1. 1955 tarixli isaac asimov romanı. eyni vaxtda ilk oxuduğum asimov romanıdır. əslində ilk olaraq vakıf və robot serilerine yumulmaq istəyirdim. lakin bu referansı oxuduqda belə etməli olduğuma ikna oldum. aha referans. https://eksisozluk.com/entry/19830519

hekayənin özünə gəlsək, enfes bir bilim-kurgu, zaman temalı bir kitabdır. zaman temalı çox şeyi zövq alaraq istehlak etsəm də, bəyəndiyim şeylər çox az olar. məsələn ən sevdiyim şeylərdən biri doctor who və ya back to the future, həmişə üstün körü bu temanı keçərək heç vaxt tam olaraq zamanda səyahətə açıqlama gətirməmişdilər. lakin bu kitab öz kainatı daxilində o qədər məntiqli və sadə dildə baş verənləri və prosesin necə işlədiyini izah edir ki, 1955 tarixli bir kitabda bunları oxumaq ayrı bir zövq verir insana. oxumaq istəyənlər üçün, o qədər də spoiler sayılmaz, onsuzda kitabın ilk 3 səhifəsində bəhs edilənləri yazacam. zamanda səyahət edən və zamanda müdaxilələr edərək gerçəkliklərdə dəyişmələr edən bir birlikdən və bu birliyin içindəki xüsusi bir adamdan, andrew harlan-dan bəhs edir. kitab gözəldi, hacı. vakıf və robota başlamazdan əvvəl oxuyun. hə ayrı-ayrılıqda və ya birlikdə bitirmisinizsə bu kitabları, yenə də qayıdın oxuyun.

--- zaman dışı alan---

qısacası spoilerin başladığı nöqtələr. əvvəlcə zamanda səyahət ilk meydana çıxanda istifadə edilmə məqsədinin ticarət olması, daha əvvəl heç düşünmədiyim, ancaq dibinə qədər məntiqli bir hadisədir. fikirləşin. 30-cu əsrdəsiz. axırıncı dəfə 22-ci əsrdə istehsal olunan nar aromatlı kola istəyirsiniz. və bunu sizə elə istehsal olunduğu nöqtədən gətirən biriləri var. əlbəttə, kitab bu məsələni daha ciddi şəkildə nəzərə alır. təmiz su, təbii ehtiyatlar, az tapılan əşyalar və s.

ticarətdən daha fərqli, daha ciddi şəkildə istifadə oluna biləcəyini kəşf edənlərin sonsuzluğu qurması, gözlemci, teknisyen, bilgisayar rütbələri ilə zamanda insanlığın xeyrinə müdaxilə etmələri isə işi qarışdıran əsas məslədir. bunu izah etməyəcəm, heç çalışmıyacam da, kitabın yarısı çünki budu. ancaq insanlığın yaratdığı sənət əsərləri, maddi və mənəvi varlıqların vacib olub-olmaması, hər bir gerçəklikdəki eyni insanın əslində fərqli insanlar olduğu temasını dəfələrlə vurğulanması çox gözəliydi.

kitabın əvvəlindən etibarən gözlədiyim paradoks məsələsinə gəlib çatdıqda bir az dadımın qaçdığını etiraf edirəm. lakin zaman temalı hər bir istehlak ürününün gəlib bir paradoksla dirənməsi bir az canımı sıxmağa başladı açıqca. lakin yenə yazılan ili nəzərə alsaq, olduqca normal və də böyük bir düşüncədir bu paradoks məsələsi.

məlum hissələrə çatdıqda "ha..." dedim. harlan sonsuzluk alanlarını kəşf edən adam kimi tarixə keçəcək yəqin ki, daha sonra həmin adamın kitabın əvvəlindən bəri gözümdə canlandırıb "tipini sevim" dediyin cooper çıxması azıcıq şaşırtdı (onu unutmuşdum, nağarım). daha sonra noysla harlanın keçmişə qayıtması və əslində noys-un üst insan çıxması dumura uğratdı. həqiqətən. mən daha fərqli bir çıxış yoluya finala çıxarıq deyə düşünərkən, harlanın sonsuzluğu məhv etməsi, əslində, üst-insanın qalib gəlməsidir. harlan bu qədər böyük bir güclə mübarizə edə bilməyəcəyini anlamışdı. onsuzda, üst insanlar onu tamamilə cəzalandırmamış, proqramda gördükləri bir-birilərinə "aşiq olan" cütlüyə həyatlarının sonuna qədər rahat yaşamaq qarantiyası vermişdi.

lakin həmin anda heç kim məni harlan və noys-un bir-birinə aşiq olduğuna inandıra bilməz. noys öz xalqı üçün bunu edərkən (ki, sırf bunun üçün yetişdirildiyini unutmamalıyıq), harlan içindəki intiqam və yorğunluq hissi ilə bunları edib. yəni qarşılıqlı çıxarlar var. eşq isə bu çıxarların dışavurumudur.

üst-insanlardan bir az bəhs etmək istəyirəm. çox-çox az yenə ilk səhifələrdən anlaya biləcəyiniz foundation (vakıf) spoileri verəcəm. üst-insan araşdırması nəticəsində əgər sonsuzluğu kəşf etməsələr və ya bir müddətdən sonra artıq istifadə edə bilməsələr, dünyalar arasında səyahəti araşdırmağa daha çox vaxt ayıracaqlarını, digər "canlılar"dan indiki gerçəklikdəkindən daha güclü olacağını görmüşdülər. ona görə noysu bu paradoksun təkərinə çubuq soxan biri kimi göndərmişdilər. vakıfda da insanların bir çox dünyaya yayıldıqlarını və sivilizasiyalarının çox qüdrətləndiyini anlayırıq. təbii ki, bağdaşdırmaq lazımdırsa, noysun öz əməliyyatından uğurla çıxdığını anlaya bilərik (əgər eyni kainatda olduqlarını təsəvvür etsək).

bir də burda vurğulamaq istədiyim bir məqam sagan-ın contact-ında etdiyinin eynisidir. sadəcə olaraq, bir nümayəndəsi görünərək bir sivilizasiyanın necə qüdrətli və güclü olduğunu anlatmaq, bu hissi oxuyucu-izləyiciyə keçirtmək. baxın dostlar. bu, sənət, bu sənətçi, bu ustalıq, bu dahilik əlamətidir. mənim gözümdə digər hər şeydən, hər bilim-kurgudan daha üstü edir bu.

məsələn doctor who-da da. sadəcə doctoru görərək, "ulan time lordlar nağarar insana" düşündürtməsi əladır. tək fərqi nədir. bu əsər, serialdır. və hər bir serial kimi ilk olaraq reytinq, gəlir əldə etmək məqsədi güdür. və heç vaxt usta bir qələmdən bir şahəsər çıxmasının verdiyi zövqü vermir. yenə də doctor yaradılmış obrazlardan ən sevdiyim ilk 5-likdədir (çox şükür, burda da doctor who təriflədik).

--- zaman dışı alan---

bir az androidler elektrikli koyun düşler mi sevən (ondan heç bəhs etmədim, amma genel havadan anlayacaqsınız), bilim-kurgu, ütopiya-distopya sevən birilərinin oxumaqdan zövq alacağı kitablardan biridir. mənim sənə puanım 7/10 kanka.