sözlükdən yeni qeydiyyatdan keçən istifadəçilərə və ya sözlükdə olub ancaq sözlüyün bəzi funksiyalarından xəbərdar olmayan və ya istifadə edə bilməyən umbaylara və yazarlara texniki yardım məqsədilə açılmış başlıq.
bu entrydə sözlükdəki "bbcode"-lar və onlardan istifadə qaydalarını qeyd edəcəm. hər nə qədər bəzi yazarlar tərəfindən sözlükdə pərakəndə şəkildə onlardan istifadə qaydaları verilsə də, bu başlıqları axtarıb tapmaq bəzən istifadəçilərə çətinlik törədir. ona görə də burada mövcud olan bütün "bbcode"-lar qeyd ediləcək. *
mənim bildiyim qədərilə glş
mündəricat 1. yazını qalınlaşdırmaq [kalin] 2. yazını kursivləşdirmək [italik] 3. sitat paylaşmaq [alinti]
4. spoiler barədə xəbərdarlıq [spoiler]
5. sözlükdə link paylaşmaq [link]
6. sözlükdə şəkil paylaşmaq [foto]
7. "vocaroo"-dan audio paylaşmaq [sesli]
8. "soundcloud"-dan audio paylaşmaq [soundcloud]
9. "spotify"-dan audio paylaşmaq [spotify]
10. "youtube"-dan gizli video paylaşmaq [youtube]
11. "youtube"-dan aşkar video paylaşmaq [videox]
12. "reddit"-dən "post" paylaşmaq [reddit]
13. "twitter"-dən "tweet" paylaşmaq [twitter]
14. "instagram"-dan "post" paylaşmaq [insta]
15. qeyd göstərmək [u]
16. sözlükdəki başlığa aşkar istinad vermək [bax]
17. sözlükdəki başlığa gizli istinad vermək [gbax]
18. sözlükdəki entry-ə istinad vermək [#№]
19. entry-ə başlıqla birgə istinad vermək [bax: başlıq/-№]
20. "facebook"-dan post paylaşmaq [facebook]
21. başlıqda hər hansı bir yazarın entry-sinə istinad vermək:[bax: başlıq/@yazar] (artıq işləmir!!!)
22. əlavələr
1. yazını qalınlaşdırmaq (bold)
nümunə:
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis auctor, leo ut vehicula egestas, odio enim varius elit, eu cursus turpis enim non ante. Mauris magna felis, ornare et luctus sed, ornare non eros. Nam eget hendrerit dolor, ac rhoncus dolor. Sed at velit vitae sapien faucibus ultricies. Suspendisse sodales ipsum vel lacus sagittis, id eleifend nulla ullamcorper. Fusce non leo sodales, mollis leo vel, eleifend elit. Phasellus eget nibh enim. Sed vel rutrum eros. In non urna erat.
2. yazını kursivləşdirmək (italic)
nümunə:
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis auctor, leo ut vehicula egestas, odio enim varius elit, eu cursus turpis enim non ante. Mauris magna felis, ornare et luctus sed, ornare non eros. Nam eget hendrerit dolor, ac rhoncus dolor. Sed at velit vitae sapien faucibus ultricies. Suspendisse sodales ipsum vel lacus sagittis, id eleifend nulla ullamcorper. Fusce non leo sodales, mollis leo vel, eleifend elit. Phasellus eget nibh enim. Sed vel rutrum eros. In non urna erat.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis auctor, leo ut vehicula egestas, odio enim varius elit, eu cursus turpis enim non ante. Mauris magna felis, ornare et luctus sed, ornare non eros. Nam eget hendrerit dolor, ac rhoncus dolor. Sed at velit vitae sapien faucibus ultricies. Suspendisse sodales ipsum vel lacus sagittis, id eleifend nulla ullamcorper. Fusce non leo sodales, mollis leo vel, eleifend elit. Phasellus eget nibh enim. Sed vel rutrum eros. In non urna erat.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis auctor, leo ut vehicula egestas, odio enim varius elit, eu cursus turpis enim non ante. Mauris magna felis, ornare et luctus sed, ornare non eros. Nam eget hendrerit dolor, ac rhoncus dolor. Sed at velit vitae sapien faucibus ultricies. Suspendisse sodales ipsum vel lacus sagittis, id eleifend nulla ullamcorper. Fusce non leo sodales, mollis leo vel, eleifend elit. Phasellus eget nibh enim. Sed vel rutrum eros. In non urna erat.
sözlükdə smiley istifadə etmək sözlük qaydalarına zidd olduğundan, yazarlar öz gülüşlərini və ya sevinclərini ifadə etmək üçün bəzən "glş" başlığına yönləndirən aşağıdakı simvoldan istifadə edirlər: nümunə: -*
həmçinin, istədiyiniz yazını eyni zamanda həm bold, həm də italic göstərə bilərsiniz aşağıdakı kimi:
nümunə: test
qeyd. qeyd olunan bbcode-ların bəzilərini mətnin fərqləndirilmək istənilən hissəsini seçdikdən sonra entry yazdığınız textbox-un kənarındakı düymələr vasitəsilə də istifadə edə bilərsiniz.
hazırda fərdi olmaqdan insanın iyrəndiyi və utandığı bir cəmiyyət.
bəlkə də, son 104 illik tariximiz ərzində beynəlxalq ictimaiyyətin nəzərində son 3 gündə törətdiklərimiz nəticəsində həm hüquqi, həm də əxlaqi cəhətdən hələ bu qədər yerin dibinə batmamışdıq...
hələ boş yerə hər iki tərəfdən həlak olanları, suveren bir ölkənin ərazi bütövlüyünü pozmağımızı, bir qadın cəsədi üzərində insan ləyaqətini alçaldan davranışlar aparan bir qrup şəxsin görüntüyə aldığı vidoenu bir kənara qoyub aşağıda paylaşılanı gördükdə insan dəhşətə gəlir ki, son 30 il ərzində nifrəti dərsliklərdə zorla körükləməklə necə xəstə insanlar sürüsü yaradılıb! doğurdan da, dövlətin məktəblərdə apardığı propaqanda necə böyük təsir qoyurmuş məlumatın tarixdə olmadığı qədər əlçatan olduğu XXI əsrdə! bunu paylaşandan əlavə, bunu bəyənənlərin sayını gördükdə insan anlayır ki, biz artıq bunlarla çətin ki, qarşımızı böyük ideallar qoyub daha proqressiv bir cəmiyyət yaratma uğrunda irəliləyək. bizim artıq bu sayı hesabı bilinməyən xəstələrlə deyəsən, yeganə dünyaya verə biləcəyimiz fayda yox olmaqdan qeyri bir şey deyil.
aşkar bir şəkildə iki oğlan arasında olan eşqi tərənnüm edən bəlkə də, ən qədim nümunələrindən birinə görkəmli səfəvi salnaməçisi isgəndər bəy türkmanın farsca qələmə aldığı və 1630-larda tamamladığı "tarix-i aləm ara-yi abbasi" əsərinə əsasən, “türkicə xoruz ilinə bərabər olan 993-cü (1585) ildə” Osmanlı hücumunu dəf etmək üçün yığılmış Səfəvi ordusuna başçılıq etməklə vəzifələndirilmiş Şah Məhəmməd Xudabəndənin “laləüzlü gülruxlardan kam almaqla məşğul olan” 19 yaşlı oğlu Həmzə Mirzənin Fərhad Paşa sərdarlığındakı Osmanlı ordusuƏrzurumdan Azərbaycan üzərinə hücuma hazırlaşarkən, Təbriz işrətabadında “üzü gözəllikdən dəmirçi kürəsi kimi yanan Şeytan adlı bir dəmirçi oğlu ilə eşqə qurşanaraq vüsal bağından arzu gülləri dərməsinə” Şahqulu bəy Rumlunun türkcə söylədiyi bu şeiri göstərə biləcəyimiz milli sərvətimiz -*
Avqust, 1987 - Qarabağ erməniləri Moskvaya on minlərlə insanın imzaladığı müraciət göndərdilər.
18 oktyabr, 1987 - Qarabağın şimalında ermənilərin yaşadığı Çardaxlı kəndində baş verən hadisələrlə bağlı Yerevarıda etiraz nümayişləri keçirildi.
(bax: çardaqlı hadisəsi)
21 oktyabr, 1987 - Heydər Əliyev Siyasi Bürodan kənarlaşdırıldı.
Noyabr, 1987 - Qafanda icmalararası zorakılıq.
16 noyabr, 1987 - Mixail Qorbaçovun məsləhətçisi Aqanbekyan Parisdə çıxış edərək, Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinin tərəfdarı olduğunu bildirir.
25 yanvar, 1988 - Azərbaycanlılar Qafandan qaçırlar.
21 may, 1988 - Kamran Bağırov və Karen Dəmirçyan Azərbaycan və Ermənistanın partiya rəhbərliyindən kənarlaşdırılırlar.
15 iyun, 1988 - Ermənistan Ali Soveti Dağlıq Qarabağın Ermənistanla birləşməsinə səs verir.
17 iyun, 1988 - Azərbaycan Ali Soveti Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi olduğunu yenidən təsdiq edir.
18 iyul, 1988 - SSRi Ali Sovetinin Prezidiumu Dağlıq Qarabağın Azərbaycan tərkibində qalmasına qərar verir.
26 iyul, 1988 - Arkadi Volski Siyasi Büronun nümayəndəsi qisminda Dağlıq Qarabağa göndərilir.
18-20 sentyabr, 1988 - Ermənilər Şuşadan, azərbaycanlılar Stepanakertdən çıxarılır.
21 sentyabr, 1988 - Qarabağda "xüsusi rejim” tətbiq edilir.
Noyabr, 1988 - Azərbaycanlılar kütləvi şəkildə Ermənistandan qovulurlar.
(bax: quqark qırğını)
17 noyabr - 5 dekabr, 1988 - Bakıda kütləvi nümayişlər keçirilir.
7 dekabr, 1988 - Ermənistanda zəlzələ baş verir.
(bax: Spitak zəlzələsi)
10-11 dekabr, 1988 - Qorbaçov Ermənistana səfər edir. “Qarabağ” komitəsinin üzvləri həbs edilir.
12 yanvar, 1989 - Dağlıq Qarabağda Volskinin rəhbərliyi altında Xüsusi idarəçilik Komitəsi yaradılır.
31 may, 1989 - “Qarabağ” komitəsinin üzvləri azadlığa çıxır.
11 sentyabr, 1989 - Azərbaycan Xalq Cəbhəsi qeydiyyatdan keçir.
25 sentyabr, 1989 - Azərbaycan Ali Soveti suverenlik bəyannaməsini qəbul edir.
Noyabr, 1989 - Ermənistanın və Naxçıvanın dəmir yolu blokadası.
28 noyabr, 1989 - Xüsusi idarəçilik Komitəsi buraxılır.
1 dekabr, 1989 - Ermənistan Ali Soveti və Qarabağ ermənilərinin Milli Şurası Qarabağın Ermənistanla birləşməsini bəyan edirlər.
13-15 yanvar, 1990 - Bakıda ermənilərə qarşı basqınlar baş verir.
15 yarıvar, 1990 - Dağlıq Qarabağda fövqəladə vəziyyət tətbiq edilir.
19-20 yanvar, 1990 - Rus qoşunları Bakıya daxil olur, etiraza çıxan insanlar qətlə yetirilir.
(bax: 20 yanvar 1990-cı il hadisələri)
20 yanvar, 1990 - Ayaz Mütəllibov Azərbaycanda Partiya rəhbəri təyin edilir.
26 yanvar, 1990 - Azərbaycanın Kommunist partiyasının ikinci katibi Viktor Polyaniçko yeni Təşkilati Komitə yaratmaq məqsədilə Dağlıq Qarabağa gəlir.
May, 1990 - Erməni Milli Hərəkatı Ermənistanda parlament seçkilərində qələbə qazanır.
May, 1990 - Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın büdcəsinə qaytarılır.
25 iyul, 1990 - Moskvada Mərkəzi Komitə qeyri-qanuni hərbi birləşmələrin silahsızlaşdırılması barəda qərar qabul edir.
4 avqust, 1990 - Levon Ter-Petrosyan yeni Ermənistan parlamentinin spikeri seçilir.
25 avqust, 1990 - Ermənistan parlamenti suverenlik barada qətnamə qəbul edir.
17 mart, 1991 - Sovet ittifaqının saxlanılması barədə referendum. Azərbaycan iştirak edir, Ermənistan iştirakdan imtina edir.
30 aprel, 1991 - Qoşunlar və Azərbaycan omonçuları ermənilərin yaşadığı Getaşen (Çaykənd) kəndinə hücum edir və kənd sakinlərini kənddən çıxarmağa başlayır, “Halqa əməliyyatına” başlanılır.
(bax: halqa əməliyyatı)
12 iyun, 1991 - Boris Yeltsin Rusiya Federasiyasının prezidenti seçilir.
4 iyul, 1991 - Şaumyan rayonunda erməni kəndlərində əməliyyat başlayır.
10 avqust, 1991 - Valeri Qriqoryan Stepanakertdə qətlə yetirilir.
19-21 avqust, 1991 - Mixayıl Qorbaçova qarşı çevriliş cəhdi baş tutmur.
30 avqust, 1991 - Azərbaycan müstəqilliyini bəyan edir.
Sentyabr, 1991 - Ermənilər Şaumyan rayonunu geri alırlar.
2 sentyabr, 1991 - Dağlıq Qarabağ müstəqil Azərbaycandan ayrılmasını elan edir.
3 sentyabr, 1991 - Heydər Əliyev Naxçıvan parlamentinin spikeri seçilir.
8 sentyabr, 1991 - Mütəllibov Azərbaycanın prezidenti seçilir.
23 sentyabr, 1991 - Ermənistanı öz müstəqilliyini bəyan edir. yeleznovodskda Rusiya və Qazaxıstanın təşəbbüsü ilə sülh planı imzalanır.
16 oktyabr, 1991 - Ter-Petrosyan Ermənistarın prezidenti seçilir.
20 noyabr, 1991 - Qarabağda göyərtəsində yüksək rütbəli Azərbaycan məmurlarını daşıyan vertolyot ermərtlər tərəfindən vurulur. 22 nəfər həlak olur, nəticədə sülh planı iflasa uğrayır.
(bax: qarakənd faciəsi)
26 noyabr, 1991 - Azərbaycan parlamenti Dağlıq Qarabağın muxtariyyətinin ləğvini bəyan edir və Stepanakertin adını dəyişdirib Xankəndi qoyur.
10 dekabr, 1991 - Dağlıq Qarabağ erməniləri referendumda müstəqilliyə səs verirlər.
25 dekabr, 1991 - Mixail Qorbaçov Sovet ittifaqı prezidenti vəzifəsindən istefaya gedir.
12 iyun, 1992 - Azərbaycanlılar hücuma keçib, Şaumyan rayonunu alırlar.
