S Ö Z A L T I

i̇qbal bano | musiqi

1928-ci ildə (bəzi mənbələrə görə 1935-ci ildə) Dehlidə anadan olmuş müğənni. o daha çox qəzəl oxumaqda ixtisaslaşmış və Malika-e-Ghazal, yəni "Qəzəl kraliçası" adı ilə Hindistanda və Pakistanda məşhurlaşmışdır.
1952-ci ildə Pakistana köçür və burada evlənir. Evlənərkən yoldaşından heç vaxt ondan oxumağı kəsmək tələbi etməməsini, əksinə onu dəstəkləməsi üçün söz verməsini istəyir, yoldaşı ölənə qədər verdiyi sözü tutur. Artıq 1950-ci illərdə bir "star" olur. O, urdu dili ilə yanaşı fars dilində də qəzəllər oxuyub. Həmçinin, qəzəllərdən savayı acların halına acıyan şeirlər də ifa etmişdir.
Pakistanda Məhəmməd Ziya-ül-Həqqin hakimiyyətə gəlməsi ilə cəmiyyətin islamlaşdırılmasına başlanılır. Əlbəttə, şəxslərin, xüsusən qadınların geyimləri ilə bağlı məhdudiyyətlər qoyulur. Bunlardan biri də islama zidd olması səbəbi ilə saridir. Sari bilindiyi kimi Hindistan, Pakistan və yarımqitədəki digər ölkələrin milli geyimi sayılır.
Bu qərardan çox keçmədən İqbal Bano 13 fevral 1986 (və ya 1985) tarixində Lahorda, Al-Hamra Hall-da protest rəmzi olan qara rəngli sari geyinib auditoriya qarşısına çıxdı. Həmin tədbir əslində tanınmış şair Faiz Əhməd Faizin ildönümünün qeyd edildiyi tədbir idi və Faiz də rejimdən kamını almışdı. O, anti-faşist və mütərəqqi şeirlərinə və Zülfüqar Əli Bhutto ilə olan əlaqəsinə görə Ziya rejimi tərəfindən təqiblərə məruz qalmışdı. * 1984-cü ildə vəfat edib . Tədbirdə Bano şairin Hum Dekhenge (biz görəcəyik) qəzəlini rejimə qarşı səsləndirir. Bu, Banonun səhnədən və konsertlərdən uzaqlaşdırılmasına səbəb olur. Rəsmi etirazlara baxmayaraq, o, gizli polisin girişi olmayan bağ evlərində tamaşaçılar üçün çıxış etməyə davam etdi.
Bu gün - 21 aprel Pakistanda İqbal Banonun şərəfinə "Qara sari günü"dür.

2019-cu ildə İqbal Banonun 81 yaşına həsr olunmuş Quql dudl

davide moscardelli | idman

(bax: maraqlı faktlar)
verdiyi sözlərdən ötürü 7 il boyunca saqqalını qırxa bilməyən keçmiş italyan hücumçu.

2 fevral 2013 tarixində "bologna avropa turnirlərində iştirak edənə qədər saqqalımı uzadacağam" dedi və bologna avropada oynaya bilmədi. sonra lecce-ə transfer olduqdan sonra əgər lecce serie b-ə çıxarsa qırxacağını dedi. lecce həmin il serie b-ə çıxa bilmədi. sonra transfer olduğu arezzo serie b-ə yüksələrsə üzünü qırxacağını dedi. amma o da olmadı. və 2020-ci ildə 40 yaşında karyerasını bitirdi. o karyerasını bitirəndən sonra bu il bologna 32 turdan sonra 59 xalla 4-cü yerdədir və yəqin ki avropaya gedəcəklər(avropaya getmək üçün ən az 7-ci olmaq lazımdır). lecce isə 2018-də serie b-ə hətta 2019-da serie a-a yüksəldi. elə yəqin komandaları onun saqqalının ağırlığı geri salırmış. indilərdə isə məşqçilər korpusunda işləyən davide saqqal saxlamaqdan xoşu gəldiyini və mırta saxlayacağını dedi. saqqal uzatmamışdan əvvəl isə belə görünürdü:

stolipin qalstuku | tarix

stolipin çar rusiyası dövründə nazirlərdən biri idi, və əsas da aparıcı adam idi. tarixə stolipin islahatları adı ilə də düşmüşdü. amma bu islahatların bir qara tərəfi də var idi ki, o çoxlu insanlar öldürürdü. stolipin qalstuku isə onun qərarı ilə boyunlara keçirilmiş edam ipinə deyilirdi. (bax: qəribə deyimlər)

edip | mədəniyyət

Yunan mifologiyasında atasını bilmədən öldürərək * öldürdüyü adamın öz atası olduğunu bilməyib və anası ilə evlənmiş Thebes kralı.

