deməli, lucifer effekti insanın hər hansı gücə sahib olduqdan sonra içindəki şeytanın üzə çıxması nəticəsində qarşısındakı insanlara necə işgəncələr verə biləcəyini göstərən, təcrübələrlə sübuta yetirilmiş hisslərə verilən addır. özü də bu hiss bizdə də mövcuddur. yəni hər birimizin içində bir şeytan yatır və biz güc qazanandan sonra bu şeytan üzə çıxır. bu adi polisdən tutmuş, hər hansı bir prezidentə qədər hamıda özünü göstərir. hamıda. psixoloji baxımdan çox güclü olan insanlardan başqa.
bu arada, lucifer şeytana çevrilən mələyin adıdır.
bununla bağlı bir çox təcrübələr həyata keçirilib.
bunlardan biri Milgramın "hakimiyyətə itaət" (Obedience to Authority) və Zimbardonun həbsxana (Stanford Prison Experiment) təcrübələri haqda paylaşacam.
ilk təcrübə psixoloq stanley milgramın elm dünyasında çox məşhur olan təcrübəsidir. təcrübə 1961-ci ildə həyata keçirilib.
bu təcrübə qısaca belədir: əvvəlcə könüllü bir şəxs seçilir(təcrübədəki əsas adam budur). həmin şəxs bir stol arxasına otuzdurulur. buna şərti olaraq nəzarət stolu deyək. yan otaqda isə başqa bir şəxs otuzdurulur (bu şəxs milgramın komandasından bir nəfər olur) və bu şəxsə ümumi dünyagörüşü ilə bağlı bəzi suallar verilir.
həmin nəzarət stolunda otuzdurulan şəxsdən isə masanın üzərindəki voltaj düyməsi ilə ikinci şəxsin suallara verdiyi hər səhv cavaba görə ona gedərək artan dozalarda elektrik verməsi tələb olunur. hətta təcrübədən əvvəl ikinci şəxsə 45 voltluq bir enerji verilir və bu nəzarət stolu arxasındakı əsas təcrübə iştirakçısına göstərilir ki, bir insanın belə bir enerjiyə məruz qalacağı təqdirdə hansı dərəcədə əzab çəkdiyini öz gözləri ilə görsün. bu təcrübə bir çox insanlar üzərində aparılır və demək olar ki, təcrübədə iştirak edənlərin bir çoxu yan otaqdan qışqırıq səsləri gəlməsinə baxmayaraq, gözünü belə qırpmadan enerjini 450 volta qədər ( ölümcül həddə qədər) artırırlar.
ikinci təcrübə isə zimbardonun stanford həbsxana təcrübəsidir (1971). bu təcrübə bir çox filmlərdə də göstərilib.
təcrübə stanford universitetində həyata keçirildiyinə görə stanford həbsxana təcrübəsi adlanır. bu universitetdə işləyən psixoloq philip zimbardo və komandası təcrübə üçün könüllü olan universitet tələbələri arasından psixoloji və fiziki baxımdan sağlam, əvvəllər ən kiçik cinayət belə törətməmiş tamamilə normal 24 nəfər seçirlər ( seçilən tələbələrin hamısı abş və kanada vətəndaşları olur) və sonra onları 2 qrupa bölürlər. tələbələrin bir qrupu şərti olaraq həbsxana gözətçisi, digər qrupu isə məhkum olurlar və onlara rollarına uyğun olaraq formalar verilir. əlavə olaraq gözətçi rolunda olan tələbələrə "məhkumlarla" göz təmasına girməsinlər deyə aynalı gün eynəkləri və güc sahibi olduqlarını hiss etmələri üçün "dubinka" paylanır. daha sonra həbsxana gözətçisi və məhkum rolunda olan tələbələr universitetin zirzəmisində əsl həbsxana formasında hazırlanmış bir bölməyə yerləşdirilir. hətta biraz da inandırıcı olsun deyə gözətçilərə əvvəlcədən 15 dollar maaş da verilir.
təcrübənin bundan sonrakı əsəs mərhələsi isə əsl fiasko ilə nəticələnir.
belə ki, gözətçi rolunda olan tələbələr məhkum rolunda olan öz tələbə yoldaşlarına psixoloji və fiziki işkəncələr verməyə başlayırlar. məhkum rolunda olan tələbələrin psixoloji sarsıntılar keçirməsi təcrübənin nəzərdə tutulandan tez - 6-cı günündə yarımçıq qalmasına səbəb olur.
təcrübənin dayandırılmasını tələb edən də bir qadın olur (qadınlarda mərhəmət hissi daha güclü olur).
sonradan zimbardo abimiz həmin qadınla evlənir ))
(bax: dogville)
(youtube: 
)
)(youtube: )
)