4 iyul, 1992 - Azərbaycanlılar Mardakerti ələ keçirirlər (adını dəyişib Ağdərə qoyurlar).
15 avqust, 1992 - Qarabağ erməniləri Robert Koçaryarın rəhbərliyi altında Dövlət Müdafiə Komitəsini yaradırlar,
1 sentyabr, 1992 - Azərbaycanlılar Srxavend kəndini alırlar və Dağlıq Qarabağın demək olar ki, yarısına nəzarəti qaytarırlar.
qeyd. Azərbaycanın müharibə zamanı Laçın koridoru və ətraf 7 rayonun nəzarətinin onda olmaq şərtilə, keçmiş dağlıq-qarabağ muxtar vilayətində nəzarətə keçirə bildiyi ərazilərin maksimal sərhədlərini göstərən xəritə.
19 sentyabr, 1992 - Rusiya müdafiə nəziri Pavel Qraçov Soçidə Qafqaz dövlətləri müdafiə nazirlərinin görüşünü təşkil edir.
24 oktyabr, 1992 - ABŞ Konqresi Azadlığa Dəstək Aktına 907-ci düzəlişi qəbul edir, Azərbaycana Amerika dövlət yardımına qadağa qoyulur.
14-15 dekabr, 1992 - Stokholmda ATƏM-in görüşü keçirilir.
10 fevral, 1993 - Surət Hüseynov Qarabağ üzrə “xüsusi nümayəndə” vəzifəsindən kənarlaşdırılır.
20 fevral, 1993 - Rəhim Qazıyev Azərbaycan müdafiə naziri vəzifəsindən çıxarılır.
27 mart - 5 aprel, 1993 - Ermənilər Kəlbəcər rayonunu işğal edirlər.
30 aprel, 1993 - BMT-nin 822-ci qətnaməsi qəbul edilir və erməniləri Kəlbəcərdən çıxmağa çağırır.
4 iyun, 1993 - Surət Hüseynov Gəncədə Elçibəy hökumətinə qarşı qiyam qaldırır.
(bax: 4 iyun 1993 gəncə qiyamı)
14 iyun, 1993 - Ter-Petrosyan ATƏM-in sülh prosesinə dəstək qazandırmaq üçün Stepanakertə səfər edir.
15 iyun, 1993 - Heydər Əliyev Azərbaycan parlamentinin spikeri seçilir.
17-18 iyun, 1993 - Elçibəy Naxçıvana qaçır.
24 iyun, 1993 - Parlament Heydər Əliyevə fövqəladə səlahiyyətlər verir.
27 iyun, 1993 - Ermənilər Mardakerti yenidən ələ keçirirlər.
30 iyun, 1993 - Əliyev Hüseynovu baş nazir təyin edir.
23 iyul, 1993 - Ermənilər Ağdamı işğal edirlar.
23 avqust, 1993 - Ermənilər Füzulini işğal edirlər.
25 avqust, 1993 - Ermənilər Cəbrayılı işğal edirlər.
28 avqust, 1993 - Azərbaycanda Elçibəyə etimadsızlıq referendumu keçirilir.
31 avqust, 1993 - Ermənilər Qubadlını işğal edirlər.
24 sentyabr, 1993 - Azərbaycan MDB-yə qoşulur.
25 sentyabr, 1993 - Əliyev va Robert Koçaryan Moskvada gizli görüşürlər.
Hər bir insanın həyatında elə bir an yetişir ki, taleyinin ən əsas müşkülləri üzərində düşünməyə başlayır, hansısa vacib qərara gəlir, keçmişinə əlvida deyir və yeni yola qədəm basır.
Belə anları insanlar da, millətlər də yaşayır.
Məncə, Rusiya indi öz taleyinin belə vacib anını yaşayır.
Rusiyanı indi bir sual düşündürür: Ermənistan mənim nəyimə gərəkdir?
Bu suala Rusiya imperiyası və SSRi dərhal cavab verirdi: necə yəni nəyimə gərəkdir?
Ermənilər çox gərəkli və faydalı alətdir, lingdir, ön istehkamdır, düşmənin arxasında beşinci kolondur, etibarlı məlumat mənbəyidir, istənilən horranı qarışdırmaq üçün uzun qulplu çömçədir!
Rusiya imperiyası isti dənizlərə çıxmaq, Hindistanı işğal etmək şövqü ilə qovrulurdu. SSRi bütün dünyanı sovetləşdirməyi arzulayırdı. Buna görə ermənilər çox lazımlı və faydalı idilər. Buna görə onları əsrlər boyu qoruyurdular, himayə və müdafiə edirdilər, bütün Yaxın Şərqdən toplayıb Cənubi Qafqaza yığırdılar. Onlara dövlət qurdular!
Müasir Rusiya heç bir nəqşə, illah ki, dünyamiqyaslı nəqşə cızmır, çəkmir. Hindistan – böyük xeyir gətirən ticari və siyasi şərikdir. isti dənizlərə ruslar turist şirkətlərinin köməyi ilə, ya da, kifayət qədər pulu varsa, fərdi qaydada səyahət edirlər.
Sovetlərə gəlincə, indi dünyada sovetlərin ən qatı düşməni Rusiyanın siyasi rəhbərliyidir.
Rusiyanın heç bir ciddi siyasətçisi istanbulu tutub adını Konstantinopol qoymağı arzulamır. Bu yaxınlarda Aya Sofyanın statusunu dəyişdirdilər, muzeydən məscidə çevirdilər. Bir rusun cınqırı belə çıxmadı. Din indiki rusların həyatında haradasa ucqar bir güşədə məskən salıb.
Rusiya imperiyasının Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargahı şərqdən zərbə ilə qərbə, istanbula çıxmaq üçün əməliyyat xəritələri çəkəndə ermənilər necə də gərəkli və faydalı idilər!
Ermənilər düşmənin arxa cəbhəsində fəaliyyət göstərən, canından keçən on minlərlə diversant idilər! Onlar nizami qoşunlara hücum etməyə, rabitəni və təchizat yollarını kəsib partlatmağa hazır idilər!
ikinci Cahan Müharibəsinin qəhrəman belarus partizanlarının tarixi müəllimləri var idi: Birinci Cahan Müharibəsinin qəhrəman erməni fədailəri-partizanları!
Səd heyf ki, zəmanə dəyişib, Rusiya ilə Türkiyə indi düşmən deyilllər. Onlar, adamın dili gəlmir desin, şərik və hətta bəzən müttəfiqdirlər!
Erməni millətçilərinin vacib tarixi funksiyası müasir zəmanənin gur təbəddülatının dalğaları arasında batıb itdi.
Sonuncu dəfə erməni millətçilərinə SSRi-ni söküb dağıtmaq zərurəti anında əşəddü-ehtiyac yarandı. Onlar aktuallaşıb SSRi-nin daxili düşmənlərinə - liberal ziyalı təbəqəsinə, ümumxalq mülkiyyətini qamarlayıb mənimsəməyə hazırlaşan yırtıcı qəsbkar sinfə - və kapitalist Qərbə çox, lap çox gərəkli oldular.
Erməni millətçiləri öz yeni ağalarının etimadını yüzə yüz doğrultdular. Əvəzində rus liberal ziyalıları etnik erməni faşistlərini qaldırıb demokratiya təməlinin üstünə qoydular, Qərb isə bütün minbərlərdən işğalçıların və quldurların hüquqlarının pozulması barədə ulaşmağa başladı.
Onlar da sovet dövlətinin laxladılmasında və dağıdılmasında həlledici rolu oynadılar.
Oynanılmış oyunun nəticələri hamını razı saldı. Özlərini demokrat adlandıran quldur dəstəsi ümumxalq mülkiyyətini məngirləyib özəlləşdirdi, liberal ziyalılara səxavətlə tula payı atıldı, Qərb isə Yeltsin dövründən başlayaraq öz sabiq qorxunc rəqibinin sənaye və elmi-texnoloji potensialını aramsız olaraq məhv etdi və Rusiyanı ikinci dərəcəli regional dövlət məqamına endirdi. Ermənistan öz danılmaz xidmətləri müqabilində Qarabağı və rus bazasını qazandı. Bu baza erməni millətçilərinə beynəlxalq hüquqa, ilk növbədə qonşu azərbaycanlıların hüquqlarına heç nədən çəkinmədən tüpürmək imkanı və təhlükəsizlik zəmanəti verdi.
O dövrün siyasi texnologiyalarına görə gürcülərin hüquqlarına rusların tüpürmək hüququna zəmanəti abxaz və cənubi osetin millətçiləri və rus sülhməramlıları təmin edirdi. Bu zəmanət özünü 08.08.08. hadisələri zamanı parlaq tərzdə büruzə verdi. (bu tarixi ona görə xatırladıram ki, bəzi rus siyasiləri həmin dövrün xiffətini çəkirlər və bu “sülhməramlı” fəndini Qarabağ münaqişəsini yüz faiz nəzarətə almaq niyyətilə elə hey təklif edirlər).
Allahın altında heç nə əbədi deyil. Gün keçdi, dövran dəyişdi. Şərait də dəyişdi. Dəyişməyən, dəyişilməyən tək erməni millətçiləri oldu. Onlar yenə keçmişin sərsəm xülyaları ilə yaşayırlar: ərazi qəsbi, genişlənmə, dünya qanunlarının təftişi və öz iradəsinin qonşulara imla edilməsi.
Erməni xalqı meylini tədricən Qərbə tərəf döndərdi. Burada qəribə heç nə yoxdur. Qərbdə yaxşıdır! Orada pul, texnologiya, qayda-qanun var.
Nəzəriyyə baxımından, Qərbə iki yolla yönəlmək olar. Bir yol oraya mühacirətdən keçir. ikinci yol Qərb qayda-qanununun öz ölkəsində tətbiqindən başlayır. Erməni milləti hər iki yoldan istifadə etdi. Xeyli sayda erməni sadəcə sevumli Hayastanı tərk edib Qərbə mühacirət etdi.
Lakin Qərb heç də bütün erməniləri qəbul etmək istəmirdi. Onda qalan ermənilər Ermənistanda nümunəvi Qərb vahəsi yaratmaq qərarına gəldilər.
Bu xoş niyyətin qarşısını şanlı keçmişin tör-töküntüsü – Artsax (Qarabağ) davasının qəhrəmanları, cürbəcür robiklər, serjiklər və başında qatılaşdırılmış şirin süd oğrusu general Manvel duran bir bölük fədai veteran alırdı. Onların gücünün mənbəyi heç cür tükənməyən və sönməyən Qarabağ münaqişəsi idi.
Erməni şüuruna bir fikir mütləq hakim kəsilmişdi: biz mənfur turkesə qəhrəmancasına qalib gəlmişik, bu qələbə müqəddəsdir, güzəştli sülhə doğru istənilən addım Vətənə xəyanətdir.
Münaqişə davam etdikcə erməni xalqı Qarabağ münaqişəsi qəfəsinin içində, Azərbaycan xalqının düz yanında rahatca əyləşib onunla didişir və hərdən dalaşır.
Ağıllı ermənilər görürdülər ki, Qərbin şəfəq saçan üfüqlərinin qarşısını “Qazprom”un, Pusiya Dəmir Yollarının və rus hərbi bazasının komandirlərinin əsla nur saçmayan sifətləri alır.
Ermənistan beləcə 2017-ci ilə qədər bu iki müqəddəs bütə - Qarabağa və rus hərbi bazasına – sitayiş edə-edə ömür sürdü. Bu iki büt aramsız olaraq qurban tələb edirdi. Erməni xalqı qurban verirdi, fəqət ümid etdiklərini bu bütlərdən ala bilmirdi.
Xalq durmadan kasıblaşırdı, işsizlik ucbatından fəal insanlar ölkəni tərk edirdi, ərazi boşalırdı.
Onda azadixah gənclər küçələrə çıxdılar və Putini türk dilində söyərək ondan Ermənistanı tərk etməyi tələb etdilər.
Xalqın qəzəb və hiddət dalğası Nikol Paşinyanı və ətrafındakı narazı gənclər dəstəsini ağuşuna alıb gətirdi düz baş nazir vəzifəsinə və hakimiyyətə.
Yeni siyasətçilər ağıllı və gerçəkçi idilər. Əvvəlcə onlar beyin fırtınası təşkil etdilər və vəziyyətin təhlili onları aşağıdakı nəticələrə gətirdi:
1.Qarabağın qəsbini və ilhaqını hüquqi cəhətdən sənədləşdirmək heç cür alınmaycaq. Heç cür! Deməli, bu - əbədi yükdür. Bu əbədi yük Rusiyadan əbədi asılılıq deməkdir. Moskva isə heç vaxt imkan verməz ki, Ermənistan Qərbə inteqrasiya etsin.
2.Ermənistan Qarabağı daim yedirtməlidir. Yalnız Qarabağı deyil, həm də oradan Yerevana köçüb orada ən yağlı vəzifələri məngirləmiş və Rusiya tərəfindən himayə edilən qarabağlı mafiozları. Onların kökünü kəsməyə heç on ömür bəs etməz!
3.Xalq güzəştli tənzimləməni qəbul etməz. Güzəşt xalqın gözündə xəyanətə bərabərdir. Rus siyasi texnoloqları erməni xalqı üçün tələni çox keyfiyyətli düzəldiblər: 7 ətraf rayonu Dağlıq Qarabağ Respublikasının Konstitusiyasına azad edilmiş qanuni ərazi kimi salıblar! Onlardan imtina qanunu pozmaq deməkdir.
Gənc erməni siyasətşünasları tarix kitablarını aldılar əllərinə və başladılar öyrənməyə. Qərar belə oldu ki, bütlərin hər ikisindən, Qarabağdan da, rus bazasından da bilmərrə qurtulmaq lazımdır. Bu həqiqəti sözlə xalqa anlatmaq mümkün deyil. işə psixiatriya mütəxəssisləri, kütlə şüurunu idarə edən mahir oyunbazlar qoşuldu. Onlar dedilər ki, yeganə çarə - şok terapiyasıdır.
Xalq zəhər kimi acı məğlubiyyətin aqibətindən xilas olmaq üçün istənilən təklifi qəbul edər.
Lakin bunu necə təşkil etməli, necə?
Misirin Prezidenti Muhamməd Ənvər əs-Sadat 1973-cü ildə öz ordusunun israil ordusuna məğlubiyyətini təşkil etdi və dərdi-qəhrdən başını itirmiş xalq məcbur olub onun 1978-ci ildə Misrin Fələstini müdafiə etməkdən imtinasını sənədləşdirən Kemp-Devid sazişinə imza atmasını qəbul etdi.
Gəlsənə əs-Sadatın qiymətli təcrübəsini Qarabağda tətbiq edək? Bunun üçün Qarabağ naminə qəhrəmancasına aparılan müharibəni uduzmaq lazımdır. Bunun üçün Azərbaycan müharibəni başlamalıdır.
