khael

ən üstün hüquqi qüvvəyə malik, ən ali qanun - konstitusiyanın 33-cü maddəsində yazılanlara * Mənzil toxunulmazlığı hüququ ondan daha aşağı hüquqi qüvvəyə malik qanun - " mənzil məcəlləsi"-dən bir maddə ilə əks-arqument gətirməyin absurdluğunu dərk etməyən yazar.

qeyd. konstitusiyanın 147-ci maddəsinə * Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının hüquqi
qüvvəsi əsasən, o, ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik qanundur və 149-cu maddəsinin * Normativ hüquqi aktlar 3-cü bəndinə əsasən, heç bir qanun konstitusiya ilə ziddiyyət təşkil etməməlidir. Baş verdiyi təqdirdə, konstitusiyada yazılanlar əsas götürülür. Əks-arqument olaraq elə, ilk öncə 33-cü maddənin II bəndini gətirə bilərdi. * Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla, mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz.

şəxsi həyatın toxunulmazlığını pozma

qeyd. "7 iyun 2020 yasamal sakinlərinin zibil atmaqla polisə etirazı" hadisələrində şəxsi mənzilə vətəndaşın iradəsinə zidd, məhkəmə qərarı olmadan və daxil olma səbəbləri açıqlanmadan daxil olan vəzifəli şəxslər - polis əməkdaşları tərəfindən qarşı tərəfin razılığı olmadan video çəkiliş aparılaraq və həmin video çəkiliş materialları yayılaraq, kobud şəkildə pozulmuşdur. Ən qatı cinayətkarın belə, şəxsiyyəti toxunulmazdır.

AZƏRBAYCAN RESPUBLiKASININ CiNAYƏT MƏCƏLLƏSinin 156-cı maddəsi.

--sitat--

156.1. Şəxsi və ailə həyatının sirri olan məlumatların, belə məlumatları əks etdirən sənədlərin, video və foto çəkilişi materiallarının, səs yazılarının yayılması, habelə satılması və ya başqasına verilməsi qanunsuz toplanılması -

min manatdan iki min manatadək miqdarda cərimə və ya iki yüz qırx saatdan dörd yüz səksən saatadək ictimai işlər və ya bir ilədək müddətə islah işləri ilə cəzalandırılır.

156.2. Eyni əməllər:

156.2.1. vəzifəli şəxs tərəfindən öz qulluq mövqeyindən istifadə etməklə törədildikdə;

156.2.2. məsafədən idarə edilən pilotsuz uçan aparatlardan istifadə etməklə törədildikdə –

üç ilədək müddətə müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməklə və ya edilməməklə iki ilədək müddətə azadlığın məhdudlaşdırılması və ya iki ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.

--sitat--

polis

qeyd. "7 iyun 2020 yasamal sakinlərinin zibil atmaqla polisə etirazı" hadisələrində polis əməkdaşları yaşayış yerinə daxil olmazdan əvvəl yerinə yetirməli olduğu vəzifələrinə aid tələblərin 2, 3, 4, 7-ci bəndlərini pozmuşdur. (ictimaiyyətə məlum olan qədərilə)


məhkəmə qərarı olmadıqda ancaq aşağıdakı hallarda mənzilə daxil ola bilən dövlət qulluqçusu.

--sitat--

Hakimin qərarı olmadan polis əməkdaşı yaşayış yerinə orada yaşayanların iradəsi ziddinə aşağıdakı əsaslardan birinin olması barədə dəqiq məlumatı olduğu halda bu Qanunun 25-ci maddəsində müəyyən edilmiş qaydada daxil olur:

1) şəxsiyyət və ya dövlət hakimiyyəti əleyhinə cinayətin törədilməsinə və ya həmin cinayətin törədilməsinə hazırlığın aparılmasına dəlalət edən əşya və ya sənədlərin yaşayış yerində gizlədilməsi;

2) şəxsiyyət və ya dövlət hakimiyyəti əleyhinə cinayəti hazırlayan, törədən, törətmiş, azadlıqdan məhrum etmə və ya həbs yerlərindən, yaxud mühafizə altından qaçmış şəxsin yaşayış yerində gizlənməsi;

3) yaşayış yerində insan meyitinin (meyit hissələrinin) olması;

4) yaşayış yerində insanın həyat və ya səhhəti üçün real təhlükənin olması;

5) cinayət törətmiş şəxsin bilavasitə “isti izlərlə” təqib edilməsi.

