2. diabetes mellitus( dm) , insulin sekresyonunda ya da insulinin təsirində və ya hər ikisindeki defekt nəticəsində karbohidrat , yağ və zülal mübadiləsində pozuqluqlar ilə xarakterizə qan şəkəri yüksəkliyi ( hiperglisemiya) ilə seyr edən maddələr mübadiləsi pozğunluğudur.diabetes mellitus: tip 1 diyabet , tip 2 diyabet , spesifik səbəblərə bağlı diyabet və gestasyonel (hamiləlik) diyabet olmaqla 4 tipi vardır.
tip 1 diyabet : ' insulindən asılı diyabet'' ' uşaqlıq çağında başlayan diyabet ‘ olaraq da adlandırılan bu xəstəlikdə insulin əmələ gəlməsində pozqunluq vardır; pankreas vəzisinin beta hüceyrələrinin əksəriyyəti (insulin burada əmələ gəlir) immun səbəblərə bağlı olaraq hasarlanır.tip 1 diabet , bu xəstəliyə genetik meyilli olan şəxslərdə infeksiya , stress və ya travma kimi bir hadisə sonrasında meydana gəlməkdədir. diyabet xəstələrinin % 5 -10-u tip 1 diyabetlidir .
tip 2 diyabet : " insulindən asılı olmayan diyabet " , " yetkin diyabet " olaraq da adlandırılan xəstəlik , ən çox görülən diabet formasıdır.dünyadakı diyabet hadisələrinin % 90dan çoxunu tip 2 diyabet oluşturur. tip 2 diyabetdaha çox obezite (piylənmə) və fiziki inaktiviteye bağlı olaraq görülməkdədir. tip 2 diyabet daha çox 40 yaşından sonra ortaya çıxar və yaşlanma ilə sıxlığı artar. son illərdə obezitenin uşaqlıq çağında artması ilə birlikdə uşaq və adolesan (yeniyetmə) çağda da tip 2 diyabet görülməyə başlamışdır.
spesifik səbəbə bağlı diyabet : bəzi xəstəliklər vardır ki onlar diyabetə gətirib çıxara bilir.
gestasyonel diyabet : hamiləlikdə ortaya çıxan diyabet formasıdır. bu qadınların irəlidəki zamanlarda tip 2 diyabetli olma riski % 80dir.
prediyabet : diyabet siqnalını verən bir vəziyyətdir.normal aclıq qan şəkəri <100mg/dl olmalıdr. əgər aclıq qan şəkəri 100-125 mg / dl isə bu durum ‘ pozulmuş aclıq şəkəri’ adlanır. əgər ağızdan 75gr şəkər yüklənməsindən sonrakı 2.saatda qan şəkəri 140-199 mg / dl isə ‘ pozulmuş qlükoz toleransı’ adlanır. bu iki durumdan biri varsa o şəxs ‘ prediyabetik’ sayılır.yəni diyabet xəstəliyinə keçidi göstərir. sadəcə ‘ pozulmuş aclıq şəkəri ‘(aclıq qan şəkəri 100-125 mg / dl ise) olanlarda 10 il içində diyabet inkişaf riski 10-15%dir ;’ pozulmuş qlükoz toleransı’ olanlarda isə bu risk 35% dir.
‘ pozulmuş aclıq şəkəri’+’pozulmuş qlükoz toleransı’ olanlarda 10 il içində diabet riski 50%-ə çatır.
diabet zamanla ürək , damarlar , göz , böyrək və sinir sistemini pozur.
• diyabetlilərin % 60- 75-i ürək-damar xəstəliklərindən ( koronar arteriya xəstəliyi,infarkt,ürək çatmamazlığı və s ) ölürlər
• diyabetik ayaq xoraları :neyropatiya (sinir sisteminin hasarlanması,zamanla hissiyatları azalır),həm də işemiya (ayağı qidalandıran damarın zədələnməsi ) səbəbiylə əmələ gəlir.çox zaman sağalmır və amputə edilir(kəsilir).dünyada hər 30 saniyədə bir , diabetik ayaq xəstəliyi səbəbiylə bir xəstənin ayağın kəsilir
• diyabetik göz xəstəlikləri : korluğa səbəb olan ilk üç xəstəlik içində yer alır.
• diyabetik nefropatiya (böyrək pozqunluğu) : xroniki böyrək çatışmazlığının ən önəmli səbəblərindəndir.diyaliz müalicəsi görən xəstələrin 50%-i diyabetlidir.
• diyabetik nöropatiya : periferik və otonom sinirlərdə pozğunluqlara yol açaraq ayaqlarda və əllərdə keyləşmə , yanma , ağrı və gücsüzlük yaradır.
diyabetdən qorunmaq üçün:hədəflənən bədən çəkisi qorunmalı,gündə ən az 5 (beş) porsiya tərəvəz və meyvə qəbul edilməli,gündəlik enerjinin 25-30% 'u yağlardan təmin edilməli, şəkər kimi sadə karbohidratlar(qənd,şəkərli çay, şərbətli içəcəklər,şirin qazlı içəcəklər) gündəlik enerjinin ≤ 10% 'unu aşmamalı , sadə karbohidratlar yerinə tam taxıl məhsulları seçilməlidir,paxlakimilər çox qəbul edilməlidir(lobya,paxla, qarox və s),gündəlik alınan duz miqdarı 5 g'ı keçməməli,fiziki olaraq aktiv olunmalı, həftənin ən az 5 günü , ən az 30 dk templolu yürüyüş edilməlidir.siqaret istifadə edilməməlidir