Heyhat! Bakının tərpənmək fikri yoxdur. Başı qarışıb nöyüt alverinə və büdcə oğurluğuna.
Türkiyənin də Qarabağ vecinə deyil, başı qarışıb başqa işlərə: kürdlər, Suriya, Liviya, Aralıq dənizinin təkindəki nəhəng “Leviafan” qaz yatağı...
Onları tərpətmək, müharibəyə sövq etmək lazımdır!
Türkiyə soyqırımla bağlı ənənəvi erməni iynələrinə və sancmalarına məhəl qoymur, artıq adətkərdədir. Nə isə yeni bir şey tətbiq etmək lazımdır. Nə?
Biz, şahmatdakı kimi, atla gediş edərik: Sevr müahidənaməsinin bərpası məqsədilə beynəlxalq koalisiya yaratmaq təlifini irəli sürərik.
Ə bə bu nəmənədir? Aşıq söyləsək, puç qozdur, siyasi-tarixi çürük fındıqdır. Nə vaxtsa, Birinci Cahan Müharibəsinin sonunda Qərbin qalib dövlətləri Osmanlı xilafətini parçalayıb onun xərabələrində bir neçə dövlət, o cümlədən Böyük Ermənistan qurmaq istəmişdilər və bu istəyi Sevr şəhərində kağıza köçürmüşdülər.
Bax, bu faydalı və məhsuldar təklifi Nikol Paşinyan səsləndirdi.
Təklif Türkiyənin xoşuna əsla gəlmədi.
Əla! Birinci məqsədə yetdik!
Sonra Ermənistan Aralıq dənizi məsələlərinə ilişməyə başladı, Yunanıstan, Kipr və Misirlə koalisiya yaratmağa girişdi, özünün bölgədə söz sahibi olan dövlət olduğunu bəyan etməyə başladı.
Prezident Ərdoğan belə zarafatları qəbul etmirdi, hirsləndi və dəcəl uşağın dərsini vermək qərarına gəldi.
Türk müştəri artıq hazır idi. Qalırdı azərbaycanlı müştərini hazırlamaq.
ilk addım kimi Baş nazir – varçapet – bəyan etdi ki, Qarabağ Ermənistandır. Nöqtə.
Erməni kütləsi böylə cəsarətdən xeyli feyziyab oldu. Lakin Qarabağ münaqişəsinin tənzimləmə təkərini əbədi əyləc kimi sıxan zəhlətökən danışıqlar prosesi dünyada ən dərin Marian girdabına qərq oldu.
Paşinyanın erməni xalqı arasında onsuz da yüksək olan reytinqi yuxarı sıçradı.
ikinci addım Qarabağın demokratik seçilmiş prezidenti, yerli oliqarx Araik Harutyunyanın Şuşada andiçmə mərasiminin təşkili oldu. Varçapet Cıdır düzündə yedi, içdi və rəqs etdi. Bütün bu həngaməni lentə aldılar və millətə göstərdilər. Millət də anladı ki, Paşinyan əsl cəsur vətənpərvərdir.
Reytinq bir az da yuxarı hoppandı.
Kütləyə təsiri gücləndirmək üçün Araik təntənə ilə vəd verdi ki, bir azdan parlamenti Şuşaya köçürəcək.
Azərbaycan rəhbərliyi bütün bunlardan incidi və özünü şəxsən təhqir olunmuş saydı.
Üçüncü addım gərək idi. iyul ayının 12-də Ermənistanın Azərbaycanla sərhəddində, Tovuz-Tavuş rayonlarında qanlı toqquşma təşkil edildi. Ermənistan Tovuzu vurdu, Azərbaycan Tavuşu vurdu. Tavuş Ermənistan ərazisi olduğundan Yerevan təcili Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsinə (ODKB) rəsmən müraciət edib məsələnin müzakirəsi üçün ümumi yığıncağın toplanmasını tələb etdi. Təşkilatın Baş Katibi Nizamnaməyə uyğun olaraq rəsmi saytda yığıncaq çağırılması barədə çağırış yerləşdirdi.
Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan bu məntiqsiz hərəkətə təəccübləndilər.
Rusiya erməni fəndini anlayıb çağırışı ləğv etdirdi.
Erməni kütləsinə əyani dərs verildi: ODKB – ilğımdır.
Xoşbəxtlikdən məhz elə bu zaman Rusiya başladı fikirləşməyə: bu Ermənistan mənim nəyimə gərəkdir?
isti dənizlər və Hindistan qaldı keçmişdə, özümüz canımızla əlləşirik. Ermənistan mühasirədədir, əhatəsindəki dövlətlər ya açıq düşməndirlər, ya da sonra düşmən olacaqlar. Heç yerə çıxışı yoxdur, elə hey Ermənistandan keçəcək ipək Yolundan danışır.
Rusiyada işləyən erməni işçilər durmadan çalışıb hər ay qazanclarının bir hissəsini ailələrinə, Ermənistana köçürürlər, hərçənd ki, bu pullar, yüz milyonlarla dollar, məmurların və yaxın dostların şəxsi hesablarına yata bilərdi. Sadəcə işlərin tövrünü bir balaca dəyişmək lazımdır.
Gümrüdəki bazaya gəlincə, o, kimə lazımdır? Kimi müdafiə edir?
Dörd min etnik erməni öz vətənində bəy balası kimi yaşayıb rus hərbçilərinin yüksək xarici maaşını alırlar.
Bu yandan da Yerevanın küçələrində bu söyüşlü çağırışlar kimi desən özündən çıxarar...
Azərbaycan neft dostluğu və qaz qardaşlığı təklif edir, öz ərazisindən keçib irana, oradan Pakistana və Hindistana gedə biləcək Şimal-Cənub dəmir yol layihəsini ortaya qoyub, bu yolla isti dənizlərə, açıq sulara çıxmağın yollarını göstərir. Deyir ki, Rusiya üstəgəl Azərbaycan Avropa ilə Şərq arasında körpü ola bilər.
Bu layihənin qazancını yığıb-yığışdırmaq mümkün olmayacaq!
Putin baxır sinfi baxımdan ona yad olan Paşinyana, baxır ona sinfi doğma olan Əliyevə, və düşünür: Ermənistan Rusiyanın nəyinə gərəkdir? Ondan necə istifadə etmək olar? Haraya bərkitmək olar?
Və belə qənaətə gəlir ki, heç haraya!
Heç nəyə gərək deyil!
Paşinyanın uğurlu xarici siyasəti ona gətirir ki, Azərbaycan təxribata uyub Ermənistanın işğal etdiyi öz qanuni ərazisinin qaytarılması məqsədilə genişmiqyaslı müharibəyə başlayır. Təbii ki, erməni diplomatiyası sayəsində cin atına mindirilmiş Türkiyə Azərbaycanı qətiyyətlə dəstəkləyir. Tam təbii ki, daha çoxsaylı və daha yaxşı təchiz edilmiş Azərbaycan ordusu erməni ordusunu sıxışdırmağa başlayır.
Bu zaman müasir erməni siyasi səhnəsinin ən istedadlı dramatik aktyoru Nikol Paşinyanın ulduz anları başlayır: o, erməni xalqına göstərməlidir ki, Artsaxı qəhrəmancasına necə qorumağa çalışırdı, və necə Rusiya onu satırdı. Aşkar diplomatik fəaliyyət, dünyanın bütün nüfuzlu siyasətçilərinə aramsız zənglər, xalqa müraciətlər... Qalx ayağa, ay millət, dur çiyin-çiyinə, dəf et yağı düşməni və sair və ilaxır...
Varçapetin xanımı əyninə kamuflyaj geyib əlində silah səngərdə uzanır, oğlu Hakob Qarabağa yollanır.
Artıq ağlı başında olan hər kəsə aydındır ki, nə Paşinyan Ermənistanına, nə də qeyri-Paşinyan Ermənistanına Rusiya daha kömək etməyəcək. Atəşkəs və qan tökülməsinin qarşısının alınması barədə danışıqların başlanması çağırışlarının bir halda mənası var: Ermənistan öz işğalçı qoşunlarının Qarabağdan çıxarılması möhlətini açıq elan etməlidir. Yalnız bu halda Azərbaycan yerli ermənilərlə onların Azərbaycanda yaşayış şərtlərini müzakirə etməyə hazırdır.
Buna Ermənistanda yalnız intihara hazırlaşan kəs razı ola bilər. Paşinyan belələrindən deyil. Nikol qərar qəbul etmək səlahiyyətini demokratik tərzdə parlamentin boynuna atır. Deputatlar ənənəvi erməni bəsirəti nümayiş etdirərək güzəştə “yox” deyirlər.
Paşinyan birinci müharibənin qəhrəmanlarına fəallaşmağa, kamuflyaj geyib özlərini camaatın gözünə soxmasına mane olmur, zira anlayır ki, bununla onlar özlərini rüsvay edirlər. O özü qəhrəmanlıq sərgiləyir və gözləyir. Gözləyir ki, vəziyyət hamıya əyan olsun: Qarabağda daha erməni qalmayıb. Hamısı qaçıb. Həm qəhrəmanlıqla işğal etdikləri yeddi rayonu, həm də doğma yurdlarını tərk ediblər ki, canlarını xilas etsinləır.
Bu baş verdikdə Paşinyan erməni xalqına faciəvi səslə müraciət edib açıq deyəcək, kim bu məşum sonluğun baiskarıdır: rüşvətxor Qarabağ klanı, Rusiya, Türkiyə və Azərbaycan! Onların hamısı günahkardır.
O isə çox çalışdı, çox əlləşdi, fəqət xainlər və düşmənlər daha güclü çıxdılar.
Belə olan halda əzabkeş və müdrik erməni xalqı nə edə bilər?
Yalnız bir çıxış yolu qalır: xalqı təngə gətirmiş xain Rusiyadan ayrılıb Qərbə üz tutmaq.
Qərbə! Orada çəmənlər yamyaşıl, sürülər bol, kranlardan süd axır, hər kəsə hər ay azı iki min dollar verirlər.
Erməni xalqı növbəti milli faciəyə uğrayandan sonra, buna rəğmən, şad və xürrəm əhval-ruhiyyədə öz müdrik rəhbəri varçapetin arxasıyca işıqlı gələcəyə doğru addımlayacaq.
Rusiya da nəfəsini asudə alacaq və sevinəcək ki, dəstəyi qırılmış çemodandan canı qurtardı.
Bir də ona sevinəcək ki, uzun əsrlər davam etmiş “ziyanın yarısından qayıtmaq xeyirdir”.
deməli, sözlük qaydaları başlığında #216698 nömrəli "entry"-nin o məşhur 4-cü maddəsində qeyd olunur ki,
"4. sözlük "ədalətli" və "demokratik" olma şüarını çoxdan buraxıb. bunu dəfələrlə qeyd etmişik. odur ki, bizi demokratik olmaqla günahlandırmamışdan əvvəl, demokratiyanın sözlük sistemi olub olmadığını bir düşünün."
bu maddəni qısaca, belə xarakterizə edə bilərik ki,
"4. sözlük ədalətsiz bir yerdir."
beləliklə, sözlüyün ədalətsiz bir yer olduğunu hesab etsək və ədalətsizlik dedikdə nəzərdə tutulanın sözlükdəki heç bir qaydaya riayət olunmaması kimi başa düşsək, bu paradoks meydana gələcək.
əgər sözlük həqiqətən, ədalətsiz bir yerdirsə, o zaman ədalətsizlik haqqında verdiyimiz tərifə əsasən, "maddə 4. sözlük ədalətsiz bir yerdir." də daxil, heç bir sözlük qaydasına riayət olunmamalıdır. Bu qaydaya riayət etməmək o deməkdir ki, sözlük ədalətli bir yer olmalıdır və ədalətli bir yer olması üçün "maddə 4." də daxil sözlüyün bütün qaydalarına riayət olunmalıdır. o zaman "maddə 4."-ə riayyət etsək, sözlük ədalətsiz bir yer olmalıdır. ədalətsizliyə verdiyimiz tərifə əsasən, sözlüyün ədalətsiz bir yer olması üçün isə biz "maddə 4." də daxil heç bir qaydaya riayət etməməliyik. "maddə 4."-ə riayət etməmək isə o deməkdir ki, sözlük ədalətli bir yer olmalıdır və beləcə biz yenə başa qayıdırıq və bu döngü sonsuzadək davam edir.
qısaca, sözlüyün ədalətsiz bir yer ola bilməsi üçün gərəkdir ki, o ədalətli ola və ədalətli bir yer olması üçün isə gərəkdir ki, o ədalətsiz ola və ədalətsiz olması üçün isə gərəkdir ki, o ədalətli ola və sairə və ilaxır.
nəticə
sözlük aşkar şəkildə qaydalarda ədalətsiz bir yer olduğunu etiraf etməsinə baxmayaraq, görünən odur ki, o ədalətsiz bir yer deyil. çünki, o buna nail olmaq istəsə də, bunu bacarmır. eyni zamanda sözlük ədalətli bir yer də deyil. çünki, buna da heç cürə nail olmağı bacarmır. Dolayısıyla, sözlük nə ədalətli, nə də ədalətsiz bir yerdir... və dolayısıyla, burada yazar olaraq qalmağı bacaran hər bir kəs həm bütün qaydalara riayət edir, həm də bütün qaydaları pozur. buradan uzaqlaşdıran və ya umbay edilən şəxs isə nə bütün qaydalara riayət edir, nə də bütün qaydaları pozur. demək, elə sözlükdə yazar olmaq ilə sözlükdən umbay olmaq prinsip etibarilə eyni şeydir. və bu o deməkdir ki, bütün yazarlar umbaydır və bütün umbaylar da yazardır!
ancaq, yenə də əhsən belə bir paradoksal mühitdə sağ qalmağı bacaran yazarlara! -*-*
Bu məsələ ilə bağlı ən obyektiv cavabı gənc tarixçi Tural Həmid verib. Istinadlarının çoxu dəqiq, düzgün mənbələrə əsaslanır:
Xocalı qətliamının gedişi
1. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başlayanda Xocalının qəsəbə statusu vardı. 1989-cu ilə qədər Xocalıda əhalinin sayı 2 min nəfərdən artıq idi. Münaqişə başlayandan sonra Xocalının DQMV paytaxtı Stepanakertə 10 km məsafədə olduğunu nəzərə alan Azərbaycan hökuməti Xocalıdakı əhalinin sayını süni surətdə artırdı. Xocalıda yaşayanların sayı 2 mindən 6300-ə yüksəldi və Azərbaycan SSR Xocalıya şəhər statusu verdi. Köçürülənlər arasında Özbəkistandan Azərbaycana gətirilən Axıska türkləri də vardı.Hökumət bu süni say artımı ilə erməniləri şəhərə hücum etməkdən çəkindirməyi planlaşdırmışdı.