--sitat--


eyni zamanda bunlar da bu zaman yerinə yetirməli olduğu vəzifələridir:

--sitat--

1) Bu Qanunun 24-cü maddəsinin I və II hissələrində göstərilmiş hallar və əsaslar olmadan yaşayış yerinə orada yaşayanların iradəsi ziddinə əsassız daxil olmamalıdır;

2 ) yaşayış yerinə daxil olmazdan əvvəl orada yaşayan və ya müvəqqəti qalan başqa şəxsə yaşayış yerinə daxilolmanın əsaslarını bildirməlidir;

3) yaşayış yerinə daxilolma ilə əlaqədar yaşayış yerində yaşayan şəxsə onun hüquqlarını, həmin şəxs yaşayış yerinə daxil olmağa icazə vermədikdə isə onun qanuna zidd hərəkət etdiyini izah etməlidir;

4) yaşayış yerinə orada yaşayanların iradəsi ziddinə daxilolma zamanı zəruri müdafiə və ya son zərurət halları istisna olmaqla, təhlükəsiz üsul və vasitələrdən istifadə etməli, yaşayış yerində olan şəxslərin şərəf və ləyaqətinə, həyatı və sağlamlığına, mülkiyyətinə hörmətlə yanaşmalı, zərurət olmadan zərər vurulmasına yol verməməlidir;

5) yaşayış yerinə orada yaşayanların iradəsi ziddinə daxilolma faktını Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə müəyyənləşdirilmiş qaydada təxirəsalınmadan protokollaşdırmalı və müvafiq polis orqanında qeydiyyatdan keçirməlidir;

6) mənzilə orada yaşayanların iradəsi ziddinə hər bir daxilolma faktı barəsində 24 saat ərzində hakimə yazılı məlumat verməlidir;

7) yaşayış yerinə daxilolma ilə əlaqədar yaşayış yerində yaşayanların şəxsi və ailə həyatının ona məlum olmuş hallarını açıqlamamalıdır.

--sitat--

mənbə:
Polis haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLiKASININ QANUNU

vyana çevrəsi

1924-1936-cı illərdə bir qrup filosof, alim və riyaziyyatçının elmin dilini və metodologiyasını araşdırmaq üçün Vyana universitetində təşkil etdiyi görüşlər. Buraxdığı təsirlər Vyana məktəbi olaraq adlanır.  Vyana çevrəsi çox vaxt məntiqi pozitivizm, məntiqi amprisizm, neopozitivizm fəlsəfi cərəyanları ilə əlaqələndirilib. Baxmayaraq ki, çevrənin üzvlərinin bir-birlərilə razılaşmadığı fikirlər, ziddiyyətli məqamları olub, ancaq onların müzakirələrində əsas razılaşdıqları və müdafiə etdikləri mövzulardan biri verifikasiya prinsipidir. Bu prinsipə görə irəli sürülən təklifin mənalı olub-olmaması ancaq təcrübə ilə təyin oluna bilər.Buna görə də estetikanın, dinin, etikanın, metafizikanın təklifləri cəfəngiyyatdır. Digər mövzu amprisizmin müasir məntiq qanunları ilə müasirləşdirilməsi idi.Üçüncü mövzu isə birləşmiş elm təlimi ( unified science doctrine) idi. Bu təlimə görə Təbiət elmləri ilə ictimai elmlər arasındakı fərq ortadan qalxmalıydı. Yəni hamısı ümumi şəkildə elm adı altında birləşməli və eyni prinsiplərə tabe olmalı idi.

Üzvləri arasında Rudolf Karnap, Felix Kaufman, Kurt Gödel kimi şəxslər var idi. Ludwig Wittgenstein, Karl Popper, Alfred Tarski, Ernest Nagel də bəzən müzakirələrə qoşulurdu.