Rəvayətə görə, edipin atası louis gələcəkdə oğlu tərəfindən öldürüləcəyi haqqında xəbərdarlıq alır. Buna görə oğlu edip doğulan zaman onu cithaeronda ölümə tərk edirlər. Lakin çobanlardan birinin uşağa yazığı gəlir və öz övladları kimi böyüdürlər.
Edip Thebesə gedən zaman yolda atası louis ilə qarşılaşır və onu öldürür. Thebes yolundakı sfinks insanlara suallar verir, cavab verə bilməyənləri öldürürmüş. Edip bütün suallara cavab verdiyindən, sfinks özünü öldürür. Edip thebesə gələrək özünü kral elan edir və dul qalmış anası ilə evlənir* Anası olduğunu bilmədən . Homerin dediyinə görə, edip həyat yoldaşının əslində anası olduğunu öyrəndikdən sonra özünü asmışdır.
Edip anasına qarşı olan istəyi və onunla evlənməsi ilə Freudun edip kompleksi anlayışına da ilham olmuşdur.

yamayka valyuta sistemi | iqtisadiyyat

bretton vuds valyuta sistemi çökdükdən sonra 1976cı ildən bu sistem fəaliyyət göstərirdi. yamayka valyuta sistemində qızıl rəsmən pula çevrilmə funksiyasını itirdi. yəni qızıl demonetizasiya olundu. amma dövlətin ehtiyatı kimi saxlamaq olar. məsələn bizim ölkə də keçən ildən çoxlu qızıl ehtiyatı yaratdı.
zaman-zaman bu sistemə də dəyişikliklər edilməyə başlandı.
valyuta problemləri üzrə qarşılıqlı təsir və məsləhətlər yolu ilə beynəlxalq valyuta əməkdaşlığına yardımçı olmaq

dünya ticarətinin balanslaşdırılması və gücləndiril­məsi üçün yaxşı mühitin yaradılması
rəqabətə çağıran valyutanın devalvasiya olunmasından qaçmaq
valyuta üzrə qarşılıqlı münasibətlərin möhkəmləndirilməsinə tərəfdar olmaq, valyuta kursunun sabitliyinə köməklik etmək
dünya ticarətinin inkişafını nəzərdə tutan, valyuta müba­diləsində məhdudiyyəti aradan qaldırmaq və çoxtərəfli ödəmə sisteminin yaradılmasına köməklik göstərmək
milli və beynəlxalq səviyyədə inkişaf üçün dağılma tədbirləri tətbiq etmədən üzv olan ölkələrə onların ödəmə balanslarında düzəlişlər edilməsi üçün müvəqqəti əsasda maliy­yə vəsaiti vermək
üzv olan ölkələrdə beynəlxalq ödəmə balansları üzrə qıtlığın miqyası və davam etməsi ixtisar edilsin,beynəlxalq valyuta münasibətlərində ölkələrin əxla­qını və beynəlxalq valyuta sisteminin vəziyyətini müşahidə etmək,qısa və orta müddətə kreditlər vermək və sə bunlara daxil idi.

i̇qbal bano | musiqi

davide moscardelli | idman

stolipin qalstuku | tarix

edip | mədəniyyət

yamayka valyuta sistemi | iqtisadiyyat

kitsch | etimologiya

millətçi vs milliyətçi | fəlsəfə

polya teoremi ★ wiki | elm

1. bax: polya theorem

(bax: öyrənildiyində təəccübləndirən məlumatlar)

george polya tərəfindən 1922-ci ildə isbat edilmiş teorem.

başqa bir riyaziyyatçı olan shizuo kakutani bu teoremin öyrənildiyində təəccübləndirən məlumatlar tərəfini bu cürə açıqlamışdır:

a drunk man will find his way home, but a drunk bird may get lost forever.


sərxoş bir insan hərəkətə başladığı yeri tapacağı halda, sərxoş bir quşun hərəkətə başladığı yeri tapma ehtimalı azdır və heç vaxt tapmaya da bilər. bəs niyə?

əvvəlcə random walk vəya azərbaycan dilində desək təsadüfi dolaşma anlayışını bilmək lazımdır. hər hansı fəzada təsadüfi olan yerdəyişmələrə təsadüfi dolaşma deyirik. okay, deyək ki, bir nöqtədə təsadüfi dolaşma başlayır. həmin hərəkətin başladığı nöqtəyə gec ya tez qayıdacağı halda bu hərəkətə recurrent deyirik, qayıtmayacağı halda isə hərəkət transient adlanır.


anyway, hərəkət koordinat başlanğıcından başlayır və koordinat oxlarına paralel istiqamətlərdən biri istiqamətində vahid uzunluqlu addımlarla yerini dəyişir. ehtimallar p=q=1/2 olduğu halda dolaşma simmetrik dolaşma adlanır.