2. 1991-ci ilin payızından etibarən Xocalı blokadada qaldı. Sovet qoşunlarının ərazini tərk etməsi ilə şəhərdə işıq,istilik sistemi dayandırıldı.Yanvarda Azərbaycan ordusu Xocalının blokadadan çıxarmaq üçün Əsgəran istiqamətində hücuma keçsə də, bu uğursuzluqla nəticələndi. Şəhərlə əlaqə vasitəsi kimi sadəcə vertolyotdan istifadə edilirdi. Xocalı icra hakimiyyəti başçısı Elman Məmmədovun əhalini tamamilə Xocalıdan çıxarmaq barədə istəyi yerinə yetirilmədi. Əhalinin bir qismi öz imkanlarıyla şəhəri tərk etdi.
3. 1992-ci il fevralın 25-də erməni silahlı birləşmələri tərəfindən Xocalıya hücum başladı.Həmin gün Sumqayıt poqromunun 4 illiyi idi.1992-ci ilin fevral ayından etibarən Qarabağdakı erməni silahlı qüvvələrinin liderlərindən biri olan Monte Melkonyanın qardaşı Markar Melkonyan "Mənim qardaşımın yolu" kitabında göstərir ki, bu tarix Sumqayıt hadisələrinin ildönümü ilə əlaqədar seçilib və intiqam xarakteri daşıyırdı.Xocalıya hücum zamanı şəhərdə 2-4 min arası əhali vardı.Hücumda keçmiş SSRi-nin 366-cı motoalayının komandanlığın əmrinə tabe olmadığı 2-ci bölüyü iştirak edirdi. Bölüyün demək olar ki, hamısı ermənilərdən ibarət idi və ona daha sonra Ermənistanın Müdafiə naziri olacaq Seyran Ohanyan komandanlıq edirdi. Xocalının bombardmanı fevralın 25-də axşam saat 23 radələrində başladı.Fevralın 26-da saat 01.00-dan 04.00-ə qədər olan zaman zərfində müqavimət qırıldı, ermənilər şəhərə daxil oldular.
4.Hücumun başlanmasından sonra əhalinin bir hissəsi Ağdam istiqamətində hərəkət etməyə başladı. Qaçan bəzi qruplarda şəhərin qarnizonunun silahlı əsgərləri var idi. Qaçqınlar iki istiqamətdə hərəkət edirdi:
1) Əsgəranı solda buraxıb, şəhərin şərq kənarlarından şimal-şərqə doğru çay yatağı boyunca hərəkət edənlər.
2)Əsgəranı sağda buraxıb şəhərin şimal kənarından şimal-şərqə doğru hərəkət edənlər ( qaçqınların kiçik hissəsi bu şəkildə getmişdi).
Beləliklə, əhalinin əksəriyyəti Xocalıdan ayrıldı, təxminən 200-300 nəfər evlərində və zirzəmilərində gizləndilər.Yolda 1-ci qrupu silahlı qarnizon əsgərləri müşayiət etdiyi üçün ermənilər "qaçqın karvanı"nı atəşə tutdu. (Daha sonra Ermənistan bu istiqamətdə olan sivillərin ölümünü əsgərlərin üzərinə atacaqdı)Panikaya düşən qrupun bir hissəsi səhv istiqamətdə qaçaraq birbaşa erməni hərbi hissələrinin istiqamətinə yönəldi və burada öldürüldü.(Burda ermənilər üzərlərinə gələn kütlənin əsgərlər olduğunu zənn etdiklərini bildirmişdi. Human Rights Watch bunu rədd edir) Bir hissəsi isə yolda don vurmadan həyatını itirdi. Azad koridor verilməsinə baxmayaraq 2-ci istiqamətdə olan qaçqınlar da atəşə tutulmuşdu. Burda itkilər birinci ilə müqayisədə az idi.
5.Şəhər erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edildikdən sonra orada 86-sı Axıska türkü olan təxminən 300 mülki şəxs qaldı. 1992-ci il martın 28-nə qədər həm şəhərdə və Ağdam istiqamətində saxlanılan 700-dən çox Xocalı sakini Azərbaycan tərəfinə təhvil verildi. Onların çoxu qadın və uşaq idi.1992-ci il 26 mart tarixli Qarabağ qəzetinə görə, Xocalıda ümumilikdə 476 nəfər mülki şəxs həyatını itirmişdi.
6. Qətliamın siyasi təsiri böyük oldu. Ayaz Mütəllibov çex jurnalist Dana Mazalovaya verdiyi müsahibədə Ağdam yolunda qalan meyitlərin daha sonra eybəcər hala salındığını əsas gətirərək bunda müxalifəti günahlandırdı. Öz erməni simpatiyasını gizlətməyən Mazalova Xocalının az-lıların özləri tərəfindən edilməsi nəticəsini çıxardaraq bu müsahibəni mətbuatda tirajladı. Eyni mövqeni Ermənistan da sərgilədi. Hətta bununla bağlı Human Rights Watch-a rəsmi məktub göndərildi. Human Rights Watch Ermənistan hökümətinə göndərdiyi cavab məktubunda Qarabağ ermənilərinin etdiyi əməli az-lıların üzərinə atmaq cəhdlərinə təəccübləndiklərini, bu qətliamın məsuliyyətinin birbaşa DQR hərbçilərinin üzərində olduğunu bildirmişdi. Ayaz Mütəllibov isə Mazalovanın verdiyi müsahibəni təhrif etdiyini, Xocalıdakı qətliamın məsuliyyətini az-lıların üzərinə atmağı isə müstəsna həyasızlıq adlandırmışdı. Bütün bunlara baxmayaraq AXC-nin təzyiqi ilə 1992-ci ildə Ayaz Mütəllibov vəzifəsindən istefa verdi. Çingiz Mustafayevin Tamerlan Qarayevə verdiyi "meyitləri kim sonra bu hala salıb" sualı isə açılmamış qalmaqdadır.
aran, şirvan və bakı zonasında ana sözü üçün məcazi və əzizləmə mənasında işlədilən söz. Bir növ hind-avropa dillərindəki "mama", "mam", "mammi" sözlərinə oxşar bir şəkildə. demək olar ki, yayılma arealı keçmiş şirvanşahlar dövlətinin mövcud olduğu əraziləri əhatə edir və çox güman ki, fars dilindən keçmişdir. ona görə də demək olar ki, etimoloji cəhətdən hind-avropa mənşəlidir. Çünki hind-avropa dillərindəki bir sıra sözlər var ki, (qohum sözlər - cognate words) hansı ki, həm alman, həm ingilis, həm fars, həm slavyan dillərində ortaq kökdən gəlirlər. Məsələn,
məcburi nigah səbəbi ilə əlaqədar olaraq ölümü azərbaycanlılar üçün təəccüb doğurmamalı olan hadisə. çünki bu xalq üçün belə hadisələr yüz illər ərzində o qədər adi bir hal alıb, günlük həyatın bir parçasına çevrilib ki, hətta bu tipli hadisələrə şeirlər, mahnılar həsr edilib. oxşar hadisə ilə bağlı, əbülqasım nəbatinin 19-cu əsrdə yazdığı bir şeir - haqqında geniş yayılmış əfsanələrdən birinə görə, atası tərəfindən zorla öz sevdiyi oğlana yox, varlı kişiyə ərə verilən bir qızın buna dözməyərək, özünü arpaçaya ataraq intihar etməsi ilə bağlıdır. bizim əfsanələrimizə belə milli dəyərlər elə nüfuz edib ki, qadın ədalətsiz bir situasiya qarşısında qalsa, mütləq namusunu qorumaq üçün ölməlidir. əcnəbi nağıllardan fərqli olaraq, bizim əfsanədə belə, o qızı onun ağ atlı oğlanı xilas edə bilməz! camaat nə deyər, sonra ?!
Arpa çayı aşdı, daşdı,
Sel saranı aldı, qaçdı.
Hər görənin gözü yaşlı,
Apardı sellər saranı,
Bir ala gözlü balanı.
bu isə 1 əsr əvvəl məhz molla nəsrəddin jurnalında oxşar hadisəyə həsr olunan "azad sevgi" adlı tənqiddir:
(sağdan sola)
ikinci şəkildə "könüllü ərə getməsən, zorla aparacam" yazılıb.
birinci şəkildə isə axund soruşur: "xanım, əgər bir şey demirsinizsə, deməli razısınız. mən də allahın adıyla, sizin bu kişi ilə kəbinizi kəsirəm"
Şərq ədəbiyyatında kişiləri xüsusilə də üzündə tük çıxmamış və ya yenicə çıxan 15-20 yaşlı oğlanları seksual bir obyekt kimi təsvir etmək çox geniş yayılmışdır.Farsdilli ədəbiyyatda həmin oğlanlardan pesər (tərcümə:oğlan), məşuq, həbib, məhbub deyə bəhs edilir. Irannika ensiklopediyasında yazılana əsasən baxmayaraq ki, şəriət qaydalarına görə bu qadağan idi ancaq, şairlər həmin oğlanları ehtiraslı şəkildə təsvir etməkdən heç bir utanc və yaxud narahatlıq hissi keçirmirdilər. Fars şairi Fərruxinin divanında bu tipli qəzəllərə tez-tez rast gəlinir:
Ey pesər, gər dil-i mən gərd həmi-vahi səd,
Az pəse badə məra busə hamı bayəd dad;
Tərcüməsi:
Ey oğlan, əgər mənim könlümü şad etmək istəyirsənsə,
Mənə şərab süzdükdən sonra busə (öpüş) ver;
Və bir şey də vurğulamaq lazımdır ki, şərq ədəbiyyatında türk deyə bəhs olunanda çox vaxt kişi cinsi nəzərdə tutulub və türk sözü kişi gözəlliyinin sinonimi kimi qəbul olunub, nəinki qadın. Buna səbəb də Abbasilər xilafətinin dövründə Mərkəzi Asiyadan, Qafqaz regionundan, Hindistandan gətirlən əsirlərin bir hissəsi ordunu təşkil etmək üçün istifadə olunması, digər bir hissəsinin isə qul kimi satılması idi. Yaraşığına, cazibədarlığına görə türk əsirlərə daha çox üstünlük verilirdi. Hafiz Şirazinin həmin məşhur misralarında belə söhbət açılan türk - oğlandır:
Əgər an türk-i Şirazi bə dəst arəd dil-i ma-ra,
Bə xal-i hinduyəş bəxşəm Səmərqənd-i Buxara-ra.
Tərcüməsi:
Əgər o Şirazlı türk gözəli mənim qəlbimi ələ alsa,
Mən onun hindu xalına Səmərqəndi və Buxaranı qurban verərəm.
Sədi Şirazinin dünya klassik ədəbiyyatının incilərindən sayılan "Gülüstan" və "Bustan" əsərlərində də oğlanlar arasında olan sevgidən daha çox bəhs olunur nəinki oğlanla qız arasında olan.
Mənası:
O zamandan ki sənin üzündəki narin tüklər ayıq gözümün güzgüsünə toz qondurub (şəkili gözümə düşüb), sənin can bəsləyici dodağından qafil qalmışam (Artıq gözüm dodağını görmür). Yəni o qədər üzündəki narın tüklər gözümü alıb ki, ondan gözü çevirib, dodağına baxmaq yaddan çıxıb.
Başqa bir qəzəlində:
Xal-ü xətdir bilmən ol ayine-yi rüxsardə,
Ya gözümdən əks salmış mərdüm-ü müjgan ana
Tutma, ey qan, dəmbədəm tüğyan edib göz çakini,
Qoy bu mənzərdən dəmi nəzzarə qılsın can ana
Mənası:
Bilmirəm o güzgü kimi saf üzündəki xal ilə narın tükdür,
yoxsa mənim bəbəyimlə kipriklərimin şəkili o güzgüyə düşüb.
Ey qanlı göz yaşım, hər an coşub gözümün önünü tutma.
Qoy canım bu göz deşiyindən bir az sevgiliyə baxsın.
Əslinə qalsa bu məlumatlar tək ədəbiyyatdakı vəziyyəti əks etdirmir. 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər şərqdə homoseksuallıq geniş yayılmışdı, xüsusilə yuxarı elitada. Şah Abbasın da oğlanlarla olan münasibəti tarixçilərə məlumdur. Gelibolulu Mustafanın Künhü'l-Ahbar adlanan əsərində də Osmnalı hökmdarı Sultan II mehmetin gecələr qadınlarla, gündüzlər oğlanlarla eyş-hicrət məclisləri təşkil etdiyi yazılır və onun da bu mövzuda oğlanlara yazdığı şeirlərinin varlığı iddia olunur. Sultan iV Murad haqqında da belə iddialar mövcuddur.
Şərqdə homoseksual münasibətlər müasirlərindən fərqli olaraq çox vaxt gənc oğlan və yaşlı kişi arasında baş verirdi. ingilis dilində bunun üçün istifadə olunan termin pederasty (türkcə: Oğlancılıq, rusca: Педерастия) adlanır. Belə münasibətlərə səfəvi miniatürlərində də rast gəlinir.Aşağıdakı miniatür 1720-ci ilə aiddir.
