1. mübahisəli mövzudur. əgər biz hansısa yazıçının yaradıcıllığını qiymətləndirmək istəyiriksə, ilk olaraq onun şəxsiyyətindən yoxsa yaradıcıllığındanmı başlamalıyıq?
və beləcə 2 yerə ayrılırlar:
1. bəziləri düşünür ki, yaradıcının xasiiyatnaməsini təyin etmək üçün onun məhz əsərlərini, yaradıcıllığını öyrənmək kifayətdir.
2. digərləri isə əksinə, düşünürlər ki, təhlili məhz yaradıcının özündən - uşaqlıq tərbiyəsindən, təhsilindən, şəxsiyyətindən, mühitindən, həyatından başlamaq lazımdır.
bu fikirləri hər ikisi səhv, birtərəfli və məhduddur. əlbəttə, yazıçı yaradıcıllığının təhlilində əsas obyekt onun əsərləridir. yazıçə ona görə bizim (tarixin, fəlsəfənin, ədəbiyyat elminin) təhlil obyekti olmuşdur ki, cəmiyyət üçün faydalı əsərlər qoyub getmişdir. təccüblü deyil ki, hər bir sənətkarı adı onun mühüm, məşhur əsərləri ilə birlikdə çəkilir.
şekspir deyəndə hamlet, otello , nizami deyəndə xosrov və şirin, yeddi gözəl , füzuli deyəndə leyli və məcnun , firdovsi deyəndə şahnamə , tolstoy deyəndə hərb və sülh, anna karenina təsəvvürümüzdə canlanır.
məndən olsa sadəcə sənətkarın yaradıcıllığna baxardım, çünki yaradıcı, sənətsevər insanların ilham mənbəyi fərqli olur. (baxma: yaradıcı insanların manyak olması )
hansısa rok janrında oxuyan müğənni öz əllərini kəsərək yerinə donuz əli qoyursa, hansısa rəssam hər sabah öz bacısının portretinə tüpürərək gününə başlayırsa, hansısa filosof çəlləkdə yaşayırsa, küçələri murdarlayırsa və hansısa yazıçı şizofreniyadan,epilepsiyadan əziyyət çəkir, pedofildisə və bu kimi amillər mənim onun yaradıcıllığına hörmətimi azaltmaz ya da xələl gətirməz
məsələyə digər tərəfdən yanaşsaq:
yazılmış əsərin real hadisələrdən ilhamlanması - n. ostrovski nin polad necə bərkidi əsəri də ona görə inandırıcı çıxmışdır ki, ədib həmin hadisələri şəxsən özü yaşamış, duymuş, özü müşahidə etmiş, öyrənmişdir. həmçinin, maksim qorki . bulka dükanlarında, balıq vətəgələrində bir tikə çörək qazanan qorki yoxsul ikən görüb yaşadığını olduğu kimi bəzək-düzəksiz əsl həyat həqiqəti və səmimiyyəti ilə qələmə almışdır. yəni oxucu görür ki bu sırf bədii əsər yazmaq naminə yazılmış uydurma hekayə deyil, qurma süjet lövhələri yoxdur. lakin belə yazıçılar da başqa bir yazıçının ilham mənbəyi ( məsələn cəlil məmədquluzadədə qoqolun tolstoyun təsiri) olur, hər zaman real hadisələr aparıcı olmur. ola bilər ki, uydurma bədii əsər daha çox şöhrət qazansın və ya tam tərsi. məhz buna görə də sırf 2-ci təhlili doğru hesab etmək olmaz. ilk öncə yaradıcıllığa baxıb dəyərləndirmək, yeri gələndə tərcümeyi-hala, şəxsi həyata nzər salınmalıyıq.