Vyana çevrəsini təşkil edən şəxslərin əksəriyyəti David Hilbertin, Bertrand Russelin, Albert Einsteinin, Gottlob Fregenin, Henri Puancarenin fikirlərindən bəhrələniblər.

qeyd. yazını daha əvvəllər yazmışdım. sadəcə başlığının adı düzgün olmadığına görə, silib yeni başlığa əlavə etdim.

mənbə:
https://plato.stanford.edu/entries/vienna-circle/
https://www.britannica.com/topic/Vienna-Circle
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Vienna_Circle

millət

bəziləri - xüsusən də azərbaycanlılar tərəfindən hələ də tayfa və etnik qrup anlayışı ilə qarışdırılan anlayış.

--sitat--

Əslində bu tip söhbətlər söhbətlər, qərb siyasi elmində artıq çeynənmiş temalar olsa da, bunu Azərbaycanda və ümumən Qafqazda dilə gətirmək hələ ki aktualdır. Stalinin " Marksizm və Milli Məsələ” əsərində “millət” anlayışına verdiyi arqumentlərə görə bir topluluğun "millət" ola bilməsi üçün lazım olan faktorlar vahid ərazi, ümumi iqtisadi həyat, vahid psixoloji tərkib, ümumi mədəni birlik və vahid dil ( Belçika, isveçrə xalqları timsalında artıq bunun da lazımi önəm təşkil etmədiyini görürük) hesab olunur. Və onu qeyd edir ki, sadalanan bu faktorlardan ən azı biri olmazsa onda həmin topluluq "millət" adı ala bilməz. Açığı, mən o eşşəksikənin heç kitab oxuduğuna inanmıram, nəinki kitab yazmaq (böyük ehtimal, hansısa tanınmayan, qələmi normal biri, bunu onun üçün yazıb, bu da öz adından çap etdirib). Ancaq sizi arxayın edirəm ki, millət quruculuğu(nation building) göründüyü qədər də asan məsələ deyil. Ümumiyyətlə millət quruculuğu ilə bağlı kifayət qədər esseler, məqalə və kitablar yazılıb. Heç birini oxumadığınız üçün, mən məcbur qalıram hər dəfə bu çeynənmiş söhbətlərə təkrar qayıdım. max weber öz "Millət" essesində, isveçrə xalqı ilə Yuqoslav millətlərinə istinad edərək deyir ki, isveçrə xalqı, 3 dildə danışan toplumlardan təşkil olunsa belə özünü bir xalq olaraq tanıyır, çünki uzun müddət eyni ərazidə, eyni iqtisadi, siyasi və mədəni şəraitdə formalaşaraq ərsəyə gəliblər. Lakin Serb, Xorvat, Sloven, Bosniya xalqları eyni dildə danışsa belə özlərini eyni millət saymırlar. Çünki fərqli imperiyaların əsarətində yaşayıblar və uzun müddət yuxarıda sadalanan bağlantıları olmayıb. Məhz bu səbəbdən, "Yuqoslaviya milləti” yarana bilməmişdir ki, bunun nəticəsində ölkə dağılmışdır. indi azərbaycanlılar da zənn edir ki, türklərlə coğrafi vahid ərazidə yaşamaq, yaxınibəzən ortaq) dildə danışmaq, bunları türklərlə yaxud iran azərbaycanlıları ilə "eyni millət” edir. 200 ilə yaxın davam edən fərqli siyasi, iqtisadi və mədəni inteqrasiya nəticəsində, cənubi azərbaycanlılarla bizi nə vahid iqtisadi birlik, nə oxşar psixoloii struktur birləşdirmir. Eynilə Iğdır, Qars azərbaycanlıları... ( Kərkük Türkmanları məsələsi tamamilə faciədir). Baxın məsələn Gürcüstan azərbaycanlıları və müəyyən qədər Dərbənd azərbaycanlılarını sadalanan prinsiplərə görə bizimlə eyni millət saymaq olar. Çünki uzun müddət eyni quruluşda yaşayıb, eyni siyasi, iqtisadi və psixololi faktorlar əsasında formalaşıblar