Şah Abbasa aid olduğu bilinən Rza Abbasi adlı şəxs tərəfindən çəkilmiş 1627-ci ilə aid miniatür:
1660-cı ilə aid başqa bir miniatür:
Mirzə Ələkbər Sabir də o dövrkü vəziyyət haqqında belə yazır:
Ərlər hərə bir qiz kimi oğlan sevəcəkmiş, -
Evlərdəki nisvanları neylərdin, ilahi?!
azərbaycan xalq cəbhəsinin 26 fevral xocalı qətliamını bəhanə gətirərək dövrün azərbaycan prezidenti ayaz mütəllibova təzyiqi nəticəsində, mütəllibovun prezidentlik səlahiyyətlərini müvəqqəti olaraq dayandırması. (bir sıra mənbələrdə istefa olaraq qeyd olunur) cəbhəçilər 1992-ci ilin fevralın əvvəllərindən keçirdiyi iclasda, mütəllibovun könüllü surətdə vəzifəsindən getməsə, silahlı yolla da olsa ona qarşı çevriliş edəcəklərini artıq bəyan etmişdilər. ancaq baş tutacaq olan istefadan bir neçə gün əvvəl, bu qətliamın baş verməsi və çingiz mustafayevin lentə aldığı görüntülərin ali sovetdə nümayiş etdirilməsinin qəbul edilməsiylə, mütəllibovun nüfuzu daha da zəiflədi və bundan istifadə edən cəbhəçilər ali sovetdə "istefa! istefa!" çağırışları ilə çığırışmağa başladılar. (guya, bütün problemlərin kökü mütəllibovdur, o getsə, hər şey həll olunacaq. hansı ki, mütəllibovun dövründə dağlıq qarabağ rus qoşunlarının köməyilə də olsa, tam şəkildə azərbaycanın nəzarəti altında idi. cəbhəçilərin hakimiyyəti ələ keçirməyə çalışdıqları müddət və hakimiyyətdə olduqları 1 il ərzində şuşa, laçın, xocavənd, kəlbəcər itirildi.) lakin, bütün bunlara baxmayaraq mütəllibovun istefa etmədiyini görən cəbhəçilər fəzail ağamalının təşkilatçılığı ilə aralarındakıların böyük bir qismi deyilənlərə görə, "muzdlu" olan təxminən 300-ə yaxın qadın (thomas goltzın yazdıqlarına əsasən, bir hissəsi xanım xəlilovanın rəhbərlik etdiyi azərbaycan qadın hüquqları assosiasiyasının üzvləri idi) gəlib və ya gətirilib ali sovetin önünə yığışdılar ki, guya bütövlükdə, xalq mütəllibovun istefasını tələb edir. bu qadınlar vəhşi bir şəkildə parlamentin qapı və pəncərələrini döyərək mütəllibovun istefasını tələb edirdi. həmin qaragüruh martın 4-dən 6-a kimi ali sovetin önündə gecə-gündüz keşik çəkdi. artıq mütəllibova loyal Deputatlar da öz dəstəklərini bildirmədən səssiz-səmirsiz otururdular. bütün bu hadisələrin fonunda araz əlizadə mütəllibova fövqəladə halın elan edilməsini, 6 ay müddətinə bütün siyasi partiyaların fəaliyyətinin və ali sovetin səlahiyyətlərinin dayandırılmasını təklif etdi. qətiyyətsiz mütəllibov bu fikri qəbul etmədi. halbuki, parlamentin arxasında 4-cü orduya tabe rus qarnizonunun əsgərləri vəziyyət alaraq, mütəllibovdan kütlənin dağıdılması üçün əmr gözləyirdi. ancaq əmrin gəlmədiyini görən qarnizon artıq 6 mart gecəsi öz hərbi kazarmalarına geri çəkildi. Kütlənin geri çəkilmədiyini görən deputatlar isə gecəni ali sovetdə keçirdi və həmin bu xırda kütlə isə prezidentə ultimatum göndərərək, onun günortaya kimi istefa verməli olduğunu bildirdi. bunun qarşılığında mütəllibov sabaha kimi düşünmək üçün vaxt tələb etdi. Bu vaxt ərzində onun yanına bir sıra "xalq" deputatları və bir sıra insanlar bəxtiyar vahabzadə, ismayıl şıxlı, allahşükür paşazadə və sonuncu olaraq rəhim qazıyev daxil olaraq, ayrı yolun olmadığını bildirərək, mütləq şəkildə istefa verməli olduğunu məsləhət verirdilər. növbəti sessiyada, goltzın təsvirinə istinadən, solğun və ruh kimi görünən mütəllibov, mikrofona gilyotinə baxarcasına üz tutaraq səssizliyin təmin edilməsini xahiş etdi və dodaqları titrəyə-titrəyə istefa verdi. beləliklə, ayaz niyazi oğlu mütəllibov 10 000 rubl aylıq maaş, ona təmin olunan maşın, ev və 10 adamlıq mühafizə xidməti ilə əbədiyyətə kimi tarixin qaranlıq səhifələrinə qovuşdu.
ali sovetin şüşələrini sındıraraq istefa tələb edən "xalq" - 300 adamlıq muzdlu qadınlardan ibarət dəstə:
(youtube: )
mütəllibovun istefa nitqi:
(youtube: )
istinad:
azerbaijan diary: a rogue reporter's adventures in an oil-rich, war-torn, post-soviet republic, thomas goltz
Ən Yeni Tarix, ans
üzeyir hacıbəyov tərəfindən 1906-cı ildə irşad qəzetində çap olunmuş başqa bir aktual məqalə.
"Tamam bir ildir ki, vətəni əzizimiz Qafqaz öz balalarının qanına bulanmaqdadır. Tamam bir ildir ki, minlərlə ciyərlər qırqınlar atəşindən od tutub yanmaqdadır. Bu bir ilin içində neçə min canlar tələf oldu. Neçə-neçə ailələr başsız, ata analar oğulsuz, bacılar qardaşsız, qardaşlar baçısız qaldılar. Evlər talan oldu, oda yaxıldı. Abad şəhər və göylərimiz xarabaya döndü. Yurd itdi, yuva dağıldı. ...səbəbi də erməni-müsəlman davası oldu.
Belə bir-birinin iç və çölünü biləcək dərəcədə yek-digərinə yaxın olan qonşular, bir birinin ehtiyacatı həya-tiyyəsini rəf etməkdə heç bir müzayiqədə bulunmayan, münasibati-düstanə sayəsində ömürlərinin bir qədərini daim müzayiqə, müsahibə, mülatifə, mülabəsə və mairləri kimi səmimi dostluq və xeyirxahlığı izhar edən hüsni muami- lədə keçirməkdə olan iki həmcivar tayfa öz içlərindəcə peyda olan ləin, bəğiz, və xəbis nakəslərin hərəkatı-şey tanətkaranasinə uyub, xah-naxah biri-birinə yaği oldular. Bəs deyil, bir-birini tələf və yox etməyə bel qurşadılar... Top və tüfənk səsi asimanə bülənd oldu, iki dost bir-birinə atırdı, tiğ və xəncər parıltısı göz qamaşdırırdı. iki qonşu bir birini doğrayırdı. Kəndlərdən, şəhərlərdən od və duman qalxır, hər yeri bir kuhi-atəşfişanə döndərirdi. iki həmcavar tayfa bir-birini atəş içində yandırırdı... Göz yaşı qana qatışdı, qan qurşağa çıxdı... Belə bir misli görünməmiş müdhiş faciə bir ildir ki, davam etməkdədir və bundan sonra da davam etsə, bu iki tayfanın biri bilmərrə fovt olub yer üzündə bir adı qalacaq desəm xəta etmərəm, zənn edirəm. Lakin bəs bütün bu bir tayfanın bir takım ləin, insansevməz, fasiq və fasidlər ucundan badi fənaya getməsi rəvamıdır? Bunu vicdanımız qəbul etməz və etməsin gərək və illa məsum və bikünah tökülən qanların günahı, yanmış ciyərlərin ahı...
-Bizi nahaq qoymaz. Buna bir əlac lazımdır. Əlac isə bu qital və qırğının müsəbbiblərini tapıb yox etməkdir. Bu müsəbbiblər də müxasimədə bulunan bu iki tayfanın hansı birində olduğu indi, hamıya məlumdur. Və bunu da bilmə-lidir ki, sadəlövh müsəlmanlar, heç bir vaxtda və heç bir halda qonşuları ermənilərlə dava etmək fikrində deyildilər. Çünki belə bir naküvarə iş içrasına müsəlmanları vadar edəcək bir məqsəd yoxdur. Və bir də müsəlmanlar–-sözün açığı–elə bir mənəvi nəşvü-nüma və tərəqqi dərəcəsinə çatmayıblar ki, bir məqsəd və yaxud bir fikir ilə ağıllıları məşğul ola. Min adam min söz desin-müsəlmanlar bu hadisati-müəssəfənin başlanmasına bais olmadıqlarından əmindirlər və ermənilər əleyhinə qəlblərində bir pis fikir pünhan deyildi. Bununla belə, həməvaxt, sülhə talib idilər, ermənilər dəxi nə mərtəbə sülhə mail olduqlarını bu məclisdə izhar edərlər. inşaallah hər iki tərəf mətin bir sülh əqdi ilə xüsuməti kamilən rəf etmək üçün bəqədri-imkan sərfi-müsai edərlər."
mənbə.
üzeyir hacıbəyov - seçilmiş əsərləri, ıı cild, 262
Google Scholar-a əsasən aşağıdakı müəlliflər hansı ki, alimlər, filosoflar, yazıçılar və s. bura daxildir, insanlıq tarixinin bilinən, əsərlərinə ən çox istinad edilən müəllifləridir. Hər bir müəllifin adının qabağında əsərlərinə olan istinad sayı göstərilmişdir.Siyahıda Çomski (6-cı), Freyd (3-cü), Marks(18-ci), Fuko(1-ci), Lütfizadə (74-cü), Hinton (72-ci) , Derrida (28-ci) , Maks Veber (26-cı) , Gilles Deluz (45-ci), Witten (70-ci) kimi şəxslər də var.
1 Michel Foucault - 782097
2 Pierre Bourdieu -574044
3 Sigmund Freud - 482648
4 Albert Bandura - 451545
5 Bert Vogelstein - 342631
6 Noam Chomsky - 337098
7 Eric Lander - 328108
8 Tom Maniatis - 325704
9 Michael E Porter - 319874
10 Herbert Simon - 311351
11 Eugene Braunwald - 308150
12 Daniel Kahneman - 296047
13 Douglas G Altman - 294346
14 Amartya Sen - 292905
15 Masatoshi Nei - 291500
16 Ronald C Kessler - 286281
17 Ulrich K Laemmli - 273494
18 Karl Marx - 271714
19 Graham Colditz - 268650
20 Robert Tibshirani - 262969
21 Michael Graetzel - 258463
22 Paulo Freire - 251240
23 Oliver H Lowry - 247156
24 George M Sheldrick - 246895
25 Philip Kotler - 246834
26 Max Weber - 245380
27 Joseph E Stiglitz - 245163
28 Jacques Derrida - 242744
29 Andrei Shleifer - 241583
30 Amos Tversky - 235985
31 Salim Yusuf - 234226
32 Erving Goffman - 232339
33 Stephen West - 232123
34 Robert Langer - 230926
35 Solomon H Snyder - 228898
36 JoAnn E Manson - 228418
37 Eugene F Fama - 228266
38 Donald B Rubin - 225484
39 Oliver E Williamson - 223054
40 Michael Karin - 222410
41 Icek Ajzen - 222178
42 Kenneth Kinzler - 221576
43 Richard M Ryan - 220516
44 Gary S Becker - 218203
45 Gilles Deleuze - 216083
46 Paul M Ridker - 215947
47 Glen Cowan - 215271
48 S B Kim - 214644
49 Miguel Branco - 214284
50 Edward L Deci - 208677
51 Ahmedin Jemal - 207387
52 Joey Huston - 204975
53 David Botstein - 203608
54 Vincenzo Barone - 202210
55 John P Perdew - 202065
56 Robert A Weinberg - 201538
57 Gordon Guyatt - 201459
58 Robert Gardner - 195998
59 Carlo Croce - 194456
60 James G March - 193753
61 Mark Daly - 192036
62 Paul R Krugman - 189878
63 Peter M Bentler - 188939
64 Peter Barnes - 188384
65 Matthias Mann #- 188263
66 Webb Miller - 187061
67 Eric Topol - 186360
68 Yiguo Zhang - 185401
69 Karl Friston - 184263
70 Edward Witten - 182487
71 Richard A Flavell - 181841
72 Geoffrey Hinton - 179922
73 David R Cox - 179206
74 Lotfi A Zadeh - 178567
75 Rebecca L Siegel - 178128
76 Alan Heeger - 177877
77 A S Fauci - 177089
78 Steven A Rosenberg - 176874
79 Frank B Hu - 175710
80 Guido Kroemer - 175662
81 Kenneth J Arrow - 175238
82 Valentin Fuster - 173748
83 Ralph B D'Agostino - 172837
84 Daniel Levy - 172098
85 Swagato Banerjee - 171276
86 Albert László Barabási - 169684
87 Clifford Geertz - 169354
88 Deywis Moreno - 169278
89 Katherine Flegal - 168736
90 Joseph A Schumpeter - 168631
91 Peter Libby - 168402
92 Keiji Morokuma - 166590
93 Gustavo E Scuseria - 166400
94 Anil K Jain - 165906
95 Bertrand Nicquevert - 165893
96 Fred H Gage - 165690
97 Albert Sirunyan - 165384
98 Valarie Zeithaml - 164363
99 Robert Putnam - 163615
100 Peer Bork - 163394
Qeyd. Bu siyahıya sadəcə, istinad sayı dəqiq bilinən müəlliflər daxil edilmişdir. Keçmişdə yaşayan bir çox müəlliflər var ki, məsələn Kant, Riman, Nyuton kimi şəxslərin əsərlərinə olan istinad sayı qeyri-dəqiq olduğuna görə bura daxil edilməmişdir.
ikinci dünya müharibəsində şimali osetiyadakı kəndlərdən birində yaşayan qazdanovlar ailəsinin 7 oğlunun hər birinin cəbhəyə yollanıb həlak olması və ananın 3-cü oğlunun ölüm xəbərini eşitdikdən, atanın isə sonuncu sağ qalmış oğlunun ölüm xəbərini eşitdikdən qısa bir müddət sonra vəfat etməsi.
həmin ananın və 7 oğulun xatirəsini əbədiləşdirmək üçün qoyulmuş abidə...
"Mən Qarayevdən *
qara qarayev
təhsil almışam. Qarayev isə Şostakoviçdən *
dmitri şostakoviç
təhsil alıb. Şostakoviç Maksimilian Steynberqin sinfində oxuyub. Şteyenberq Rimski- Korsakovun həm kürəkəni idi, həm də tələbəsi, nəhayət, Rimski-Korsakov özü də Pyotr Çaykovskidən təhsil alıb. Görürsünüzmü, mənim bəstəkar kimi geneoloji bağlılığım hara gedib çıxır? Özü də təkcə mənim yox. Bizim konservatoriyamızın məzunu olan bütün bəstəkarların."
cındırından cin hürkən məkan. sonuncu dəfə 80-ci illərdə renovasiyadan çıxmış, renovasiyadan çıxdıqdan qısa müddət sonra yanğın çıxmış, yanğından sonra xala xətrin qalmasın deyə yenidən təmir olunmuş və hal-hazırda 30 ildən böyük bir müddətdir ki, hələ də təmir olunmur. Hətta, bu yanğınla əlaqədar olaraq aqşin əlizadənin keçirilməsi burada nəzərdə tutulan babək baletinin premyerası təxirə salınmış və sonradan "lenin" sarayında keçirilmişdir.
foyesinə daxil olan kimi kif və toz qoxusunu insanın beyninə hopur. hətta əcnəbi vərəndaşlar da, bu barədə şikayətlərini öz "review"-larında qeyd edirlər. Məsələn, onlardan bir neçəsi:
"Театр начинается с вешалки? Нет, с туалета, с плохой акустики, с загаженых ковров и пор ванной обивкив ложе. Стыдно и грустно"
"Great theatre, amazing building and brilliant performances. Really need to improve their toilet facilities though."
"Great old building. In need of restauration."
"Здание явно требует ремонта, но балет очень понравился, хорошо танцевали и оркестр не подвёл."
