ləpələr

Xalq artisti Şövkət Ələkbərovanın ifa etdiyi mahnı. Mahnının gözəlliyi bir tərəfə. Mahnının içində keçən bir cümlə var. "Buruq qazır mənim ömür yoldaşım". Sovet ideologiyasının necə güclü ideologiya olduğunu bir daha göstərir bu ifadə(yaxşılığın və ya pisliyin demirəm). bir insan düşün ki, ömür yoldaşının buruqda fəhlə işlədiyinə görə fəxr edir, ləpələrdən onun tezliklə qayıtmasını diləyir. kişi kimi danışaq da, indiki dövrdə qızların 99 faizi fəhlə ilə evlənməz. əslində onlara da haqq verirəm. fəhlə öz başın güclə saxlayır. ailəni necə saxlasın yetim. ancaq sovetin vaxtında fəhlə də öz ailəsini az-maz da olsa təmin edə bilirdi. çünki, təmin etməli bir şey yox idi. milyarder də olsan dükanda bir növ konfet satılırsa və hamı o konfeti almağa məcburdursa onda ehtiyac da olmur. yəni belə deyim də, manqal steak house açılmamışdan heç kim ora getmirdi, ancaq açılandan sonra bir az imkanı olan istəyir ki, ora da getsin. tələbatlar artır və sən də onunla ayaqlaşmaq istəyirsən. bu arada pulun xərclənir ortada. sovetin vaxtında isə almağa, geyinməyə, yeməyə çeşid yox idi. bakıdakı bütün kafelər demək olar ki, eyni qiymət və eyni məhsullar təklif edirdi. buna görə də insanların çox şeyə pulu çatırdı. yəni, əslində sovet insanı indikindən daha çox pullu deyildi, sadəcə olaraq almağa bir şey olmadığına görə o az pul ona bəs edirdi. indiki dövrdə pulun sevgidə, ailədə oynadığı üstün rol bununla bağlıdı. təkliflər sürətlə artır və sənin ancaq pulun olanda və ya pullu insanla ailəli olanda o təkliflərlə ayaqlaşa bilirsən. sovetin monoton həyatında təklif demək olar ki, yoxa bərabər idi. ona görə də o vaxtın fəhləsi də az qala partkom oğlu qədər sevilirdi. təbii ki, o vaxt da pullu pulsuz oğlan fərqi var idi. ancaq indiki qədər kəskin deyildi. ona görə də indiki qadınlar buruq qazan fəhlə həyat yoldaşının yolunu gözləmir, əksinə onu bu fəhləyə urcah edən jiznini gündə min dəfə söyür.

(youtube: )