və hələ də bir-birlərinə inteqrasiya etməkdədirlər. Ancaq nə Türkiyə insanı, ve iran insanı bu kriteriyaların yanından belə keçmir. Yenə deyirəm, Avropada bu məsələlərin akademik təhsilə adını yazdırmış esse və məqalələri mövcuddur və bu məsələlərin artıq bu tip idealist müstəvidə müzakirəsi, yüngül desək "kəndçilik” olaraq qiymətləndirilir. Məhz bu nöqteyi-nəzərdən ermənilərlə azərbaycanlılar "eyni millət”dirlər. Uzun müddət vahid ərazidə (xanlıqlar dövrü, sovetlər birliyi) , ümumi iqtisadi həyat (əkinçilik, maldarlıq ve s). vahid psixololi tərkib (seksual stereotiplər, prinsipiallıq, soy kökə görə prestij və s), Ümumi mədəni birlik (dolma, yallı, toy mədəniyyəti və s.) içərisindəki bu xalqlar qərb elminə (və açığını desəm mənim tək referans aldığım nöqtə budur) görə eyni millətdir. Çar Aleksandrın 1665-ci ildə Gürcüstanda keçirdiyi təhkimçilik hüququnun ləğvi manufaktura münasibətlərinin inkişafı və əyalətlər arası iqtisadi birliyə gətirib çıxardanadək, gürcü xalqı deyə bir anlayış yox idi. Çünki Gürcüstan çar Rusiyasına qədər eyni ərazidə yaşayan və eyni dildə danışan kmalardan ibarət olsa da daim bir-biri ilə müharibə edən və heç bir iqtisadi bağlantısı olmayan feodal çarlıqlarından formalaşmışdı. Svanlar, bugün də gürcüləri görəsi gözü yoxdur. Hansı ki, ikisi də kartvel dil ailəsinə mənsub, aborigen qafqaz xalqlardır. Xevsurlar, öz qonşuları mitiuluri(dağlı) gürcülərlə qız alıb vermirdilər. Pşavlar ilə Raçalar isə uzun müddət qanlı idi. Yoldaşlar, bunlar eyni dildə danışan, eyni mentalitetə sahib topluluqlardır, ancaq yola getmirdilər. NiYƏ ?! Çünki vahid iqtisadi birlik, vahid siyasi şəraitdə yetişməmişdilər. Bunlar onların "eyni millət” olmasına maneə törədirdi. Bugün ermənilər ve azərbaycanlılar yuxarıda sadaladığım, qərb siyasi elminə söykənən faktlara əsasən ortaq siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrə əsasən eyni millətdirlər. Erkin Qədirli və onun timsalında “ macar irredentizmi” xəstəliyinə tutulan bütün azərbaycanlılar, dövlət, millət anlayışının nə demək olduğunu belə bilmirlər. Məqsədim REALa ilişmək filan deyil qətiyyən (insafən, AXCPnin yanında ReAL, Amerikan solu kimi qalır). Məqsədim, insanlarımız siyasi elmlərdə nə qədər savadsız olduğunu dilə gətirməkdir. Halbuki kiçicik mütaliə ilə bir ömürə yetəcək biliklər əldə etmək çətin deyil. inanın mənə, mən də istərdim ki, bu ölkənin də liberal görüşlü siyasətçiləri olsun. Oturaq dövlət institutunun psixologiyasını müzakirə edək. Ancaq ki, yoxdur. Müasir qərb siyasi institutunun “ irticaçı” olaraq gördüyü tiplərin, Erkin Qədirlinin timsalında "ziyalı" olaraq göründüyü bu ölkədə, mənə elə gəlir ki, təəssüf ki, hələ bu komediyanı çox izləyəcəyik...

--sitat--

(bax: elchin sadykov)

george floyd

1973-cü il 14 oktyabrda anadan olmuş, 25 May 2020-ci ildə polis vəhşiliyi nəticəsində həyatını itirmiş müqəssir afro-amerikalı.

1973-cü ildə Şimali Karolinada anadan olmuş, Texasda böyüyüb, boya-başa çatmışdır. Dostları tərəfindən "zərif nəhəng" deyə adlandırılırdı.

