şiraz

iranlı virtuoz skripka ifaçısı bijan mortazavi tərəfindən bəstələnən maraqlı musiqi.

(youtube: )

getmə tərsa balası

deyilənlərə əsasən, şəhriyarın tehranda tibb kollecində oxuyarkən sevdiyi xristian (farsca: tərsa) qız ölkədəki qeyri-stabil vəziyyətlə əlaqədar olaraq ailəsi ilə birlikdə ölkəni tərk etdiyinə görə həmin qıza şəhriyar tərəfindən həsr edilən qəzəl.


Getmə, tərsa balası, mən də sənə sayə gəlim,
Damənindən yapışım, mən də kəlisaya gəlim.

Ya sən islamı qəbul eylə mənim dinimə gəl,
Ya da təlim elə mən məzhəbi-isayə gəlim.

izn ver toy gecəsi mən də sənə dayə gəlim,
Əl qatanda sənə məşşatə təmaşayə gəlim.

Sən bu məhtab gecəsi seyrə çıxan bir sərv ol,
izn ver, mən də dalınca sürünüb sayə gəlim.

Mənə də baxdın o şəhla gözlə, mən qaragün
Cürətim olmadı bir kəlmə təmənnayə gəlim.

Mən cəhənəmdə də baş yastığa qoysam sənlə,
Heç ayılmam ki, durub cənnəti-məvayə gəlim.

Nənə qarnında sənlə əkiz olsaydım mən,
istəməzdim doğulub birdə bu dünyayə gəlim.

Sən yatıb cənnəti röyadə görəndə gecələr
Mən də cənnətdə quş ollam ki, o röyayə gəlim.

Qıtlıq illər yağışıtək quruyub göz yaşımız,
Kuye-eşqində gərək birdə müsəllayə gəlim.

Sən də səhrayə marallar kimi bir çıx, nə olur ki.
Mən də bir seyrə çıxanlar kimi səhrayə gəlim.

Allahından sən əgər qorxmayıb olsan tərsa,
Qorxaram mən də dönüb dini Məsihayə gəlim.

Şeyx Sənan kimi donquz otarıb illərcə
Səni bir görmək üçün məbəde-tərsayə gəlim.

Yox sənəm! Anlamadım, anlamadım, haşa mən,
Buraxım məscidimi, sənlə kelisayə gəlim?!

Gəl çıxaq Ture-təcəllayə, sən ol celveye-Tur,
Mən də Musa kimi, o Turə təcəllayə gəlim.

Şirdir Şəhriyar-ın şeri, əlində şəmşir,
Kim deyir mən belə sir ilə dəvayə gəlim?

izah:
sayə - kölgə
damən - ətək
kəlisa - kilsə
məşşatə - qədimdə qızları bəzəyən şəxsə verilən ad.
məhtab - ay işığı
cənnəti-məva - cənnət diyarı
nənə - ana
kuye-eşq - eşq yolu
müsəlla - cənazə namazı qılmaq üçün məscidlərdə nəzərdə tutulan yer.
donquz - donuz
Ture-təcəlla - Tur dağının səthi. tur dağı dini mənbələrə görə musanın tanrı ilə əlaqə saxladığı yerdir.
şəmşir - qılınc

şəhriyar

tibb üzrə təhsil alsa da məzun olmadan təhsilini yarımçıq buraxıb, tehranda bankların birində işə düzələn, ölüm günü (18 sentyabr) iranda milli şeir günü kimi qeyd olunan, təbrizdə xaqani şirvani, qətran təbrizi, mücirəddin beyləqani və s. şairlərin dəfn olunduğu məqbərət-ü şüərada (şairlər məqbərəsi) dəfn olunan şair. Məşhur şeirləri arasında doğulduğu Xoşginab kəndinin yaxınlığında yerləşən Heydərbaba adlı təpəyə həsr etdiyi və öz uşaqlıq xatirələrindən bəhs etdiyi (bax: heydərbabaya salam)

