1. Sözün məzmunu ifadə etdiyi ilkin məna onun leksik mənasını təşkil edir. Sözün leksik mənası əşyaları, əlamət və keyfiyyətləri, miqdarı, hərəkətləri, istiqaməti və s.-i təsəvvürdə canlandırır, onlar barədə dəqiq anlayış yaranmasına imkan verir.

Hansı sözlərin leksik mənası var? Söz deyilərkən söhbətin nədən getdiyi anlaşılırsa, deməli, bu sözün leksik mənası var. Yəni ağıla gələn ilkin təsəvvür məhz sözün leksik mənasıdır.
Məsələn:
Yarımada – üç tərəfi su ilə əhatə olunmuş torpaq sahəsi.
Kitab – məlumat almaq üçün istifadə olunan vəsait.
Qələm – yazı yazmaq üçün hər hansı materialdan hazırlanmış, içliyi olan əşya.
Sözlərin leksik mənası izahlı lüğətlərdə verilir (azleks). Azərbaycan dilinin dördcildlik izahlı lüğətində dilimizin lüğət tərkibindəki əksər sözlərin leksik mənası şərh olunmuşdur.
Azərbaycan dilində əsas nitq hissələrinin leksik mənası olduğu halda, köməkçi nitq hissələrinin, şəkilçilərin, hissəciklərin müstəqil leksik mənası olmur.

Yaxşı, sözün leksik mənasını necə izah etmək olar?
1. Sözün məzmununu, əlamət və xüsusiyyətlərini izah etməklə.
Məsələn:
Tala - meşənin, ağaclığın arasındakı kiçik açıqlıq.
Meşə - çoxlu ağac, kol, bitkilər olan geniş ərazi.
Balıq - pulcuqlarla örtülmüş, qəlsəmələri, üzgəcləri olan su canlısı.
2. Sözün sinonimini göstərməklə.
Məsələn:
Xəsis – simic, qıymaz.
Sərgüzəşt - əhvalat, hadisə, macəra.

3. Sözün antonimi göstərməklə
Məsələn:
Zəfər - məğlubiyyətin əksi.
Bədbin - nikbinliyin əksi.
4. Sözü əmələ gətirən hissələri izah etməklə. Bu yolla, əsasən, düzəltmə və mürəkkəb sözlərin leksik mənalarını izah etmək olar.
Məsələn:
Bəstəboy sözünü götürək. “Boy”un mənası aydındır, ”bəstə” sözü isə fars dilində “bağlı” sözü ilə yanaşı, həm də bir qədər alçaq mənasını da verir. Bəstəboy məhz bu ikinci məna ilə bağlıdır. Dilimizdə “alçaqboylu” mənasında işlənir.
Bədbin. “bəd” fars dilində “pis”, “bin” isə “görmək” mənası verir.
Dilimizdə bu söz “ümidsiz, küskün, hər şeyə imkansız baxan” mənasında işlənir.

sözün qrammatik mənası dedikdə nəzərdə tutulur:
1. Sözün hansı nitq hissəsinə mənsub olması.
2. Bir nitq hissəsi olaraq hansı xüsusiyyətlərə malik olması.
3. Hansı sintaktik vəzifə daşıya bilməsi.
Məsələn:
1) bacarıq (isimdir, nə? Sualına cavab verir, düzəltmədir, mücərrəddir, ümumidir, mübtəda, tamamlıq və xəbər vəzifəsində işlənə bilər)
2) yazılmaq (feildir, düzəltmədir, təsirsizdir, məchul növdədir və s.)
3) savayı (qoşmadır, fərqlənmə mənası yaradır, çıxışlıq halda olan sözdən sonra gəlir)
4) -çı (şəkilçidir, 4 cür yazılandır, leksik şəkilçidir, şəxs mənası verən isim yaradır və s.)
Həm əsas, həm də köməkçi nitq hissələrinin, həm də şəkilçilərin qrammatik mənası olur.