pyotr kropotkin

bir çox poçt-teleqraf şöbələrinin işçiləri mənə gələrək, içində olduqları həqiqətən də çarəsiz vəziyyət haqqındakı məlumatları sizin diqqətinizə çatdırmağı istədilər. bu problem yalnız poçt və teleqraf komissarlığındakı işçilərlə deyil, həm də rusiyadakı gündəlik həyatla əlaqəli olduğu üçün, onların bu istəklərini yerinə yetirməkdə vaxt itirmədim.
bilirsiniz, təbii ki, bu işçilərin aldığı maaşla dimitrov mahalında yaşamaq tamamilə qeyri-mümkündür. bu maaşla bir kilo kartof almaq belə qeyri-mümkündür; fərdi təcrübələrimdən bunu bilirəm. qarşılığında sabun və duz almaq istəyirlər, ki bunlara heç baxan da olmur. unun qiyməti yüksəldiyi üçün -təbii ki onu da tapa bilsəniz-, səkkiz fund arpa və beş fund buğda almaq qeyri-mümkündür. qısası, ərzaq yardımı olmadan işləyənlər həqiqi bir yoxsulluğa məhkumdurlar.
bu arada, belə yüksək qiymətlərin yanında, poçt və teleqraf işçilərinin moskva poçt və teleqraf təchizatı mərkəzindən aldıqları qeyri-kafi ərzaq yardımları iki aydır onsuz da verilmir. yerli tədarük mərkəzləri əllərindəki ərzaqları paylamırlar və işçilərin (dmitrov rayonunda 125 nəfər) moskvaya etdikləri müraciətə bir cavab gəlməmişdir. bir ay əvvəl işçilərdən biri fərdi olaraq sizə yazmış, ancaq bu ana qədər heç bir cavab almamışdır.
bu işçilərin həqiqətən də ümidsiz olan vəziyyətlərinə şahidlik etməyi bir vəzifə olaraq hesab edirəm. əksəriyyət həqiqətən aclıq çəkir. bu üzlərindən açıq şəkildə görünür. çoxu hara gedəcəklərini bilmədən evlərindən ayrılmağa hazırlaşır. və bu arada, bu işçilər öz işlərini yüksək səviyyədə gördüklərini səmimiyyətimlə deyə bilərəm; işlərini yaxşı bilirlər və bu işçiləri itirmək ictimai həyatın heç bir şəkildə mənfəətinə olmayacaq.
digər hissələrdə çalışan sovet işçilərinin hamısının eyni çarəsiz vəziyyət içində olduğunu bildirmək istəyirəm.
nəticədə, ümumi vəziyyətə dair bir şey söyləməyəcəm. böyük bir mərkəzdə -moskova'da- yaşayarkən, ölkənin əsl həyatını bilmək qeyri-mümkündür. bir şəxsin mövcud həyat haqqında həqiqəti bilməsi üçün, real həyatla, tələblər və uğursuzluqlarla, -yetişkinlerin və uşaqların çəkdiyi aclıqla, ucuz bir kerosen lampa əldə etmək üçün bürolar arasında gedib-gəlinməsiylə, və s. ilə yaxın əlaqə içində olması lazımdır.
bu imtahanlardan müvəffəqiyyətlə çıxmamız üçün bir yol vardır. normal gündəlik həyat şərtlərinə keçiddə tələsməliyik. uzun müddət belə gedə bilmərik, və qanlı bir fəlakətə doğru gedirik. bizim üçün zəruri olan müttəfiqlərin lokomotivləri, rus arpasının, kəndirinin, kətanının, heyvan dərisinin və digər şeylərin ixracatı, xalqa kömək olmayacaq.
bir şey qətidir. partiya diktatorluğu kapitalist sistemə zərbə endirmək üçün uyğun bir vasitə olsa belə (ki bundan çox şübhə edirəm), bu yeni bir sosialist sistemin yaradılması üçün zərərlidir. tələb olan şey yerli təşkilatlar, yerli qüvvələrdir; ancaq bunlar yoxdur, heç bir yerdə. bunun yerinə, insan nə yana dönürsə dönsün, real həyat haqqında heç bir şey bilməyən, öz həyatını minlərlə həyatın və mahalın pis vəziyyətə salınmasına səbəb olan ən ağır səhvlərin təkrar təkrar işlənməsinə həsr etmiş kəslərlə qarşılaşır.
odun tələbinə baxın, və ya eyni məqsədlə toxumluqlara baxın ...
yerli qüvvələrin iştirakı olmadan, kəndli və işçilər özlərini aşağıdan təşkilatlandırmadan, yeni bir həyat qurmaq qeyri-mümkündür.
sovetlərin aşağıdan təşkilatlanmaların yaradılması funksiyasını yerinə yetirmiş olması gözlənirdi. ancaq rusiya hal-hazırda yalnız adla var olan bir sovetlər respublikası halına gəlmişdir. "partiya", yəni ümumiyyətlə yeni gələnlərin doluşması (ideoloji kommunistlər daha çox şəhər mərkəzlərindədir) və xalqın idarəsini ələ keçirməsi, bu ümid verici qurumun – sovyetlerin - təsirini və enerjisini hazırda pis vəziyətə gətirmişdir. bu vəziyyətdə, rusiyada rəhbərlikdə olanlar sovetlər deyil partiya komitələridir. və onların təşkilatlanması bürokratik təşkilatlanmanın kusurlarından qaça bilməyib.
bugünkü nizamsızlıqdan xilas olmaq üçün, rusiya, fikrimcə yeni bir həyatın yaradılmasında bir faktor ola biləcək, yerli qüvvələrin yaradıcı xüsusiyyətlərinə geri dönməlidir. və bu yolun lazımlı olduğu, nə qədər erkən fərq edilsə, o qədər yaxşı olacaq. insanların o zaman yeni ictimai həyat formalarını qəbul etməsi çox daha mümkün olacaq. əgər bugünkü vəziyyət davam etsə, "sosializm" sözünün şəxsən özü bir küfrə çevriləcək. jakobenler qırx illik rəhbərliyindən sonra fransada "bərabərlik" anlayışının başına gələn şey bu idi.
yoldaşa salamlarla.
4 mart 1920