1993-cü ildə Hyustonda orta məktəblərdən birindən məzun olmuşdur. Növbəti bir neçə ilini kollecdə təhsil alaraq keçirsə də, məzun olmadan kolleci tərk etmişdir. Yenidən Hyustona qayıdıb, xüsusi sifarişlə hazırlanan maşınlar ( automotive customizer) işi ilə məşğul olmuşdur. Həmçinin yerli basketbol klublarının birində oynamış, yerli musiqi qruplarından birində reper kimi də fəaliyyət göstərmişdir.

Dəfələrlə oğurluq və narkotik maddə saxlamaq ittihamları ilə həbs olunmuşdur. 2007-ci ildə "silahlı şəkildə basqın ilə evdən oğurluq" ittihamı ilə saxlanılmış, 2009-cu ildə haqqında 5 illik həbs cəzası seçilmişdir. 4 illik həbsdən sonra 2013-cü ildə əfv ilə azadlığa çıxmışdır.

2014-cü ildə Minneapolisə köçmüş, burada yük maşını sürücüsü və restoranların birində mühafizəçi olaraq işləmişdir. 5 övladı var idi.

25 may 2020-ci ildə ərzaq mağazalarından birində saxta 20 dollarlıq pul əskinası istifadə edərkən, mağaza sahibinin pulun saxta olmasını sezdikdən sonra, mağaza sahibinin təkidi ilə aldığı məhsulu geri qaytarmaqdan boyun qaçırdığına görə polislər tərəfindən həbs edilməyə çalışılarkən, polis zabitlərindən birinin * derek chauvin əlləri qandallı şəkildə, üzü üstə uzandırılmış vəziyyətdə 9 dəqiqə dizi ilə boynunu sıxdıqdan sonra, boğulma * Asphyxia nəticəsində həyatını itirmişdir. Meyityarmanın * autopsy nəticələrindən baş verən vəziyyətlə əlaqədar olaraq ürək çatışmazlığı və boğulmadan ölməsi məlum olmuşdur. Qanında psixotrop maddələr - fentanil və metamfetamin aşkarlanmışdır. Bu maddələrin ölümünün birbaşa səbəbi olmasa da, ölməsinə imkan yaradan səbəblər olaraq qeyd edilmişdir.
(baxma: george floydun ölümü)

polis vəhşiliyi nəticəsində ölümü abş-ın 400-dən çox şəhərində və dünyada etirazlara səbəb olmuşdur.
(bax: 31 may 2020 abş etiraz aksiyaları)


mənbə:
https://en.wikipedia.org/wiki/George_Floyd

7 iyun 1992 azərbaycanda prezident seçkiləri

15 may 1992 dövlət çevrilişi ilə hakimiyyətə gələn gədələrin çevrilişdən 23 gün sonra keçirdiyi, üzərindən 28 il keçən "demokratik" seçkilər.

--sitat--

Konstitusiyaya 65 maddəsi əlavə edilərək H. Əliyevin prezident seçkilərində iştirakını əngəlləyən, Nizami Süleymanovun qalib gəldiyi məntəqələrdə cəbhəçilərin məntəqə sədrlərinə "qutudan Bəy qalib çıxmalıdır" şüarı ilə silahla təhdid etdiyi "demokratik seçkilər"dən 28 il keçir."

--sitat--

.

müasir azərbaycan tarixini öyrənə biləcəyiniz mənbələr

Thomas Goltz - Azerbaijan Diary: A Rogue Reporter's Adventures in an Oil-Rich, War-Torn, Post-Soviet Republic
Thomas de Waal - Black garden
Thomas de Waal - The Caucasus: An Introduction
Svante Cornell - Azerbaijan Since Independence
Ronald Grigor Suny - Transcaucasia, Nationalism, and Social Change: Essays in the History of Armenia, Azerbaijan, and Georgia
Laurence Broers - Armenia and Azerbaijan: Anatomy of a Rivalry
Tadeusz Swietochowski - Russian Azerbaijan, 1905-1920
Tadeusz Swietochowski - Russia and A Borderland In Transition Azerbaijan
Audrey Altstadt - The Azerbaijani Turks: Power and Identity under Russian Rule
Zərdüşt Əlizadə - ikinci Respublikanın Sonu (rusca)