poya teoremi deyir ki, 1 və 2 ölçülü fəzalarda bu cür təsadüfi dolaşma recurrentdir, yəni başladığı nöqtəyə gec-tez qayıdacaq, 3 və daha yüksək ölçülərdə ehtimal get-gedə azalır və hərəkət reccurent yox transient-dir. yəni sərxoş birinin təsadüfi dolaşması iki ölçülü fəzada olacağı üçün gec-tez hərəkətə başladığı yerə qayıdacaq. bəs quş? halbuki quşun təsadüfi dolaşması 3 ölçülü fəzada olacaq və bu da o deməkdir ki, sərxoş quşumuz başladığı nöqtəyə qayıtmaya bilər


tak çto quşları sərxoş etməyin * teoremin bir neçə isbatı var amma üstdəki ən çox istifadə olunanıdır.

[1]: riyaziyyat ensiklopediyasi

[3]: http://tms.soc.srcf.net/talks/2014-15/sousi.pdf

əlavələr:

http://stat.math.uregina.ca/~kozdron/research/talks/duke_polya.pdf
https://pdfs.semanticscholar.org/34eb/9bece15985b48db59e330113f8586d4473e4.pdf

dozimetr | elm

futhark | mədəniyyət

çoxalmaq ★ wiki | elm

bildiyimiz kimi, əsas həyat funksiyalarından biridir, bəlkə də birincisidir.



bəzən təməl biokimyamızın bizim üzərimizdəki illuziyaları insanların seks anlayışını və çoxalmaq anlayışını tamamilə fərqli şeylər olaraq görməmizə səbəb olur. fiziki münasibət olmadan çoxalmağımızın mümkün və bunun ictimai yayğın reallığımız olmağına çox da uzaq olmadığımızı siz də görürsünüz yəqin ki. ələlxüsus yaxın illərdə infertil insanlar cəmiyyətimizin böyük qismini təşkil etdiyində və bu peşmanlığımızı texnologiya ilə kompensasiya etmək üçün çarəsizcə çırpınarkən. ağır distopiyadır, deyil? üzərinə bir çox ssenari qurulub onsuz da, onların arasında margaret atwoodun yazdığı handmaid's tale distopiyasını xüsusilə irəli çəkmək istəyərəm.

biz insanlar həm bioloji, həm sosial varlıqlarıq, deyilənə görə, elə deyil? bəs hərəsindən neçə faiz? elə bu aramızda önəmli fərqlər yaradan amillərdən biridir. deyil?

biz insanlar, bildiyimiz qədərilə homo sapienslər olaraq təbiət ananın uzun illər ərzindəki heyvanlar aləmi üzərində oynadığı təkamül deyilən əziyyətli və məşəqqətli yollarının nəticəsi olaraq indiki halımıza gəlib çıxmışıq, deyilənə görə, deyil?

hərkəsə məlum olduğu kimi, bütün bu informasiya yığını bizim sadəcə olaraq biraz inkişaf etmiş, ancaq heyvani ünsürlərlə təşəkküllənmiş canlılar olduğumuz gerçəyini ortaya qoyur təxmini olaraq.

heyvanlar arasındakı bəzi davranışların kompleksliyi və texnologiyanın inkişafı ilə onların müşahidəsinin son illərdə getdikcə yayğınlaşması bizi onlar və dolayısıyla öz haqqımızda da bir çox bilmədiyimiz mövzular haqqında agah eliyir. son zamanlarda xüsusilə diqqətimi çəkən bir məsələ var idi, sözlükdə də qısa bəhsi açılıb: (bax: heyvanların bir-birinə təcavüz etməsi)



vəya

bu

biraz araşdırma ilə bunun kimi bir çox görüntüyə çata bilərsiniz. bəziləri narahat edici ola bilər sizin üçün.

bəhs olunanların xaricində bəzi suallar ortaya çıxır:

-təcavüz, ovlanmağın bir parçasıdırmı?
-təcavüzün, zövqə söykənən seksin bir parçası olması nə qədər təbiidir?
-təcavüz, ehtiyacdırmı?

bir də, ya cesur o parçadakı adam neden uçmak istemiş?

və sairə və sairə. sualların geniş cavabları və daha artığı var.

qısa olaraq, yəqin ki, ən obyektiv cavab təcavüzün, məsələn qaşınmağın universal zövq olması kimi, bəzi heyvanlar, xüsusilə sinir sistemi irəli dərəcədə inkişaf etmiş heyvanlar arasında, kəşf edildikcə, fürsət olduqca və öz icmasının reallıqları gərəyi yadımsanmayacaqsa, ən təməl instinklərdən birinin ən təməl yırtıcı elementlərindən biri olması gerçəyidir. insanda da həmçinin, biraz daha geniş aspektdən baxmaq gərəkir sadəcə olaraq, əxlaq, tabular və bir çox şüur elementləri bəhs etdiyimiz müzakirə mövzusunun bir parçası olduğu üçün.