"Baku city is spotless cleaned, but this historical building has disappointed the carpet need to change side wall of theatre need maintenance and overall cleaning along with washroom. Authority should do to bring its glory back and match with Baku sparkling streets / parks and other attractions."
tamaşa üçün biletlər 1-1.5 ay qabaqcadan iticket.az-da ya da öz köşklərində satışa çıxarılsa da, ancaq amfiteatr və əsas zaldakı biletlərin 70 faizindən böyük bir hissəsi (ön sıralar da daxil) satılmış vəziyyətdə olur. tamaşaya gələnlərin əksəriyyətinin biletində dəvətnamə yazılmasından bilmək olur ki, teatr biletləri əvvəlcədən müxtəlif nazirliklərə, qurumlara və təşkilatlara satır və bu səbəbdən də biletlərin böyük qismi satılmış vəziyyətdə, satışa çıxarılır.
Bir dəfə təsadüfən, hansısa səbəbdən, heç bir yer satılmamış satışa çıxarıldı, və tez ən ön sırada "Yeddi Gözəl" baletinə bileti aldım. Tamaşaya da, hamıdan tez gəlmişdim ki, yerim tutulmamış orada oturum, çünki tutulsa, əyləşən şəxsə başqa yer təklif etmək əvəzinə çox vaxt bilet sahibinə yeni yer təklif edirlər. Ən ön sırada oturduğumu görən kapeldiner təəccüblü şəkildə mənə yaxınlaşaraq biletimi soruşdu. Biletin üstündə ingiliscə də "Seven Beauties" yazılmışdı. Məni qolumdan yavaş bir şəkildə dartaraq məndən səhv tamaşa - "Sevilya Bərbərinə" gəldiyimi bildirərək məndən teatrı tərk etməyimi tələb etdi. Sən demə bu xanım "Seven Beauties"in "sev" hissəsini görüb, onu "Sevilya Bərbəri" zənn edib. Həm də birinci sıraları yüksək vəzifəli şəxslər, hörmətli qonaqlar, yazıçılar, bəstəkarlar üçün nəzərdə tutduqlarına görə mənim orada oturmağım onu bu qədər təəccübləndirmişdi. Mən də bir az hay-küy qaldırandan sonra, kök və kobud görünüşlü teatrın meneceri gəldi və məndən sakitcə biletimi yoxlatdırmaq üçün ona verməyimi tələb etdi. Aparıb yoxlatdırdıqdan sonra yerin həqiqətən mənə məxsus olduğu məlum oldu. ancaq hər hansı bir şəxsi saxta biletlə içəri daxil olub-olmadığını bilmək üçün, biletlər girişdə barkod oxuyucusu ilə yoxlanmalı idi, ancaq teatr binasının özü kimi işçiləri daxil, hər şeyi köhnə olduğundan biletlər də qədimdəki üsullarla yoxlanılır. girişdə ya olduqca yaşlı bir qadın ya da cavan bir oğlan tərəfindən sadəcə biletə üzdən baxılır və ortadan "cırılır", sonra da içəriyə daxil olmağa icazə verilir.
işçilərinin bir qismi, azərbaycanca danışdıqda nəzakətsiz rəftar göstərmələrinə baxmayaraq, əcnəbi dildə danışdıqda daha nəzakətli olurlar. *
yəqin ki, rəhbərlik əcnəbi vətandaşlara qarşı daha nəzakətli olmağa məcbur edir
Ona görə də normal münasibət üçün rusca, vip münasibət üçün ingiliscə danışsanız yaxşıdır, susa da bilərsiniz...
operanın və ya baletin məzmunu haqqında bukletlər də əsas zalın girişlərindən birinin sağ tərəfində 2 AZN-ə satılır və həddindən artıq xarici vətəndaşın və səfirlik işçilərinin buraya tez-tez gəlib-getməsinə baxmayaraq, bu bukletlər ancaq rus və azərbaycan dilindədir.
gələnlərin böyük əksəriyyəti bakı rusları, rusdillililər, xarici vətəndaşlar ya da ki, konservatoriyanın ya da incəsənət universitetinin tələbələridir. tək-tük hallarda sevgililər gözə dəyir. Yerli bəstəkarların tamaşası olduqda gələnlərin yarısına yaxın bir hissəsi azərbaycanlı olur, xüsusən də "koroğlu" və "leyli və məcnun" operası. Əcnəbilərin və ümumilikdə ən çox tamaşaçının olduğu tamaşalar isə "qu gölü" baleti, "aida" və "sevilya bərbəri" operası olur.
hər nə qədər, azərbaycandakı bir sıra məkanlardan fərqli olaraq insan bir anlıq buranın mədəniyyət məbədi olduğu illüziyasına qapılaraq, burada işləyən şəxslərdən ölkənin digər qurumlarında işləyənlərindən daha fərqli və nəzakətli münasibət gözləsə də, əfsus ki, bura da o qədər də fərqli deyil. hətta deyərdim ki, dram teatrının işçiləri bura ilə müqayisədə daha nəzakətlidirlər. bəlkə də, bura da bir gün renovasiya olunsa, binanın yeniliyindən həvəslənib, "dünya standardlarına cavab verən" işçilər götürməyə başlayarlar -*
bir neçə ay əvvəl yazdığı məqalədə azərbaycan tarixşünaslığı ilə bağlı gözlənilməz bir şəkildə aşağıdakı tənqidi fikirləri səsləndirmiş sabiq siyasətçi, akademik.
"Növbəti problem, heç şübhəsiz ki, təbliğatımızın elmi əsaslarının zəifliyidir. Çox təəssüf ki, illər boyunca bizim təbliğatımız mənbələrdən çox, emosiyalara, pafosa, kütləvi psixoloji təlqinə istinad edib. Tarixçilərimiz ötən dövr ərzində inadla sübut etməyə çalışıblar ki, Azərbaycanda Gülüstan və Türkmənçay sazişlərinə qədər ermənilər olmayıb. Onlar bura yalnız çarizmin gəlişindən sonra köçürülüblər. Lakin digər tərəfdən, onlar bəyan edirlər ki, Qriqorian kilsəsinin mərkəzi Qaraqoyunlu hökmdarının razılığı ilə 1441-ci ildə irəvan yaxınlığındakı Eçmiədzinə köçürülmüş və həmin vaxtdan etibarən Azərbaycan ərazisində yerləşmişdir. Səfəvilərin, Əfşarların təbəəsi olan ermənilərin Azərbaycan hökmdarlarına daim güzəşt və imtiyaz xahişlərilə üz tutduqlarını sübuta yetirən onlarla sənəd mövcuddur. Biz bir tərəfdən haqlı olaraq Səfəvilərin və Əfşarların Azərbaycan türklərinin qurduqları nəhəng imperiyalar olduğunu bildirir, digər tərəfdən isə onların erməni təbəələrilə yazışmalarını görməzdən gəlirik. Belə yarımçıq məntiq ola bilərmi? Biz nədən çəkinirik? Bəli, Azərbaycan ərazisində çarizmin gəlişinədək, bütün digər icmalar kimi, azsaylı erməni icması da mövcud olub və onlar bizim babalarımızın qurduqları dövlətlərin təbəələri qismində yaşayıblar. Həmin dövrdə ermənilər həm Türkiyə, həm Rusiya, həm də bir çox Avropa ölkələrində yaşayıblar. Məgər bu faktlar sadaladığım ölkələrdə erməni dövlətinin olması mənasını verir? Əlbəttə ki, yox!
Bir daha bildirmək istəyirəm ki, biz tariximizlə üzləşməkdən ehtiyatlanmamalıyıq! Bizim keçmişimiz bizim həqiqətimizdir və bu həqiqət tamamilə bizim lehimizədir. Təbliğatımız tarixi həqiqətlərə uyğun qurularsa, onun effekti heç şübhəsiz ki, daha böyük olacaq."
1988 - 1991 azərbaycan milli azadlıq hərəkatının baş memarı. bəli, zarafat deyil. bu hərəkatın yaranması və geniş vüsət alması nə xalqın mübarizliyi ilə, nə də onun başında duran "azadlıq fədailəri"-nin şücaəti ilə əlaqəli idi. birbaşa olaraq qorbaçovun həyata keçirdiyi siyasi liberallaşma reformasiyaları - demokratizatsiya və glasnostın məntiqi nəticəsi idi. ölkədəki partiya nomenklaturasındakı bəzi partokratlar da moskvaya yaltaqlanaraq, iyerarxiyada daha da yüksəlmək üçün islahatları gedirmişcəsinə göstərməyə çalışıb, hərəkatın daha da genişlənməsinə şərait yaratdılar.
nə qorbaçovdan öncə, nə də ondan sonra bir yerə toplaşıb etiraz edə bilməyən azərbaycan xalqı, 17 noyabr 1988, 20 yanvar 1990-cı illəri yada salaraq sanır ki, öz azad iradəsi və heç bir qüvvədən qorxmayan cəsarətilə bu yürüşlərə, mitinqlərə qatılıb... hətta indi də elə düşünür ki, sanki, bugünkü xalq, o dövrdəki xalq deyil... ancaq daha başa düşə bilmir ki, bugün bacarmadığın şeyə - sözünü aşkar şəkildə deməyə və meydanlara çıxaraq etiraz etməyə sənə şərait yaradan sənin azad iradən, mübarizə ruhun yox, qorbaçov idi... daim lənətlədiyin qorbaçov...
qeyd.
yazı qismən texniki və uzun olduğundan ilk öncə hər kəsə maraqlı ola biləcək məlumatı bildirmək istəyirəm ki, "ümumdünya səhiyyə təşkilatı " "covid-19" pandemiyası ilə əlaqədar olaraq, martın 3-ə kimi əldə olunan statistika və riyazi modellər əsasında, belə proqnozlaşdırır ki, əgər vəziyyət belə davam edər və lazımi tədbirlər - karantin, vaksinasiya, antiviral dərmanlar, dezinfeksiya və s. görülməzsə, epidemiya ən pik həddinə mayın 23-də çatacaq və yoluxmuş şəxslərin sayı 425.066 milyon olacaq və həmin gündən etibarən isə yoluxanların sayında azalma müşahidə olunacaq. Artıq sentyabrın 14-ü həmin gün üçün yoluxanların sayı 10 000 olacaq. Daha ətraflı məlumat üçün bu hesabata müraciət edə bilərsiniz: hesabat
infeksion xəstəliklərin riyazi modellərini quraraq, irəli sürülən hipotezlər və əldə olunan ilkin məlumatların əsasında xüsusi parametrlər əldə edərək epidemiyanın gedişatını və onun qarşısını almaq üçün görülən xüsusi tədbirlərin (vaksinasiya, karantin, antiviral dərmanlar) müvəffəqiyyətini proqnozlaşdırmağa kömək edən riyaziyyat və epidemiologiyanın kəsişməsində yerləşən elm (discipline). Tarixinə nəzər yetirsək görərik ki, ilk dəfə demoqrafiyanın əsasını qoyan, hətta ilk epidemioloq hesab olunan John Graunt tərəfindən müəyyən nəzəriyyə (ölmə səbəblərini görə insanları qruplaşdırıb, əldə olunan statistikanı analiz edərək) yaradılmağa çalışılıb. Ancaq ilk model 1760-cı ildə çiçək epidemiyasını analiz etmək üçün riyaziyyatçı Bernulli tərəfindən təklif olunub. Hal-hazırda ən çox istifadə olunan model isə 1927-ci ildə McKendrick və Kermack tərəfindən yazılan elmi məqalədə təklif olunan sir modelidir. Bundan əlavə onlar bu məqalənin davamı kimi 1932 və 1933-cü illərdə daha 2 məqalə nəşr etdirərək Kermack–McKendrick nəzəriyyəsinin əsasını qoyublar. Nəzəriyyənin irəli sürdüyü hipotez budur ki, təklif olunan epidemioloji model vasitəsilə müəyyən zaman kəsiyində yayılmaqda olan inkefsion xəstəliyə yoluxmuş şəxslərin sayını və bu zaman müddətində yoluxanların necə paylanmasını proqnozlaşdırmaq mümkündür. Eyni zamanda qeyd edim ki, onların təklif etdiyi model kompartmental model adlanır, yəni bu tipli modeldə əlinizdə olan statistikanı oxşar xüsusiyyətlərə görə qruplaşdırıb, həmin qruplar arasında əlaqəni təyin etməyə çalışırsınız.
istifadə olunan modellər əsasən stoxastik və deterministik olmaqla 2 yerə bölünür. Sadə yolla izah etməli olsaq, stoxastik modeldə əldə olunan nəticələr müəyyən ehtimal aralığında olur, ancaq deterministik modellər diskret nəticə verir və yüksən xəta payı olur. Epidemiyanın gedişi zamanı əldə olunan ilkin məlumatlar nə qədər çox olarsa, determinsitik modelin verdiyi nəticələr daha dəqiq olur. Ümumilikdə bu yazıda sadəlik üçün epidemoloji modeli deterministik şəkildə fərz edərək, modeli adi differensial tənliklər üzərindən izah etməyə çalışacam.
infeksion xəstəlikləri izah edən ən sadə model SiR modeli adlanır. Digər daha mürəkkəb modellər də mahiyyət etibarilə bu model üzərində qurulur, ancaq nəzərə alınan parametr sayı daha çox olur. (parametr sayı nə qədər çox olarsa dəqiqlik bir o qədər artır)
SiR akroniminin açılışı (suspicious, infected, removed or recovered)-dir.
s - şübhəlilərin sayını,
i - yoluxanların sayını,
r - isə sağalanların və yaxud ölənlərin sayını ifadə edir.
Burada s, i, r əslində hər biri yuxarıdakı xüsusiyyətlərə görə qruplaşdırılmış şəxslərin zamana görə sayını göstərən funksiyalardır. Bu şəkildə yazılması daha doğrudur:
Model aşağıdakı adi differensial tənliklərdən ibarət sistemidir:
indi isə modelin nə üçün belə qurulduğunu izah etməyə çalışım:
birinci tənliyin birinci hissəsi şübhəlilərin dəyişimini ifadə edir və ikinci hissəsi isə bu dəyişimin asılı olduğu ifadəni göstərir. Bu ifadə β (beta-yoluxuculuq əmsalı) ilə müəyyən zaman anında olan şübhəlilərin sayının yoluxanların sayına hasilinə bərabərdir. Belə olmasının əsasə səbəbi budur ki, şübhəlilərin və yoluxanların hasili bizə mümkün bütün təmasların sayını göstərəcək. Belə ehtimal olunur ki, şəxslərin şübhəli haldan yoluxmuş hala keçməsinin əsas səbəbi, onlar arasında baş verən təmaslar və həmin xəstəliyin yoluxuculuq əmsalından asılıdır (müxtəlif xəstəliklər üçün bu əmsal fərqli olur, və ilkin əldə olunan "data"-ya əsasən hesablanır). Mənfi işarəsi isə şünhəlilərin sayının azalmasını ifadə edir.
ikinci tənliyə keçməmişdən öncə üçüncü tənliyi izah etmək daha məqsədə uyğundur. Üçüncü tənlik sağalanların dəyişim sürətinin asılı olduğu ifadəni tapmağa çalışır. Belə düşünə bilərik ki, bu γ (qamma-sağalma əmsalı) və infeksiyaya yoluxanların sayı ilə mütənasibdir. Asanlıqla görə bilərsiniz ki, xəstə olmasa (i=0) sağalan da olmayacaq, xəstənin sayı artıqca sağalma əmsalından asılı olaraq sağalan və ya ölən də artacaq.
ikinci tənlik isə yoluxmuş şəxslərin zamana görə dəyişim sürətinin asılı olduğu ifadəni təyin etməyə çalışır. Buradan da asanlıqla başa düşmək olar ki, yoluxanların sayı birinci tənlikdə əldə etdiyimiz ifadəyə bərabərdir, ancaq sağalanlar və ölənlər olduğuna görə onların sayı azalır. Ona görə də belə bir ifadə əldə etmiş oluruq.