qeyd. azərbaycanlı və erməni müəlliflər tamamilə qərəzli olduğundan, onların əsərləri qeyd edilməyib. sadəcə, zərdüşt əlizadənin yazdıqları demək olar ki, yuxarıda qeyd olunan əcnəbi müəlliflərin yazdıqları ilə üst-üstə düşür deyə, o qeyd edilib. Əlavə olaraq, 1988 - 1990 hadisələri ilə bağlı həmin dövrün dtk sədri işləmiş vaqif hüseynovun da "Bir ömürdən də çox" memuarına (rus dilində) müraciət etmək olar.

həsən həsənov

azərbaycan respublikasının sabiq ilk baş naziri və sabiq 3-cü xarici işlər naziri. Ləqəbi "kərpic həsən"-dir -*. vaxtilə gəncə şəhər partiya komitəsinin birinci katibi olarkən tikilən binaların estetik cəhətdən göz oxşaması üçün kərpiclə tikilməsini tapşırmışdı. hal-hazırda gəncə deyərkən, zehnimizdə formalaşan qırmızı kərpicli binalar bu şəxsin sayəsindədir -*. hazırda polşada səfir vəzifəsindədir.

persischer marsch

Johann strauss * iohann ştrauss tərəfindən 1864-cü ilin payızında bəstəkarın rusiyaya səyahəti zamanı yazmış olduğu 2 dəqiqəlik marş * kataloq nömrəsi - opus 289 . bəstəkar əsərə görə nəsirəddin şah qacar tərəfindən qacarların - persiyanın günəş ordeni ilə mükafatlandırılmışdır. Həmin ilin dekabrında Vyana filormoniya orkestri tərəfindən ifa edilmişdir.

(youtube: )

achsenzeit

qeyd. yazı #294332 nömrəli entrydə yazarımıza qəribə gələn hadisəni - "bu dahi adam, zərdüşt, konfutsi, lao tzunın təxminən eyni vaxtlarda yaşaması da çox qəribədir" izah etmək üçün yazılıb.

alman filosof və psixiatr karl jaspers tərəfindən ilk dəfə ortaya atılan termin. söz özü alman dilindən dilimizə ox və ya dayaq dövrü kimi tərcümə oluna bilər. dövr eramızdan və əvvəl 8-ci və 3-cü yüzillikləri (bəzi tarixçi və sosioloqlar eramızın 7-ci əsrinə kimi dövrü uzadır) əhatə edir. adın belə seçilməsinin əsas səbəbi bu dövrün sanki bir ox kimi - insan düşüncəsinin transformasiyasında, müasir insan düşüncəsinin formalaşmasında, indivudal dəyərlərin cəmiyyətə məxsus dəyərləri üstələməsində insanları sıçradaraq irəliyə tullamış olmasıdır. bu dövrün əsas xarakterik və maraqlı xüsusiyyəti bir-birindən müstəqil şəkildə iran, hindistan, çin və yunanıstanda yeni düşüncə inqilablarının və dinlərin meydana gəlməsi ilə əlaqədardır. belə demək olar ki, bu dövr təqribən 200 000 ildir mövcud olan homo sapiensin tarixində, müasir homosapienslə keçmiş homosapiensi bir-birində ayıran sərhəddir. son 3000 ildir mövcud olan insaların həyat və dünya haqqındakı təsəvvürləri, bu dövrə qədər mövcud olan insanların təsəvvürlərindən bu dövr vasitəsilə kəskin şəkildə fərqlənir. burada müəllifin dediyi kimi:

"biz özümüz müasir, hətta postmodern - əcdadlarımızdan radikal bir şəkildə fərqli olduğumzu qəbul edərək təsəvvür edə bilərik. biz texnologiyanı istifadə edib, onu gündəlik həyatımıza inteqrasiya edə bilərik. biz dinə qarşı yeni münasibətlər formalaşdıra, ruhaniliyi əhəmiyyətli saya, hətta dinə inanmadığımızı deyə bilərik. lakin bizim özümüz haqqındakı təsəvvürlərimiz, özümüzü dünya və cəmiyyət daxilində necə düşünməmizin təməlləri, 2000 il əvvəl dünyanı kökündən dəyişən kreativ dövrə (hansı ki, indi Achsenzeit adlandırırıq təsadüf edir. "

ideya ilk dəfə karl jaspers tərəfindn 1949-cu ildə "tarixin mənşəyi və məqsədi" adlı kitabda ortaya atılıb. baxmayaraq ki, bu fikir ondan əvvəl də bir sıra şəxslərin diqqətini çəkib, hansı ki, jaspers onların adını öz kitabında qeyd edib, ancaq fikrin məşhurlaşdırılmasında jasperin mühim rolu olub. O, bu dövr haqqında öz kitabında belə yazır:

"insanlığın ruhani təməlləri çində, hindistanda, iudeyada, iranda və yunanıstanda müstəqil və eynizamnalı şəkildə atıldı. Bugün də insanlıq bu təməllərin üzərində dayanır."

bu dövrdə baş verənləri qısa bir şəkildə belə xarakterizə etmək olar ki, çində 100 düşüncə məktəbi - aralarında ən məşhurları təməllərini konfutsinin atdığı konfutsizm və lao tzu-nun atdığı daoizm; hintistanda demək olar ki, müxtəlif fəlsəfi cərəyanlar barədə - materializm, skeptsizizm və nihilizm və s. haqqında söhbətlər açan budda və unpanişadlar; iranda dünyanı xeyir və şərin mübarizəsi olaraq təsvir edən ilk monoteist - təkallahlı din - zərdüştün təməllərini atdığı zərdüştlük meydana gəldi. orta şərqdə eliyahdan, musadan tutmuş isaya kimi peyğəmbərlər meydana gəldi. yunanıstanda homer, parmenid, heraclit, platon, arximed doğuldu. Bütün bu şəxslər və ideologiyaları eynizamanlı olaraq çin-hindistan, orta şərq və qərbdə-yunanıstanda bir-birlərindən müstəqil şəkildə meydana gəldi. Bütün bu düşüncələrin ortaq xüsusiyyəti bu idi ki, onların soruşduğu və cavablandırmağa çalışdığı suallar ümumbəşəri idi - tək onları və yaşadıqları dar bir ərazidə yaşayan insanları deyil, bütün insanlığı - bəşəriyyəti maraqlandırırdı.


bu dövr ərzində mövcud olmuş dinlərin meydana gəldikləri yerləri göstərən xəritə

Bu dövrün yaranma səbəblərini izah etməyə çalışan, antropoloqlar baumard və boyer tərəfindən 2014-cü ildə çap olunmuş tədqiqatda göstərilir ki, bu dövrün, bu düşüncə tərzlərinin yaranması siyasi və demoqrafik səbəblərdən daha çox, birbaşa iqtisadi səbəblərlə bağlıdır. fakt budur ki, yaranan düşüncələr bazarların, ilk pulun - metal sikkələrin meydana gəlməsi ilə bir dövrə təsadüf edir. eyni zamanda bu ideologiyaların hər biri ticarət şəbəkələrinin yüksək şəkildə inkişaf etdiyi bölgələrdə meydana gəlib. Tədqiqatçılar müxtəlif tarixi mənbələrə əsaslanan statistik məlumatlar əsasında riyazi modellərdən istifadə edərək göstərməyə çalışırlar ki, bu bölgələrdə dünyanın digər bölgələri (afrika, amerika) ilə müqayisədə adambaşına düşən kalori miqdarı dəfələrlə çox olmuşdur. bununla da isbat etməyə çalışırlar ki, yüksək səviyyədə enerji istehlakı insan beyninin mükafatlandırma sistemində köklü dəyişliklərə səbəb olduğundan, bu hadisə də baş verib.


