2. eslinde ferqinde olmadan özünü dar düşünceli eden adamların işidir keçmiş danmaq. niye? çünkü, esl düşünce insanı ona deyiler ki o heyatı boyu bir neçe defe hetta defelerle öz fikirlerinde 180 derecelik dönüş etmiş olsun , axtarış içinde olsun. skeptik olsun, özü özlüyünde mübahise etsin. belece o insan heqiqete yaxınlaşa biler. evvel müselman olmuş biri sonra dinsiz ola biler, ve belece o öz fikirlerini özüne ve başqasına daha açıq izah ede biler. çünkü o her iki ideologiyanı görüb. yoxsa eger bir insan mene özümü tanıyandan müselmanam ve heç vaxt sorğulamamışam deyirse men o insanın semimiyetine şübhe ederem ve skolastik damğasını göz qırpmadan vuraram hemin adama. ama eger müselman idim sonra boşluğa düşdüm dinsiz oldum sonra yeniden qayıtdım dese, bu birinci variantdan daha qebul edile bilinecek haldır. insan her zaman axtarışlarda olmalıdır, eger men beş il evvel dindar olub din kitablarına it kimi dadanmasaydım indi yene suallar içinde olardım, hemçinin milliyetçi olmasaydım, bir milliyetçinin duyğularının ne olduğunu bilmezdim. ama liberal olmamışam. bu menim menfi terefimdi, çünkü meseleye heç vaxt liberal prizmadan baxa bilmirem, bilmerem. baxa bilmediyim üçünde liberalizm üçün alternativ variantlar axtara bilmerem. bele birşeyde var, düşmanını öldürmek isteyirsense onu yaxşı tanımalısan, onun kimi düşüne bilmelisen. qısaca keçmişini danan insan eger ideoloji olaraq danırsa sehv edir. hansı yollardan keçdiyini bildirmelidi, belke qarşısında meselen müselman var ve o bu adamın vaxtı ile müselman olduğunu eşitse demeli nelerise başa düşüb deye fikirleşib doğru yolu tapa biler, eks variantta qarşındakı müselmana men özümü tanıyandan ateistem desen o adam senin din haqqında heçne bilmediyini fikirleşer. ama keçmişi danmaq ideoloji baxımdan deyilse onda buna ferqli paradigmalardan baxmaq lazımdı. keşmişini neye göre ve kime göre gizledir. belkede onun keçmişini gizletdiyini bildiyin halda onun üzüne vurmamalısan. misal, atası terefinden uşaqlıqda döyülen biri bunu dana biler. bu qebul edile bilinecek birşeydi.