Beləliklə bu adi differensial tənliklər sisteminin həllərii - s(t), i(t), r(t) funksiyaları bizim proqnozlarımız olacaq.(yəni bu funksiyalar gələcəkdə istənilən t zamanı üçün bizə yoluxanların sayını, sağalanların sayını və s. təqribi olaraq göstərəcək). Bu tipli sistemlər qeyri-aşkar (implicit) şəkildə olduğuna görə onların həlləri daha çox ədədi üsullarla (eyler üsulu, runger-kutta və s.) kompüterlərdə hesablanır. Hal-hazırda istənilən proqramlaşdırma dilində bir neçə sətir kod yazaraq bu sistem üçün təqribi həlləri tapa bilərsiniz. Hətta internetdə bunu hesablamağa və qrafik şəkildə təsvir etməyə yardım edən bir sıra online simulyatorlar da mövcuddur. buna baxa bilərsiniz: simulyator .
Bu sistemin ilk analitik həlli isə 2014-cü ildə bu məqalədə 2-ci hissədə (2.The exact solution of the SIR epidemic model) aydın olaraq göstərilib və maraqlananlar bura baxa bilərlər: sci-hub.now.sh/10.1016/j.amc.2014.03.030 məqalə
bir də qeyd edim ki, ümumi say n dəyişmir. yəni şübhəli sayı azaldıqca xəstə sayı artır, xəstə sayı azaldıqca da sağalan sayı artır və yekunda ümumi adam sayı sabit qalır. Daha rahat təsəvvür etmək üçün bu nümunəyə baxa bilərsiniz: karantində saxlanılan hər hansı bir şəhərdə müəyyən müddət ərzində şübhəli, yoluxan, sağalan sayı dəyişsə də, şəhər qapalı olduğundan ümumi şəhərin əhalisi həmişə sabit qalır:
aşağıda gördüyünüz qrafik bu sistemin sonsuz sayda mümkün olan həllərindən birini sizə əyani şəkildə - qrafiki olaraq göstərir.
ilkin vəziyyət: 1000 şübhəli, 0 yoluxan, 0 ölən və ya sağalan;
≈20 gün sonra: epidemiyanın ən pik həddə çatacağı proqnozlaşdırılır və ≈200 şübhəli, ≈600 yoluxan, ≈200 sağalan;
≈90 gün sonra: 0 şübhəli, 0 yoluxan, 1000 sağalan və ya ölən.
qrafikdən rahatlıqla görünür ki, model düzgün şəkildə problemi təsvir etməyə imkan verir, ancaq verdiyi nəticələr tam düzgün olmaya bilər. Ancaq ilkin məlumat nə qədər böyük həcmdə olarsa, deterministik modelin dəqiqliyi bir o qədər də artır. (eynilə "supervised machine learning alqoritm"-lərində olduğu kimi)
digər vacib bir nüans budur ki, bu tənliklərdən əldə olunan digər vacib bir rəqəm var ki, hansı ki, ona "basic reproduction number" - "elementar törəmə ədədi" deyilir və bizə epidemiyanın baş verib verməyəcəyi sualını cavablandırmağa imkan verir. Əgər bu rəqəm 1-dən kiçik və ya 1-ə bərabər olarsa epidemiya baş verməyəcək, ancaq 1-dən böyük olarsa epidemiya baş verəcək. bu rəqəm ikinci tənlikdən əldə edilir:
yuxarıda gördüyünüz ifadədəki ilkin nisbət (β/γ) r0 ilə işarə olunur və bu nisbətə (yoluculuq əmsalının sağalma əmsalına nisbəti) "elementar törəmə ədədi" deyilir:
bu rəqəmin mənası ondan ibarətdir ki, bu rəqəm 1 nəfərin xəstəliyi yoluxdura biləcəyəyi şəxs sayını təyin edir və hər xəstəlik üçün fərqlidir. aşağıda müxtəlif xəstəliklər üçün dəyəri göstərilmişdir:
ebola (r≈2) və sars(r≈4) üçün qrafiki olaraq belə təsvir edilib:
bu rəqəmin nə üçün epidemiyann varlığını təyin etdiyini bilmək istəsəniz, belə izah edə bilərəm ki, əgər yoluxanların sayı artarsa - epidemiya baş verərsə, yəni ikinci tənlik 0-dan böyük olarsa, bunun baş verməsi üçün "elementar törəmə ədədi" aşağıdakı şərti ödəməldir (bütün insanların sayının ilkin vəziyyətdə olan şübhəlilərin sayına nisbətindən böyük olmalıdır):
əks halda isə epidemiyanın baş verməməsi üçün:
Bu modelin üzərində qurulan digər daha mürəkkəb modellər də mövcuddur. Bəziləri ölənləri və doğulanları, bəziləri vaksinasiya olunanları da nəzərə alır. Aşağıda bəzilərini görə bilərsiniz:
məsələn, aşağıda msir modeli üçün qurulan tənliklər sistemini görə bilərsiniz. hansı ki, anadangəlmə immun sistemi də nəzərə alınır:
Hal-hazırda baş verməkdə olan "covid-19" pandemiyasına tətbiq olunan modellər və onların verdiyi proqnozlar barədə məlumat verəcəyəm. araşdırdığım modellərdən biri 2020-ci ilin yanvarın 26-a qədər olan məlumata əsasən, digəri 3 marta qədər olan ilkin statistikaya əsasən proqnozlar verməyə çalışıb.
Hər iki məqalə "seir" modelindən istifadə edib.birinci məqalədə "elementar törəmə ədədi" təqribi olaraq 2.8-3.3 aralığında hesablanıb.bu rəqəm əsaında o nəticəyə gəlinib ki, xəstəlik çin hökuməti tərəfindən aparılan tədbirlər ilə qaldırıa bilər.Əslində həmin dövrdə çin hökumətinin apardığı tədbirləri də nəzərə alaraq çin üçün düzgün nəticə verib. Hal-hazırda çində vəziyyət olduqca normaldır. Daha ətraflı məlumat üçün bu məqaləyə müraciət edə bilərsiniz: məqalə
ikinci məqalə (əslində "ümumdünya səhiyyə təşkilatı"-nın hesabatıdır), martına 3-ə kimi əldə olunan statistika əsasında, belə proqnozlaşdırılır ki, epidemiya ən pik həddinə mayın 23-də çatacaq və yoluxmuş şəxslərin cəmi sayı 425.066 milyon olacaq və həmin gündən etibarən isə yoluxanların sayında azalma müşahidə olunacaq.Artın sentyabrın 14-ü həmin gün üçün yoluxanların sayı 10 000 olacaq. Aşağıdakı qrafik isə həmin proqnozu göstərir. Qrafik ən pik həddi 23 maya təsadüf edir.Daha ətraflı məlumat üçün bu hesabata müraciət edə bilərsiniz: hesabat
Sonda qeyd edim ki, bu modellərin əsas məqsədlərindən biri görülən tədbirlərin effektivliyinin ölçülməsidir. Effektivliyin əsas meyarı isə "elementar törəmə ədədi"-nin minimuma endirilməsidir. Əgər bu rəqəm minimuma endirilərsə, yoluxanların sayının artımı daha aşağı sürətlə baş verəcək, və səhiyyə sistemi buna tab gətirə biləcək. Ancaq lazımi tədbirlər qabaqcadan görülməzsə, vəziyyət çox pis bir hal alacaq, və epidemiya qısa müddətdə başa çatsa da, səhiyyə sistemi bu qədər xəstəyə eyni vaxtda xidmət göstərməyə qabaqcadan nəzərdə tutulmadığına görə (hal-hazırda italiya, ispaniya, iranda olduğu kimi) yoluxanların sayı sürətlə artacaq, və çoxuna da lazım olan xidmət göstərilə bilinməyəcək.Aşağıdakı qrafik bu halları təsvir edir:
1. Differensial tənliyin analitik həlli deyildikdə "exact solution" nəzərdə tutulur.
2. Bəzi ədəbiyyatlarda "r"-in ya "removed"-i ya "recovered"-i və ya hər ikisini işarə etdiyi bildirilir. Ancaq bu xüsusilə "sir" modeli üçün bir əhəmiyyət daşımır, çünki onlar "oyundan" çıxanların sayını göstərir və modelin proqnozlarına təsir göstərmir. Çünki ölən və ya sağalan şəxs artıq heç kimi yoluxdura bilməz.
3. Sistemi həll etmək üçün ilk öncə əlinizdə olan ilkin statisitka əsasında yoluxuculuq və sağalma parametrlərini təyin etməlisiniz. Ondan sonra həll edib, proqnozları təyin edə edə bilərsiniz.
"Bakı əhalisi, əsasən, farslardan *
tatlar
, ermənilərdən və tatarlardan *
azərbaycanlılar
ibarətdir. Gərək elə buradaca bizə icazə verəsiniz ki, bu üç tipi bir neçə kəlmə ilə xarakterizə edək; təsəvvür edin ki, bunların hərəsi bir xalqdır, yəni bunların hər biri ayrıca bir xalqı təmsil edir, qısası, bir şəxs xalqın bütün fərdlərini ifadə edir."
tatlar "Gəlin əvvəlcə elə farslardan başlayaq. Ancaq oxucular bizi düz başa düşsünlər, söhbət iranda yaşayan farslardan getmir. Biz onlardan hamının görə biləcəyi yalnız bir gözəl nümunəsini tanıyırıq, yəni mən Tiflisdəki iran səfirini demək istəyirəm. Biz rusların zəbt etdikləri əyalətlərdə yaşayan farslardan danışacağıq. Fars qarabuğdayı, ucaboy, qıvrımsaçlı, hündür papağının altında daha da uzun görünən sivri sifətli, çənəsində zil qara rənglənmiş saqqalı olan – təbiət özü heç vaxt belə rəng yaratmaz – yerişi canlı olmaqdan daha çox sərbəstdir; o, bəzən cəld yerişlə gedir, vacib, zəruri olduqda bəzən qaçır; mən bu xüsusiyyəti türklərdə heç vaxt görməmişəm.Bir əsrdən çoxdur ki, Qafqazda yaşayan iranlı öz ölkəsini növbə ilə türkmənlərin, tatarların və rusların işğalı altında görməyə artıq adət etmiş, nəticədə taleyini Məhəmməd dininin “alın yazısı” ideyasına bağlamış və özünə quldarlığa sadiq qurban və təhqir olunmuş insan kimi baxmışdır. Tarixi əsərlərin olmaması onun yaddaşından qədim xatirələrin əbədilik silinib yox olmasına səbəb olmuşdur. Yeni xatirələr isə utandırıcıdır; müqavimət göstərmək indi mənasız və qeyri-mümkün görünür və onun hər bir müqaviməti öz cəzasını almışdır. O, şəhərlərinin talan olunmasını, var-dövlətinin dağılmasını, həmvətənlərinin qanına qəltan olmasını öz gözlərilə görmüşdür; indi yalnız həyatını qorumalı, var-dövlətini müdafiə etməli, bütün vasitələrə əl atmalı, bu-nun üçün heç nədən çəkinməməlidir. Buradan belə nəticə hasil olur ki, Həştərxandan Bakıya gələn yolda rastlaşdığınız iran şəhərlərinin ən birincisi və əsası olan Dərbənd şəhərində deyildiyi kimi, yəni bu şəhərə şimal qapısından girib cənub qapısından çıxarkən sizə deyilən ilk söz bu olur: “Farsa inanmayın, onun sözünə, içdiyi anda da inanmayın; verdiyi sözü həmişə öz mənafeyi xatirinə dəyişə bilər, içdiyi anda baxmayaraq, həmişə xəyanət etməyə hazırdır; əgər niyyətində tutduğu yol onun siyasi, yaxud ticari vəziyyətinin yaxşılaşmasına aparıb çıxararsa, onda onun andı dəmir kimi möhkəmdir, yox, əgər qarşısına bir xəndək çıxıbsa, onun üstündən hoppanıb keçmək lazımdırsa, onun andı saman çöpü kimi kövrək olacaqdır; güclü qarşısında o, müti qul, zəif qarşısında isə qəddar və amansızdır. Bütün işlərdə farsla ehtiyatlı olun, ehtiyatı əldən qoymayın. Onun sənədə atdığı imza sizə zəmanət yox, hər hansı bir işin icra ehtimalından xəbər verə bilər.”
