dayandığım üçündür.
o nəhənglər batruci, battani kimi, "ulduzlar elminə giriş" kitablarını yazan kimi alimlərdir. zatən ulduzların bir çoxu ərəb mənşəli adlar daşıyır: siyahı üçün,- star names
-*