tarix ərzində müxtəlif yerlər üçün Adambaşına düşən enerji istehlakına göstərən qrafik

hal-hazırda bütün inanclı şəxslər üçün din material dünyadan daha çox, spiritual dünya ilə bağlıdır. bütün dinlər mala hərisliyi, material dünyaya bağlılığı tənqid, edir ondan uzaqlaşmağa çalışır. demək olar ki, hər birində orucluqla bağlı, insanın özünü maddi dünyadan ayıraraq mənəvi dünyada yüksələ bilməsi üçün bu tipli ayinlər mövcuduur. ovçu toplayıcı cəmiyyətlərdə insanlar öz mallarını qurban verərək və yaxud ölərkən öz əşyaları ilə birgə dəfn edilərək mütləq həqiqətə və ya ən ali məqsədə çatmağa çalışırdılar. ancaq bu ideologiyalar insan həyatının mənasının mala hərislikdə yatmadığını, insanın spiritual olaraq özünə inkişaf etdirməkdə - insanın öz hislərini cilovlamalı, özünü tam şəkildə idarə etməli olduğunu, başqalarının çəkdiyi acıları hiss etməli, onlara qayğı ilə yanaşmalı olduğumuzu təbliğ edir. Beləliklə, təkamül nöqteyi nəzərindən bu hadisəyə baxmalı olsaq, görərik ki, ovçu-toplayıcı cəmiyyətlərdə insanlar "sürətli həyat" strategiyası seçirdilərsə, (erkən çoxalma, çox uşaq, az tərbiyə), bu dövrdə yaşayan insanlar bunun tam tərsi olan "yavaş həyat" strategiyası seçmişdilər. Bu strategiya dəyişiminin əsas səbəbi də istehlak olunan enerjinin miqdarı ilə birbaşa əlaqəli idi. Bu səbəbdən də insanların maslowun ehtiyaclar iyerarxiyasının aşağı hissəsində olan ehtiyacları ödəndiyinə görə, onlar piramidanın yuxarı hissəsində olan ehtiyaclarını ödəməyə çalışmağa başlamışdılar. Bu strategiyaya görə də insanlar öz həyatda qalma şansını daha da artıra bilmək üçün, birgə daha rahat şəkildə yaşaya bilmək üçün daha kooperativ və daha sosial olmalı idilər. Bunları tənzimləmək üçün də bu dinlər, bu ideologiyalar meydana gəldi və özləri ilə də sosial norma və dəyərləri - əxlaqı meydana gətirmiş oldular. Beləliklə bu dövr insana yeni bir ölçü qataraq onu həm də sosial bir varlıq etdi...



mənbə:
https://www.britannica.com/list/the-axial-age-5-fast-facts
https://en.wikipedia.org/wiki/Axial_Age
https://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Jaspers
məqalə

qeyd. entry-də qeyd olunan tədqiqat tam şəkildə bu hadisəni izah etmir. xeyli tədqiqatçılar bu hipotezi tənqid ediblər. ancaq hələki, mümkün hipotezlərdən ən mükəmməl şəkildə hadisənin səbəbini izah edən budur.

azərbaycan dilinə fars dilindən keçmiş sözlər

çarpayı - çahar + pay - dörd ayaq
paytaxt - pay-e + taxt - taxtın ayağı
dəstgah - dəst + gah - əlin vəziyyəti
zəhrimar - zəhər-i + mar - ilan zəhəri
çərşənbə - çahar + şənbə - şənbədən sonrakı 4-cü gün

Maraqlı fakt. Tacikistanın paytaxtı düşənbə - dü + şənbə - şənbədən sonrakı 2-ci gün - bazar ertəsi mənasına gəlir.

qeyd. fars dilində həftənin günləri şənbə, yekşənbə, düşənbə, seşənbə, çaharşənbə, pəncşənbə, cümə adlanır.

dirijor

(baxma: Herbert von Karajan)
(baxma: Leonard Bernstein)
(baxma: Ricardo Muti)
(baxma: Claudio Abbado)
(baxma: Barenboim)
(bax: Valery Gergiev)

xumar oldum

qədim xalq mahnısı. bülbülün ifasında xüsusilə, valehedicidir.

(youtube: )