1. ölən şəxslərin dəfn edildiyi müəyyən bir ərazi.

zamanın necə tez keçdiyinin və yaşamlarımızın nə qədər önəmsiz olduğunun hiss edildiyi yerdir. o qəbrin altında yatan insanlar doğularkən valideynləri sevinib, vaxtilə onlar da əylənib, kədərlənib, sevib, sevdiklərini itirib, ölüb, ölümünə kimlərsə təəssüflənib. amma ölümdən bir müddət sonra önəmsizləşirlər, istər-istəməz. vaxt keçdikcə də tamam unudulurlar. ona görə, qəbirstanlıq gəzmək və yaşamı sorğulamaq üçün gözəl yerdir. parkda gəzməkdən daha yaxşıdır, çünki ətrafında dirilər yox, ölülər olur ancaq. parkdakı canlı insanlara baxanda ya kimlərəsə qibtə edirsən, ya da kimlərəsə acıyırsan. amma ölülərin məkanında hamısı bərabərdir. tək fərqləri məzarlarının, baş daşlarının dəbdəbəsidir, o da zatən önəmsizdir.
keçən dəfə 1945-ci ildə şəhid olan rus əsgərlərin məzarlarına baxırdım. çoxunun ölüm yaşını hesabladım, ən gənci 17, ən yaşlısı 43 yaşında idi. hərəsinin öz həyatı olub, amma heç birindən xəbərim yox. bir də lap köhnə qəbirlər var idi, ya baş daşı çöküb, ya da qəbir özü. ən maraqlısı isə yanaşı olan ailə, yaxud cütlük qəbirləridir. ölüm yaşlarını hesablayaraq kimin daha çox yas tutduğunu, özündən əvvəl itirdiyi yaxınlarının sayını bilmək olur. ən axırda hamısı keçir.

ha bir də, rahat öpüşmək üçün əvəzolunmaz yerdir. hansısa cütlüyün məzarı önündə oturub öpüşmək başqa bir maraqlıdır. onlar ölüblər, biz isə yaşayırıq, sevirik, xoşbəxtik! insan yaşadığını dərk edir. *dorian grayin portreti*ndə deyilsiyi kimi:
"tarixin ölmüş aşiqləri bizim gülüşlərimizi eşidib hüzünlənsinlər istəyirəm. bizim alovumuzdan bir nəfəs onların soyuq torpağına can versin, küllərini oyandırıb əzab çəkdirsin istəyirəm".
Təbii ki, mən belə olsun istəmirəm. amma insanın yaşadığını hiss etməsi gözəl duyğudur.
qəbirstanlığın qapısından çıxanda isə yenə maşınlar şütüyən, insanlar tələsən küçəyə atılırsan. anlayırsan ki, mübarizə aparmaq və yaşamaq lazımdır! Amma önəmsizdir bütün bunlar.