azərbaycan xalqı

hər hansı sosial və ya hümanist dəyər üzərində uzlaşa bilməyən xalqdır. neçə vaxtı bunu fikirləşirəm. məsələn, aksiyalarda çıxış edən, mitinqə çıxan, haqq-hüquq tələb edən insanların 99 faizi maddi cəhətdən az təmin olunmuş insanlardır. atası rüşvət alan və özü də o rüşvət hesabına babat fırranan oğlan, əri rüşvət alan xanımlar adətən bu tip tədbirlərdə iştirak etmirlər. burdan belə nəticəyə gəlmək olar ki, o mitinqdə iştirak edən insanın hər hansı yaxını, qohumu rüşvət ala bilsə və həmin insan da o rüşvət hesabına yaxşı yaşaya bilsə o şəxs heç vaxt mitinqə çıxmaz. mitinqə çıxan insanın məqsədi, problemi rüşvətin qarşısını almaqdan çox rüşvət ala bilməməsinin yanğısı, paxıllığıdır. burda söhbət demokratik dəyərlərdən, ədalətdən getmir. heç kimin vecinə deyil bu dəyərlər. ən əsas dəyər əlin nə yolnan olursa olsun pula çatmasıdır. real həyatdan da görə bilərik bunu. bəzi siyasi cəhətdən aktiv insanlar yaxşı bir iş tapan kimi buraxırlar hər şeyin başın. çünki artıq əl pula çatıb. burda heç bir əxlaqi dəyər anlayışı yoxdur. bir-birimizə qarşı o qədər inamsızıq ki, kimin əlinə harda imkan keçdi oradaca istifadə etməyə çalışır. çünki bilirik ki, biz istifadə etməsək bizim yerimizə kimsə gəlib istifadə edib padşah kimi yaşayacaq. məsələn tutaq ki, mən rüşvət almıram deyə məni işdən qovmağa çalışırlar. onda fikirləşirəm ki, mənim yerimə gələn onsuz da rüşvət alacaq və itirən mən olacam. ona görə də nə qədər imkanım var qoy mən alım prinsipi ilə işləyirəm. qərb ölkələrində görmüsüz, məsələn, aeoroport işçiləri tətillərə çıxırlar hər hansı şüarla. və ya bir tələbəyə bir haqsızlıq olur bütün universitet tələbələri etiraz edirlər. tətil edirlər. bizdə elə şey yoxdu. mənə dəyməyən ilan min il yaşasın söhbətidir. kimə nə olursa olsun əsas odu mən rahat olum. nə vaxtsa mənim də başıma gələndə artıq gec olur. heç kim mənə görə səs çıxarmır. çünki artıq hamının dəyəri "mənə toxunmayan ilan min il yaşasın"dır. önəmli olan hansısa bir əxlaqi dəyər üzərində hamının uzlaşmasıdır. məsələn hamı bir ağızdan qəbul eləsin ki, rüşvət pis şeydir. bizdə elə deyil. əsas prinsip əlin pula çatmağıdır. qalanı xuysinim.

