1. yenə fernando pessoa yenə mükəmməl hekayə. yenə beyin yorucu yenə düşündürücü. amma bu dəfə qarşımıza şeytanla birlikdə daha iki yazarı john milton və goethe-ni qoyur. heç şeytan anlayışına bu perspektivdən yanaşmamışdım. tanrı, şeytan və insan və bunların ətrafında dönən din, təzadlar, zorbalıqlar və xəyallar. hər kəsin sevdiyi xəyal bir şeytan məhsuludur desələr nə reaksiya verərdiz ? bəs bizləri yaradan və bizim hər daim üzərimizdə olduğunu düşündüyümüz tanrın başqa bir tanrıya itaət etdiyini ? 

ilk öncə kitab haqqında düşüncələrimi toplamaq üçün goethe-nin yazmış olduğu faust haqqında bir iki şey demək istəyirəm. əfsuslar olsun milton haqqında fikrimi yürüdə bilməyəcəm. faust nə deyirdi ? bəzən elə xəyallar vardır ki, onlara qavuşmaq zövq vericidir. amma hər zaman şeytanın tərəfini saxlayanlar oldu. bunu eləmək üçün doğulan şairlər, yazarlar oldu. lakin çoxu onu səhv təqdim etdi. milton bir müharibədə onu məğlub etdi. goethe onu qəsəbə tragediyasının qurbanı etdi. amma şeytan bunların heç biri idi. o dünyada bir xəyal kimi yaşayan və bizim xəyal görməmizə səbəb olan biri idi. onun da öz misiyası var idi. bu dünyanı tanrı yaratmışdısa onu da tanrı yaratmışdı və tanrının onu yaratmasının tək səbəbi gələcəyi simulyasiya etmək istəməsidir.

indi keçək kitaba. həcm olaraq çox az amma nəticə olaraq böyük dəyərə malik bu kitab pessoa-nın ölümündən sonra məşhur sandığından çıxan hekayələrdən sadəcə biridir. hansı ki, o sandıqda 20 mindən çox yazı olub və bunlar hələ də portuqaliyada miras kimi saxlanılmaqdadır. ah şair kaş sağlığında dəyər verilsəydi. sizə görə ən böyük memar kimdir ? -tanrı ? amma qarşımızdakı şeytan iddia edir ki, ən böyük memar insan taleyidir və içimizdəki ruhlar hər zaman bizi tərk etmək istəsə də onların qarşısını alan bir şey var. orda onları nələrəsə inandıran bir varlıq var və bu varlıq şeytandır. şeytan bizi tərk etdiyində ruhlarımızda bizi tərk edir və tanrının yanına gedir. teori olaraq doğru səslənir. çünki ölümdən sonra həyata inanırsansa və tanrının yanına gedəcəyini düşünürsənsə onun yanında şeytan yoxdur. ola bilməz. şeytan həyatımızın mənasıdır və o, olmasaydı həyat olmazdı. olsa da mənasız olardı çünki qarşı qoyula biləcək, günahlandırılacaq bir şey olmazdı. yuxarılarda qeyd etdiyim kimi bizim olan tək şey xəyallarımızdı. xəyallarımız bir şeytan məhsulu olsa necə ? yuxumuzda gördüyümüz amma görməməli olduğum insanlar, porno ulduzlar, əzələli oğlanlar və nələr..nələr.. ? heç yuxunuzda şeytanla danışdığınız oldumu və yaxud mükəmməl bir gündən sonra qarabasma görərək oyandığınız ? şeytan həyatımızın bir parçasıdırsa onunla necə ünsiyyətdə oluruq bəs ? nə vaxt şeytanın bir insana hücum etdiyini eşitmisiz ? onsuz da belə şeylər ancaq dünyada olar. şeytan isə dünyada yaşamır, o, sadəcə bizim beyin məhsulumuz ola bilər və insanların bir-birinə ziyan verməsi, zorbalıqları yalnız və yalnız insana xas xasiyyətdir. çünki insanlar birər heyvandır. insan harada, nə üçün oyandığını bilməyən bir heyvandır. insanlar heyvanlardan sadəcə heyvan olduqlarını bildikləri üçün ayrılır.

tanrı sevgisi olan insanlara heç diqqət etmisiniz mi ? çoxu fetişdilər. sevgilərinin həddi-hüdudu yoxdur. bir anlıq durub düşünmək, yargılamaq, sorğulamaq.. insan və tanrı arasındakı sevgi platonik sevginin bir nümunəsidir. krzysztof kieślowski-nin dekalogunda yer alan platonik sevgi anlayışı bu sevginin qarşısında baş əyər. çünki bu sevgi deyil, özünü ona adamaqdır.

yəqin ki, bundan sonra bir neçə dəfə oxuyacağım bir kitabdır. türk dilində əvvəllər ayrı-ayrı nəşr olunsa da can yayınları anarchist banker ilə eyni kitabda nəşr edib. ona görə də oxuyacaqlara bu nəşrin kitabını almağı tövsiyə edirəm. ikisi birində.