yaxın zamanlarda digər bir gözləmin heyranı olmuşam. elə bir fenomendir ki, üzərinə düşünməkdən özümü saxlaya bilmirəm. əvvəla izləməyə dəvət edirəm:





dahası var isə bildiyiniz, qırmızılaya bilərsiniz hesabımı.

izlədiyiniz hadisənin heç bir məntiqə sığan, insani yöndən baxanda isə əxlaqa sığan yönü yoxdur. amma əldə ovucda olan bəzi bilgi və çıxarımlarla hadisəyə açıqlama gətirmək mümkündür. delfin və fillərin hər ikisinin empatiya özəlliyi olan, digər bir çox məməlidən fərqli olaraq * xüsusilə delfinlər insanlardan sonra vücud həcminə görə ən inkişaf etmiş beynə sahib canlılar sayıla bilərlər qeyri-primatlar arasında daha kompleks beynə və düşüncə alqoritminə sahib canlılardırlar.

düzü, qeyri-məməlilər arasında bu tərz davranışın ola biləcəyini zənn eləmirəm. çoxalma şəkilləri fərqlidir, ən əsası, yuxarıdakı canlılardan delfinlər 12 ay, fillər 18-22 aylıq ağır bir hamiləlik sonrası adətən tək bala doğurlar. digər canlılar daha sürətli, qısa müddətdə çoxala bildikləri və davranışlarının bu qədər kompleks olmasının təməlləndirilməsi baxımından demək olar ki, qeyri-mümkünə yaxın kimi görünür bu tərz oğurluqlar.

bunu da əlavə etmək mühümdür ki, bu saxta adaptasiya mexanizmalarından biri də ola bilər.
bəzən problemlərindən çıxış yolu tapa bilməyən insanlarda, bunun fiziologiyalarında da özünü göstərəcək şəkildə biruzə verməsi müşahidə oluna bilər. məsələn uzun müddətdir eyni iş/həyat tərzi rutinindən qurtulmağa çalışan zehin, bunun nəticəsi olaraq ölçülməsi qeyri-mümkün bəzi simptomlar və bəzi daxili funksiyalara qeyri-iradi müdaxilə ilə ciddi simptomlar ortaya çıxara bilir, bu insanlar həqiqətən xəstə kimi hiss edirlər və beynin hazırladığı ''həll yolu'' işə yaraya bilir.

heyvanlarda da bu davranışları bənzər məntiqlə, əxlaqi məcburiyyətin olmamağını da arxa planda bir kənarda ağılda tutsaq, açıqlamaq olar. populyasiyadakı çoxalmaq problemləri yaşayan/istəməyənlər vardır. * ? növlərinin var oluş təhlükəsi siqnallarının genlərlə ötürülməsinin bir həll yolu olaraq bu fərdlər saxta şəkildə ''şəxsi mənafeləri gərəyi öz genlərini qurtararaq növü qurtardığını'' zənn edə bilərlər.

digər cavab isə, fərdin özünü daha hazırlıqlı, öz növünün, qrupunun çıxarları əsasında özünü daha yaxşı, böyütməyə hazır valideyn olaraq görməsidir. beləliklə də o doğulan balaya daha layiq olduğu düşüncəsindən bu davranışa meyillənməsidir.

bəlkə də heç biri deyil.
bəlkə də hamısı qarışıqdı.

kiçik bir əlavə etmək zəruridir. xüsusilə primatlardakı ekstra kompleks, açıqlaması çətin olan qrupları və fərdi davranış mexanizmalarını müşahidə etmək mümkündür. matriarx dominantlığında yaşayan bonoboları bilməmiş olmazsınız.

niyə necə deyə ağlınızdakı suallara fürsət qoymadan öz kiçik cənnətlərini yaradan bonobolardan keçək övlad qatili babunlara. * şimpanze və digər canlılarda da görülür babunların balalarının % 30 qədəri erkəkləri tərəfindən qətl edilirlər .



yuxarıdakı hər şeylə necə də ziddiyət təşkil edir bunlar. bəlkə də bəsit balanslaşdırma ölçü-biçimidir, böyük rəsmi görmək çox çətindi bizimçün.

bütün bu qısa müzakirə əslində bizə necə geniş baxış bucağı və üfüq təqdim edir, sadəcə bunu görmək belə özümüzü və ətrafımızı az da olsa anlamaqda bir miqdar kömək və motivasiya olar bəlkə də.

eyni davranışları sərgiləyən insanlarla müqayisə edəndə ağır yüklənmiş bir mübahisə masası görürəm uzaqdan. * glş

bir də, salam, heyvansevərlər.

bəli, instaqramdakı o şirin it və pişiklərdən dahası da var.

hörmətlə.