Ermənistan “Paraqvay Faciəsini” təkrarlaya bilərmi?
hazırda Azərbaycanla Ermənistan arasında aktiv müharibə gedir və hazırda hər iki tərəfdə həm hərbi, həm də mülki itkilər var. Bəs bu müharibə daha da şiddətlə və daha çox itki ilə davam edərsə nə olacaq? Bu ölkələr nə qədər itki verə bilər? Müharibə çox da yaxşı olmayan bir ssenariyə uyğun gedərsə, ermənilər üçün bu fəlakət ola bilər. Artıq ermənilərin 18 yaşlı, təlimsiz gəncləri döyüşlərin ən çətin sahələrinə göndərmələri barədə xəbərlər var ki, bu da təbii olaraq böyük itkilərə səbəb olur. Bəs niyə belə bir problem yaranıb?
1992-ci ildə, birinci Qarabağ müharibəsi vaxtı, Ermənistanda 3,6 milyon insan yaşayırdı və Dağlıq Qarabağın erməni əhalisi 126 min nəfər idi. Eyni zamanda, Azərbaycanda erməni əhalisi istisna olmaqla 7,3 milyon insan yaşayırdı. Ölkələrin əhalisi arasındakı fərq 2 qat idi, lakin iki ölkədə doğum göstəricisi müqayisə edilə bilinəcək səviyyədə idi. Azərbaycanda bu göstərici 2,7, Ermənistanda 2,5 idi. Ermənistan o dövrdə çoxlu sayda uğurlu amillər, habelə Rusiyanın əhəmiyyətli dəstəyi sayəsində Azərbaycanı məğlub edə bildi.
artıq 2020-ci il gəlib. Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisi üzərində nəzarəti bərpa etmək üçün uzun müddətdir ki, müharibəyə hazırlaşır. Bu dövrdə rəsmi məlumatlara görə, Ermənistan əhalisi 2.9 milyon nəfərdir və 150 min insan Dağlıq Qarabağ ərazisində yaşayır. 10 milyon insan isə Azərbaycanda yaşayır. Əhali arasındakı fərq onsuz da 3 dəfədir, amma bu ən vacib şey deyil. Azərbaycanda bir insanın orta yaşı 32, Ermənistanda isə 35-dir. doğum göstəricisi isə 2019-cu il üçün Azərbaycanda 1,9, Ermənistanda 1,6-dır.
Bu yazını yazarkən, erməni ordusunun həqiqətən neçə əskər itirdiyini bilmirik. Ancaq ilk Qarabağ müharibəsində, rəsmi məlumatlara görə, Ermənistan bölgədə 6 min, qeyri-rəsmi məlumatlara görə 12 min insan itirib. Ermənistan hazırkı müharibədə nəzəri olaraq 10 min gənc itirsə nə olacaq? Bu, potensial olaraq doğulmamış 10-25 min erməni deməkdir və bunu deyərkən, 2018-ci ildə Ermənistanda 36,500 uşaq doğulduğunu nəzərə almaq lazımdır.
indi isə tutaq ki, Ermənistan itkilərə baxmayaraq Qarabağın əsas ərazisini tutmağı və Azərbaycan ordusunun hücumlarının qarşısını almağı bacarır, onda nə olacaq? Həqiqət budur ki, Qarabağ Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisidir və bu, Azərbaycanın öz ərazisində sakitcə döyüş əməliyyatları aparmasına imkan verir. müharibə 2020-ci ildə dayansa belə, kim müharibənin sonradan davam edə bilməyəcəyini söyləyə bilər? Məsələn, 2025 və ya 2030-cu illərdə. Nəzərə almalıyıq ki, demoqrafiya heç də ermənilərin tərəfində deyil.
Azərbaycan ərazilərini geri qaytarmaq cəhdlərindən heç vaxt vaz keçməyəcək, çünki azərbaycanın iqtisadi və siyasi inkişafı bu ərazilərin nəzarətindən asılıdır. Ermənistan bütün səyləri ilə bu yad ərazini saxlamağa çalışsa, tarixdə bir dəfə baş vermiş həqiqi bir faciəyə səbəb ola bilər.
1864-cü ildə Paraqvay ilə Braziliya, Argentina və Uruqvay ittifaqı arasında müharibə başladı. (#203813) 19-cu əsrin ortalarında Cənubi Amerikada gec-tez böyük bir müharibəyə səbəb olacaq olan bir çox sərhəd münaqişəsi yaşanırdı. Nəticədə Paraqvay Braziliyaya qarşı müharibə elan etdikdən sonra, Uruqvay və Argentina Braziliya tərəfinə keçdilər. Paraqvayın müharibənin əvvəlində döyüşlərdə çoxlu sayda əraziləri ələ keçirməkdə kifayət qədər uğurlu olmasına baxmayaraq, tezliklə üç ölkə ilə döyüşməyin olduqca problemli olduğu ortaya çıxdı. O dövrdə Paraqvaya Francisco Solano Lopes rəhbərlik edirdi və prezident sona qədər mübarizə aparmaq qərarına gəlmişdi. Ölkənin bütün kişi əhalisi və 9-14 yaş arası uşaqlar müharibəyə çağırıldı, lopes, məğlubiyyətini etiraf etmək və əhalisinin əksəriyyətinin həyatını qurtarmaq əvəzinə sonuna qədər getməyə qərar verdi və nəyin bahasına olursa olsun qazanmaq üçün əhalisini qan içində boğdu. Nəticədə dəstəsi ilə birlikdə hər tərəfdən mühasirəyə alınmış şəkildə öldü. Müharibənin nəticəsi, Paraqvayın tamamilə məğlubiyyəti idi. bir sıra mənbələrə görə, yetkin kişi əhalisinin 70-90%-nin və sənayenin məhv edilməsi Paraqvayı Latın Amerikasının ən geridə qalmış ölkələrindən birinə çevirdi. Demoqrafik problemi həll etmək üçün ölkə hökuməti çoxarvadlılığı müvəqqəti leqallaşdırmaq məcburiyyətində qaldı.(bax: poliqam nikah)
Artıq Ermənistan, öz konstitusiyasının tələblərini pozaraq, kişi əhalinin ölkədən çıxmasını qadağan edib, ordudan yenicə tərxis olmuş kişiləri geriyə çağırıb. Əgər Ermənistan öz imperatorluğunu yaratmaq əvəzinə həqiqətən əhalisi ilə maraqlansaydı və onu xilas etməyə çalışsaydı, hər iki tərəfdən çox sayda insan xilas olardı. Ancaq Ermənistan rəhbərliyi bütün bu illər ərzində demoqrafik problemi həll etməyə çalışmayıb və bu müharibə işləri daha da pisləşdirə bilər.
orijinal ingiliscə mətn:
facebookda
arxiv link