liberalizm vs realizm

liberalizm mahiyyət baxımından insanın yaxşı, rasional, düzgün varlıq olduğunu iddia edir.bunun da əsas təsiri john locke ilə bağlıdır. bu şəxs həm liberalizmin həm də maarifçiliyin yaradıcısıdır. maarifçilik mahiyyət baxımından insana eyni qiyməti verir. liberalizm iddia edir ki, insanlar rasional, ağıllı varlıqlar olduqlarına görə heç vaxt bir-birinin mülkiyyət hüququnu pozmaz, hüququn tapdamaz. təbii ki, john lockeni də günahlandırmaq olmaz, çünki o öz dövrünün tələbi ilə bu cür fikirləşirdi. həmin vaxt-17-ci əsrdə kral ilə yeni burjuaziya arasında mübarizə gedirdi, kralın hüquqlarının məhdudlaşdırılması baxımından bu çox önəmli nəzəriyyə idi. onun bir əsəri var. "hakimiyyət haqqında iki traktat". siyasətlə maraqlananlar oxusalar çox yaxşı olar. orda izah verir ki, bir insan nəyisə əldə etmək üçün əmək sərf edibsə bütün əldə etdiyi məhsul ona qalmalıdır zad. məsələn yolda bir alma ağacı var. üstündə meyvələri ilə. kim çıxıb o meyvəni ordan dərsə o meyvə onun haqqıdır. çünki onu əldə etmək üçün əmək sərf edib. day yetim nə bilsin ki, 19-cu əsrdə iri tmk-lar zad çıxacaq. bir insan milyardlarla dollara sahib olacaq digərləri acından öləcək.
nəsə. liberalların beynəlxalq münasibətlərə də münasibəti insanlara olan münasibəti kimidir. onlar iddia edirlər ki, dövlət öz içində necədirsə beynəlxalq münasibətlərdə də o cür davranır. buna misal kimi guya iranı göstərirlər ki, iran öz daxilində güc ilə, zorakılıq ilə idarə olunur. ona görə də beynəlxalq arenada da o cür davranır. bundan əlavə onlar iddia edirlər ki, beynəlxalq münasibətlər ölkədaxili hüquq kimi bir hüquq sistemi ilə tənzimlənməlidir. 1918-ci ildə abş prezidenti vudro wilsonun irəli sürdüyü 14 maddə buna ilk cəhddir. bu maddələrdə deyilirdi ki, guya dövlətlər bir-birinin işinə qarışmamalıdır, zırt-pırt.
realistlərin isə fikir atası makiavellidir. makiavelli insanın təbiətinə çox da pozitiv baxmırdı. necə deyərlər insanı cındır varlıq kimi qəbul edirdi. onun fikrincə insan həyatının özü başdan ayağa güc münasibətindən başqa bir şey deyildi. elə dövlət də beynəlxalq münasibətlərdə bu cür davranır. ancaq öz mənafeyini düşünür. liberallardan fərqli olaraq realistlərin fikrincə beynəlxalq arenada heç bir qanun zad yoxdur. beynəlxalq münasibətlər tam anarxiyaya əsaslanır. güclü olan öz iradəsini qəbul etdirir. çünki, qanunun olması üçün qanunu tətbiq edə biləcək dövlətlərüstü bir qurum lazımdır. o da ki yoxdur. buna görə də beynəlxalq münasibətlər heç bir qanunla tənzimlənmir, beynəlxalq hüquq deyilən şey boş və mənasızıdır. məsələn, kissinger deyir ki, hüququn mənim tərəfimdə olmağındansa, yaxşı silahlarımın olmasına üstünlük verərdim. yəni ki, hüquq zad girən kol yoxdu. sənin abş kimi dövlətə qarşı hüququn olsa nolacaq, olmasa nolacaq. onsuz da onun dediyi olur. çünki güc ondan tərəfdir.