amerika vətəndaş müharibəsi

1. amerika vətəndaş müharibəsi və ya digər adıyla əyalətlər arası müharibə, amerika birləşmiş ştatlarının vaşinqtondakı rəhbərliyi ilə bu ölkədən ayrılmaq istəyən 11 cənubi əyaləti arasında çıxmış geniş əhatəli bir vətəndaş müharibəsidir. 11 cənublu əyalət abraham lincolnun 1860-ci ildə prezident seçilməsiylə jefferson davis əmrində müstəqilliklərini elan etmişlər. 12 aprel 1861-ci ildə isə cənubi carolinadakı sumter qalasında ilk top döyüntüləri ilə birlikdə döyüş başlamışdır.

döyüşün ilk nəticəsi lincolnun yavaşlamasına və bəzi demokrat partiyalıların reaksiyasına baxmayaraq köləliyin qaldırılmasıdır.22 sentyabr 1862 hazırlanmağa başlanan, 1 yanvar 1863də tətbiqə qoyulan bu tədbir, 13 konstitusiya dəyişikliyi məsləhəti ilə səslənib qəbul edilməsiylə 31 yanvar 1865-te qanuniləşmişdir. ancaq bu qalibiyyətdən beş gün sonra lincoln bir sui-qəsd nəticəsində öldürülmüşdür.

müharibənin əsas səbələri:
19-cu əsrin ortalarında amerika birləşmiş ştatlarının cənub-şərq bölgələrində böyük fermaların ağırlıqda olduğu və əkinçiliyə söykənən bir iqtisadiyyat yerləşmişdi. bu fermalarda xüsusilə pambıq, tütün və şəkər qamışı yetiştirilməkdə və lazım olan əmək afrikadan qaçırılıb gətirilən zənci mənşəlilərdən ibarət kölələrdən təmin edilirdi. abş-ın digər bölgələrində iqtisadiyyat sənayeyə yönəlmiş və bunun tələbi sərbəst əmək üçün köləlik ortadan qaldırılmışdı. abş-ın qərb seqmentində hələ yeni əyalətlər qurulmağa davam edir və bu yeni əyalətlərin çoxunda köləlik qadağa olunurdu. bu mühitdə cənub əyalətləri köləliyin axırda cənubda da qadağan olmasından qorxurdular. bu da cənubun köləliyə söykənən istehsal tərzini kökündən təhdid edirdi. köləliyi qaldırmağa söz verərək seçkiyə qatılan başçı namizədi abraham lincoln seçimi qazanınca cənublu 7 əyalət (cənubi karolina, missisipi, florida, alabama, teksas, georgia və luiziana) yeni prezidentin köləliyi qaldıracağına qəti gözlə baxaraq dərhal abş-dan müstəqilliyini elan etdilər. bu əyalətlər jefferson davisin başçılığı altında amerika konfederasiya ştatları adı altında yeni bir dövlət qurdular. qısa bir müddət sonra buna 4 əyalət (virciniya, arkansas, şimali karolina və tennessi) daha qatıldı. bunun cəmində 11 əyalət amerikan vətəndaş müharibəsində cənublu konfederasiya tərəfini meydana gətirdilər. ölkənin geri qalan qisimi (xüsusilə şimal-şərq qisimi) da şimallı union "birlik" tərəfini meydana gətirdilər. bir müddət sonra iki dövlət arasında müharibə başladı.

şimalın qələbəsi:
amerikan vətəndaş müharibəsinin ilk illərində heç bir tərəf üstünlük təmin edə bilmədi. hər iki tərəfdən də bir çox itkilər oldu və hər iki tərəf də zaman zaman hərbi uğurlar əldə etsə də üstə çıxa bilmədi. 1863-ci ilin iyul ayında reallaşan gettysburg müharibəsi əhəmiyyətli bir dönüş nöqtəsi oldu. cənubdan 75 min, şimaldan 82 min əsgərin qatıldığı bu qanlı döyüşdə hər iki tərəf də əsgərlərinin təxminən üçdə birini itirdilər amma şimalılar müzakirəsiz bir üstünlük təmin etdi. ən sonunda 9 aprel 1865 tarixində şimal orduları cənublu məşhur komandir robert edward leenin ordularını bir neçə qoldan sardılar və təslim olmağa məcbur buraxdılar. eyni ilin iyun ayında geri qalan bütün cənub əsgərləri də silahlarını buraxaraq təslim oldular və amerika vətəndaş müharibəsi şimalın zəfəriylə sona çatdı. döyüş bitincə abraham lincoln cənubu istismar etmək yerinə onları inkişaf etdirmək üçün çox sayda qarşılıqsız borc təklif etdi. şimallı torpaq sahibləri tam tərsini düşünürdü. bunun üzərinə senator wallace və "gizli xidmət" i lincolnu öldürmə qərarını aldı. köhnə bir oyunçu olan john wilkes booth abraham lincolnu başından vuraraq öldürdü.

müharibənin nəticələri:
döyüşün bitimində cənubdakı bütün kölələrə azadlıq hüquqları verildi. qısa bir müddət sonra da kölələr səsvermə hüququnu qazandılar. abş-ın cənubunda köləliyə söykənən əkinçilik iqtisadiyyatı sona çatdı. amerika birləşmiş ştatları bölünmə təhlükəsinin üstündən gələrək təkrar tək bir ölkə olaraq birləşmiş oldu. döyüşün sonunda cənubdakı zəncilərin bir çox haqq verildisə də, bunlar qısa müddət içində cənublu ağlar tərəfindən geri alındı. ayrıca döyüşdən əvvəl abş-ın cənub və şimal tərəfləri bərabər varlılıqda ikən, döyüşdən sonra cənub iqtisadi dağılma ilə üzləşdi və şimal önə keçdi.

2. eyni zamanda ayrılıq savaşı kimi ifade edilen müharibedir..margaret mitchellin gone with the wind eserinin de sujet xetlerinden biridir..yazar eserde qadınlığı, eşqi, tebeqeleşmeni ve savaşı bir yerde harmanlayaraq verdiyi üçün eser boyunca siz de arxa cebhede ve müharibenin yarada bileceyi bütün fesadlar içinde ayrılıq savaşının içinde olacaqsız..mövqeyiniz ise güneyde-georgiadadır. elbette ki bir edebi eser olduğu üçün tebiidir ki yazar xeyal gücünü qatsın amma men müharibe anlamında şişirdilmiş ve ya yeterince ehemiyyet verilmemiş sehnelerle qarşılaşmadım.. bir müharibenin gedişatını ve sivil heyata tesirini bir qadının heyatı ile birleşdirerek tesvir eden, xüsusile qadınlar terefinden oxunmağa deyer bir romandır..

amerika vətəndaş müharibəsi

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!