ermənilər "Erməni boyda elə təxminən fars kimidir; ancaq o, tez piylənir, fars isə heç vaxt kökəlmir, onun da fars kimi ilk baxışda insanı valeh edən düzgün cizgiləri vardır: gözləri gözəl, ancaq özünəməxsus baxışı eyni zamanda ildırım kimi hara gəldi saçılan, həm də ciddi, kədərli və mütidir; bəlkə də onun gözlərinin biri o birinə tabedir. O öz patriarxlarının – ilk qəbilə başçılarının adət-ənənələrini qoruyub saxlamışdır. Onun üçün ibrahim peyğəmbər dünən ölmüşdür, Yaqub isə hələ də sağdır, həmişə yaşayır, ata evin mütləq sahibidir, ondan sonra isə evin ağası – ailədə birinci doğulandır; qardaşları onun xidmətçiləri, bacıları isə qulluqçularıdır; ailədə ilk doğulan övlad, qardaşlar və bacılar hamısı atanın sərt və müzakirəsiz qərarlarına daim itaətdədirlər; nadir hallarda onlar bir süfrə arxasında yemək yeyir, ata ilə üz-üzə otururlar; bunun üçün onlara təkcə atanın dəvəti kifayət etməz, üstəlik amiranə səslə çağırması gərəkdir.Əgər evə bir qonaq dəvət olunubsa, yaxud ləyaqətli müsafir gəlmişsə, bunun erməni üçün fərqi yoxdur, evdə bayramdır; onlar daha iri, kök dananı kəsməzlər – dana Ermənistanda nadir heyvandır – qoyun kəsirlər, qazanda su qızdırırlar və bütün dostları yeməyə dəvət edirlər, yalnız bir balaca xəyal gücünü işə salsanız, adama elə gələr ki, elə bu saat Yaqubla Rahilə də gəlib süfrədə oturacaq və öz nişan günlərini təntənəli surətdə qeyd edəcəklər. Ermənilərin məişətinin görünən, zahiri tərəfi bax, belədir – ciddi qənaətcillik, əmrə, qaydaya meyllilik ruhu, ticarət işlərində böyük ağıl onların əsas xüsusiyyətidir. indisə kölgədə qalan başqa bir sifətə baxaq: bu ikinci sifət onlarla yalnız uzun zaman ünsiyyətdə olarkən üzə çıxıb görünür. Dərindən öyrəndikdə görürsən ki, bu cəhət erməni millətini yəhudi millətinə yaxınlaşdırır. Ermənilər yəhudilər kimi bütün dünyaya yox, yalnız bütün Asiyaya yayılmışlar. Onlar bu yerlərdə hər cür hökmranlığı, zalımlığı, müxtəlif dinləri, təriqətləri, vəhşilikləri görmüş və yaşamışlar; buralarda hökm sürən qaydalar da onlar üçün qanun olmuşdur. Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, ermənilər var-dövlətlərinin əllərindən alındığını gördükdə, hər şeylərini gizlətmişlər; biləndə ki, doğru söz başa bəladır və ehtiyatsız deyilmiş söz onların axırına çıxa bilər, onlar lal-dinməz və yalançı olmuşlar. Vaxtilə onlara arxa olan birisi bu gün bədbəxtliyə düçar olsa, ermənilər ona kömək əli uzatmazlar, onlar naşükür və nankordurlar, nəhayət, ticarətdən savayı heç nə ilə məşğul ola bilmədiklərindən, zahiri hörmətə, şöhrətə çatmağa layiq olmadıqlarından, bütün biclikləri, hiyləgərlikləri ilə mövcud vəziyyətin bütün xırdalıqları ilə hesablaşaraq, özlərini ticarətə həsr etmişlər. Lakin ticarətdə erməninin sözü, demək olar ki, doğrudur; ticarət işlərində onun atdığı imza müqəddəsdir, dəyişilməzdir."
azərbaycanlılar "tatarlara gəldikdə isə, biz bu tip haqda artıq danışmışıq; digər Qafqaz xalqlarıyla qaynayıb-qarışmaq onun ilkin, primitiv formasını, qabalığını gözəlləşdirmişdir. O, həmişə qalib olmuşdur, indi də cəngavər olaraq qalır; köçəri həyat tərzi sürmüşdür, indi də səyahət etmək, irəli hərəkət etmək, yer dəyişmək həvəsini yaşadır. O, ilxılarda ilxıçı olmağı, çobanlıq etməyi, heyvan bəsləməyi böyük məmnuniyyətlə qəbul edir; dağları, böyük, ucsuz-bucaqsız yolu, səhraları, qısası, azadlığı sevir. Elə ki bahar başladı, tatar kənd-kəsəyi tərk edər, oraya bir də yalnız payızda qayıdar; qadınlar kişilərin otardığı qoyunların yununu əyirib xalça toxuyarlar. Onların toxuduqları Quba, Şamaxı, Nuxa xalçaları sadə naxışlarına, əlvan rənglərinə, möhkəmliyinə və davamlılığına görə Pers *
iran
xalçalarından heç də geri qalmır və onlardan fərqli olaraq yarı qiymətə satılır. Bundan əlavə, onlar incə tiyəli xəncərlər istehsal edir, qınını gözəl naxışlarla bəzəyirlər, dağlı əyanlar onların düzəltdiyi və qundağını fil sümüyü ilə işlədikləri tüfənglərin hərəsinə dörd at və iki arvad verir. tatar ilə alver edəndə hansısa bir kağıza imza atmağa ehtiyac yoxdur, onun bir sözü kifayətdir. Biz əvvəllər Dərbənddə bu xalqların üçü ilə də ünsiyyətdə olmuşuq. Bunların hər birini yaxşıca öyrənmək, tanımaq üçün imkanımız olubdur."
həmçinin, o dövrdə fransızların azərbaycanlılar haqqında təsəvvürləri barədə bunları yazmışdır:
"Parislilərlə tatarlar haqqında danışmaq onlara bir, yaxud iki qoyun dərisinə bürünmüş, bu qoyun dərilərindən biri onun papağını, o birisi isə yapıncısını əvəz edən, danışığı sərt, anlaşılmaz səsləri boğazında quruldadaraq çıxaran, hara getsə qılınclarını, xəncərlərini və tapançalarını özü ilə aparan, bizim siyasətimiz, ədəbiyyatımız, mədəniyyətimiz barədə heç bir məlumatı olmayan bir vəhşidən bəhs etmək deməkdir."
gürcülər "Mən gürcü xalqından heç bəhs etmədim. Onlara Gürcüstandan kənarda rast gəlməzsən, bununla belə, gürcülər haqqında da bir-iki kəlmə demək lazımdır – onlar çox gözəl, ləyaqətli, sadiq, igid, döyüşkən və bədxərcdirlər."
bu xalqlar haqqında isə öz şəxsi fikirlərini qısa bir şəkildə aşağıdakı kimi ifadə etmişdir:*
ifadələr irqçi ola bilər
"Ümumiyyətlə, Qafqazda və ona bitişik əyalətlərin hamısında çaxır emalı bütövlükdə ermənilərin əlində cəmlənmişdir. Hər xalqın öz sənəti vardır, fars öz ipəyini, ləzgi mahud parçaları, tatar silahını satır; erməninin isə peşəsi yoxdur, o, satılan, pula gedən və hətta pula getməyən hər şeyin alverini edir. Ümumiyyətlə, burada ermənilər o qədər də yaxşı ad-san qazanmayıblar. Yeri gəlmişkən, bu barədə mən də öz fikrimi deyim:
Əgər tatar sizə başı ilə razılıq işarəsi verirsə, ona etibar edin.
Əgər fars sizə əl verirsə, ona bel bağlayın.
Əgər hər hansı bir dağlı sizə söz verirsə, buna şübhə etməyin.
Ancaq əgər bir ermənilə sövdələşirsinizsə, mütləq bir kağıza qol çəkdirin və iki nəfər də şahid tutun ki, sonra o öz imzasını danmasın."
qeyd. sonda qeyd etdiyim - dümanın bu xalqlar barədə öz şəxsi fikirlərini ifadə etdiyi hissə kitabın azərbaycanca və türkcə tərcüməsində verilsə də, mənim oxuduğum rusca tərcüməsində ixtisar edilib və həmin hissədə belə bir qeyd var:
"Тут Дюма, конечно, ошибался. Впрочем, не следует придавать подобным характеристикам слишком большого значения: Дюма не изучал народы Российской империи, знал о большинстве из них понаслышке. Поэтому понятно, что характеристики, которые он получал от случайных собеседников, могли быть самыми противоречивыми и необыкновенными."
qeyd. "7 iyun 2020 yasamal sakinlərinin zibil atmaqla polisə etirazı" hadisələrində polis əməkdaşları yaşayış yerinə daxil olmazdan əvvəl yerinə yetirməli olduğu vəzifələrinə aid tələblərin 2, 3, 4, 7-ci bəndlərini pozmuşdur. (ictimaiyyətə məlum olan qədərilə)
məhkəmə qərarı olmadıqda ancaq aşağıdakı hallarda mənzilə daxil ola bilən dövlət qulluqçusu.
Hakimin qərarı olmadan polis əməkdaşı yaşayış yerinə orada yaşayanların iradəsi ziddinə aşağıdakı əsaslardan birinin olması barədə dəqiq məlumatı olduğu halda bu Qanunun 25-ci maddəsində müəyyən edilmiş qaydada daxil olur:
1) şəxsiyyət və ya dövlət hakimiyyəti əleyhinə cinayətin törədilməsinə və ya həmin cinayətin törədilməsinə hazırlığın aparılmasına dəlalət edən əşya və ya sənədlərin yaşayış yerində gizlədilməsi;
2) şəxsiyyət və ya dövlət hakimiyyəti əleyhinə cinayəti hazırlayan, törədən, törətmiş, azadlıqdan məhrum etmə və ya həbs yerlərindən, yaxud mühafizə altından qaçmış şəxsin yaşayış yerində gizlənməsi;
3) yaşayış yerində insan meyitinin (meyit hissələrinin) olması;
4) yaşayış yerində insanın həyat və ya səhhəti üçün real təhlükənin olması;
5) cinayət törətmiş şəxsin bilavasitə “isti izlərlə” təqib edilməsi.
1) Bu Qanunun 24-cü maddəsinin I və II hissələrində göstərilmiş hallar və əsaslar olmadan yaşayış yerinə orada yaşayanların iradəsi ziddinə əsassız daxil olmamalıdır;
2 ) yaşayış yerinə daxil olmazdan əvvəl orada yaşayan və ya müvəqqəti qalan başqa şəxsə yaşayış yerinə daxilolmanın əsaslarını bildirməlidir;
3) yaşayış yerinə daxilolma ilə əlaqədar yaşayış yerində yaşayan şəxsə onun hüquqlarını, həmin şəxs yaşayış yerinə daxil olmağa icazə vermədikdə isə onun qanuna zidd hərəkət etdiyini izah etməlidir;
4) yaşayış yerinə orada yaşayanların iradəsi ziddinə daxilolma zamanı zəruri müdafiə və ya son zərurət halları istisna olmaqla, təhlükəsiz üsul və vasitələrdən istifadə etməli, yaşayış yerində olan şəxslərin şərəf və ləyaqətinə, həyatı və sağlamlığına, mülkiyyətinə hörmətlə yanaşmalı, zərurət olmadan zərər vurulmasına yol verməməlidir;
5) yaşayış yerinə orada yaşayanların iradəsi ziddinə daxilolma faktını Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə müəyyənləşdirilmiş qaydada təxirəsalınmadan protokollaşdırmalı və müvafiq polis orqanında qeydiyyatdan keçirməlidir;
6) mənzilə orada yaşayanların iradəsi ziddinə hər bir daxilolma faktı barəsində 24 saat ərzində hakimə yazılı məlumat verməlidir;
7) yaşayış yerinə daxilolma ilə əlaqədar yaşayış yerində yaşayanların şəxsi və ailə həyatının ona məlum olmuş hallarını açıqlamamalıdır.
stalin onun haqqında "artilleriya müharibənin allahıdır.", napoleon "tanrı artilleriyası güclü olanın tərəfindədir.", amerikalı general george patton isə "mən sizə müharibəni kimin udduğunu deməli deyiləm. Siz bilirsiniz ki, bunu artilleriya etdi." sözlərini istifadə etmişdir.
artilleriyanın insanın müasir müharibələrə olan münasibətini necə dəyişdiyini isə ernest hemingwayin aşağıdakı sözlərində görmək olar:
“They wrote in the old days that it is sweet and fitting to die for one's country. But in modern war, there is nothing sweet nor fitting in your dying. You will die like a dog for no good reason.”
tarixdə artilleriyanın ən massiv şəkildə istifadə olunduğu döyüşlərdən biri isə 1945-ci il 16-19 aprel aralığında üçüncü reyx ilə sovet ittifaqı arasında berlinin darvazaları adlandırılan və berlindən 90 km şərqdə yerləşən Seelower yüksəklikləri uğrunda baş tutmuş və sovet ittifaqının almanların burada berlin şəhərini müdafiə etmək üçün qurduqları son 3 müdafiə xəttini yarıb berlini mühasirəyə almağı ilə nəticələnən döyüşdür. ssri 30 km-lik təmas xətti boyunca 9000 - hər 3 metrdən bir düzülmüş artilleriya qurğusundan alman mövqelərini atəşə tutmuşdur. təqribi hesablamalara görə ilk 30 dəqiqə ərzində düşmən mövqelərinə 500 000 mərmi düşmüşdür. ancaq, atılan mərmilər istənilən nəticəni verməmişdi. sovet hərbi doktrinasından xəbərdar alman müdafiə qoşunlarının komandanı isə bunu proqnozlaşdıraraq, əsgərlərini 1-ci müdafiə xəttindən 8 km geri çəkmişdi. bununla bağlı sovet generalı kuznetsov isə demişdi ki, "almanlar bizim metodlarımızı yaxşı bilirlər. biz hər şeyi vurduq, düşməndən başqa." -*
rahatlıqla iddia etmək olar ki, quruda, sadəcə konvensional silahların istifadə olunacağı müasir müharibələrdə müasir artilleriya qurğuları itkilərin yuxarıda qeyd olunan rəqəmlərdən də daha böyük hissəsinə səbəb olacaq. həlak olanların çox kiçik bir hissəsi güllədən, böyük bir hissəsi isə qəlpə yaralarından və ya zərbə dalğasından təsadüfi şəkildə həlak olmuş olacaq.
polyak tarixçi və qafqazşünas tadeusz swietochowskinin yazdıqlarına istinadən, 1828-ci ildə rus və osmanlı imperiyaları arasında baş tutan ərzurum döyüşündə fədakarlıqlar göstərərək döyüşün taleyində həlledici rol oynamış, aleksandr puşkinin gənc zabitlərindən biri olan fərhad bəyə ithafən "hafizdən" (из гафиза) şeirini yazdığı, çar ordusunda 4 müsəlman alayından biri olan süvari alayı.
Əsgəri şöhrətin eşqinə düşən,
Ey cavan oğlan!
Qarabağlılarla qanlı döyüşə,
Atılma, dayan!
Çıxmaz, bilirəm ki, ölüm qarşına.
Səni görəli,
Gözəlliyinə və cavan yaşına,
Qıymaz Əzrail.
Qorxuram bu qanlı döyüşlər ancaq
Tamam məhv edə,
Ürkək təvazölü davranışın da,
Həyan da itə.
Не пленяйся бранной славой,
О красавец молодой!
Не бросайся в бой кровавый
С карабахскою толпой!
Знаю, смерть тебя не встретит:
Азраил, среди мечей,
Красоту твою заметит —
И пощада будет ей!
Но боюсь: среди сражений
Ты утратишь навсегда
Скромность робкую движений,
Прелесть неги и стыда!
bundan əlavə tarixçi erməni səyyah arminius vamberryə istinadən qeyd edir ki, azərbaycanlıların bu döyüşdə göstərdikləri hünər və fədakarlıqlar onlara rus ordusunda hərbi xidmət etmək üçün imkanlar açdı, müsəlmanlarda rus hərbi məktəblərində təhsil almaq adəti formalaşdırdı, Əlixanovlar, Tahirovlar, Nəzirovlar erməni Lazarovlar, Məlikovların rəqibləri oldular.
mənbə. из гафиза Russian Azerbaijan, 1905–1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community, tadeusz swietochowski black garden, thomas de waal tərcümə
)