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

28 aprel 1920

« Deyirlər bu gün Şura Azərbaycanının yeddinci ilidir.
Mən bir fağır mollayam və siyasətnən, zadnan da o qədər işim yoxdur və bu cür işlərdən o qədər də başım çıxmaz. Ancaq bu yeddi ili götürəndə və bu yeddi ildən qabaqkı illəri götürəndə mənim zehnimə bir şey gəlir. Yadıma salıram keçmiş günləri və öz-özümə deyirəm:
bari pərvərdigara, dünyada nə yaman günlərə rast gəlmişəm və insanın canı necə bərk olarmış. Məsələn, götürək bu erməni-müsəlman davasını. Nə evində rahatca çörək yeyə bilirdin, nə evində rahatca yata bilirdin. Elə istəyirdin ağzına bir dürmək çörək alasan, birdən eşidirdin: “part!” Ədə, nə var? Bəli, xəbər gəlirdi ki, bir ağıllı müsəlman bir ermənini vurub öldürdü. istəyirdin öz evində rahatca yıxılıb yatasan, birdən eşidirdin: “part!”. Ədə, nə var? Xəbər gəlirdi ki, bir ağıllı erməni bir müsəlmanı vurub öldürdü.
Qəribə burasıdır ki, bu Şura hökumətindən qabaq o vədə ki hökumətlər zahirdə nə əlac eləyirdilərsə, nəticədə bu şoqərib ədavət aralıqdan götürülməyirdi və bu iki ağıllı millət bir-birini qırıb qurtarmaqda idi və bir-birinin ev-eşiyini yandırıb tələf etməkdə idi. Ta ki yeddi il bundan qabaq Şura hökuməti gəldi.
Mən bir fağır mollayam və çox-çox dərin mətləblərdən başım çıxmaz. Ancaq bu yeddi ili götürəndə və bu yeddi ilin qabaqkı əsrlərini götürəndə ortalığa zəmin və asiman kimi təvafüt gəlib çıxır. Belə ki, qabaqlarda iki qonşu bir-birinin canına düşüb vuruşurdu. Amma indi əl-ələ verib bir yerdə çalışırlar.
Hansı yaxşıdır? O, ya bu?
Mən bir fağır mollayam və siyasətnən-zadnan da o qədər də işim yoxdur. Ancaq mən öz oxucularıma bunu deyirəm: Yaşasın elə bir hökumət ki, onun tərbiyəsi altında millətlərin bir-birinə olan ədavətinin yerində onların məhəbbət və mehribanlığı möhkəm bir yer tutdu. »

“Molla Nəsrəddin” jurnalı, 1927-ci il, 28 aprel, 18-ci sayı.

dəşti təsnifi

digər adı ilə şeirə-qəzələ. təsnifin həm sözləri, həm də musiqisi əlibaba məmmədov tərəfindən "quraşdırılıb". təsnif əsasən xanəndələr tərəfindən əvvəllər şur muğamının şöbəsi olmuş, sonralar özü müstəqil, kiçim həcmli muğama çevrilmiş dəşti (ərəbcə: çöl) muğamından sonra ifa olunur və şur ladındadır.

dəşti muğamı özü vaxtilə (1920-ci ildən əvvəl) azərbaycanda şamaxı, qarabağ, bakı muğam məktəblərinə məxsus xanəndələrin repertuarında mövcud olsa da sonralar, üzeyir hacıbəyov tərəfindən sovet təbliğat-təşviqat kampaniyasının (baxma: sovet propaqandası) bir parçası olaraq, azərbaycan muğamı sistematikləşdirildikdən sonra ixtisara salındı. Ancaq bu hadisədən sonra dəşti ilk dəfə 50-ci illərdə radioda bu təsniflə birgə yenidən əlibaba məmmədov tərəfindən oxundu.

təsnifin tarixçəsi barədə müəllif əlibaba məmmədovun xatirələrindən:

« Seyid Şuşinski bizimlə bayatı-kürd keçirdi. Mən bayatı-kürdü öyrənmişdim, getdim kəndə - Maştağaya. Mənim əmim köhnə xanəndələrdən olub, elə Seyid Şuşinskinin həmyaşıdı idi. dedi: "ağa sənə nə keçir?". Mən də dedim: "bayatı-kürd". əmim dedi ki, o, yaxşı dəşti oxuyardı, qabaq. Mən də gəldim sinifə dedim ki, ağa, bu bayatı-kürdü bildik, amma deyirlər ki, sən yaxşı dəşti oxumusan. "ay əlibaba, bu bayatı-kürd, dəşti eyni şeydir" - dedi. dedim ki, ağa, bir şey olmasa deməzdilər. "kim deyir?" - deyə soruşdu. dedim ki, əmim. "əmin kimdir?" deyə yenidən soruşdu. dedim ki, güləhməd məmmədov. dedi ki, kamil, segah pərdəsini tut. ağa başladı farsca dəşti oxumağa və mən musiqisini öyrəndim, amma sözünü bilmirəm deyə, unutmamaq üçün sinifən çıxdım. mən sinifdən çıxanda: "əlibaba hara gedirsən?" - deyə soruşdu. dedim ki, ağa, gəlirəm. yadımdan çıxmasın deyə, başladım dəştini dəfələrlə oxumağa. gördüm balaca muğamdır və "mən bundan neyləyə bilərəm?" - deyə öz-özümə soruşdum. başladım təsniflər yazmağa. birinci təsnifi düzəltdim, bütün dəştinin hissələrini gəzdim, dəşti qurtardıqdan sonra ikinci təsnifi - sözü gedən təsnifi düzəltdim, musiqisi oldu, ancaq sözü yox idi. bir gün oturmuşdum evdə və gördüm ki, uşaqlar və yoldaşım yatdı. təqribən gecə saat 12 və ya 1-in yarısıdır. durdum tarı götürdüm, keçdim zala, başladım özüm üçün çalmağa. bu dəştini oxuyuram, filan-filan... birdən ağlıma gəldi ki:

Sənin eşqin məni gətirdi dilə ,
Necə aşiq olur bülbüllər gülə,
Həsrət çəkdim ,
Səni sevdim ,
Könül verdim ,
Belə bir gözələ ,
Eşqimi təzələ,
Şeirə qəzələ... »

əvvəldə oxunan təsnifə məxsus qəzəl və muğamda oxunan qəzəl Seyid Əzim Şirvaniyə məxsusdur.
Qəmindən qönçə tək dilqanə döndü
Kim ki, istər özünü sərvəri-əyyam eləsin

təsnifin ən gözəl ifası mənə görə rübabə muradovaya məxsusdur:

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

in the event of moon disaster

Abş prezidenti Richard Nixon-un insanların ay səthinə ayaq basmasına səbəb olan ilk missiya - " apollo 11" missiyasının müvəffəqiyyətsizliklə nəticələnər və kosmonavtlar ayda qalıb geri dönə bilməzsə, ictimaiyyətə açıqlaması üçün əvvəlcədən hazırlanmış nitq:



Ay fəlakəti baş verdiyi halda:

" Tale qərara aldı ki, əbədi dinclik üçün ayı araşdırmağa gedən insanlar orada sakitlik və səssizlik içində yatsınlar.

Bu cəsur insanlar, Neil Armstrong və Edwin Aldrin bilirdi ki, onların geri qayıtması üçün ümid yoxdur. Lakin, onlar onu da bilirdi ki, onların etdiyi fədakarlıqda bəşəriyyət üçün ümid var.

Bu iki adam öz həyatını bəşəriyyətin ən ali məqsədi üçün qurban verir: həqiqət üçün axtarış və onu dərketmə.

Onlar öz ailələri və dostları tərəfindən dərin kədər hissi ilə xatırlanacaqlar; Onlar öz milləti tərəfindən dərin kədər hissi ilə xatırlanacaqlar; Onlar dünya xalqları tərəfindən dərin kədər hissi ilə xatırlanacaqlar; Onlar iki oğlunu bilinməzliyə göndərən anamız Dünya tərəfindən dərin kədər hissi ilə xatırlanacaqlar.

Onlar öz axtarışları ilə dünya xalqlarını birlik olmaq üçün hərəkətə gətirdilər; öz fədakarlıqları ilə insanların qardaşlığını daha da möhkəmləndirdilər.

Qədim vaxtlarda, insanlar ulduzlara baxıb, öz qəhrəmanlarını bürclərdə görürdü. indiki zamanlarda, biz yenə eynisini edirik, lakin artıq bizim qəhrəmanlarımız qandan və ətdən ibarət olan cəsur insanlardır.

Başqaları da onların yolunu davam etdirəcək və əminəm ki, öz evlərinə geri qayıdacaqlar. insanın axtarışı danılmayacaq. Lakin bu şəxslər ilk idi və əbədiyyədə kimi bizim qəlblərimizdə qalacaqlar.

Gecələr aya baxan hər bir bəşər övladı biləcək ki, orada bir küncdə insanlıq üçün əbədi olan başqa bir dünya var. "





Qeydlər.
Nitq yazıçı, jurnalist, eyni zamanda prezident nixon-un nitqlərini yazan William Safire tərəfindən hazırlanmış və 18 iyul 1969-cu ildə o dövr ağ ev administrasiyasının sədri Haldeman-a göndərilmişdir.

Planlaşdırılmışdı ki, bəyanatdan öncə prezident kosmonavtların həyat yoldaşlarına zəng edib baş sağlığı verməli və bəyanatdan sonra ayda qalan 2 kosmonavtla əlaqə tam şəkildə kəsildikdən sonra rahib dənizə dəfn edilməli olanlar üçün edilən ayini yerinə yetirməli və onların ruhlarının ən dərinlərin dərininə göndərildiyini bəyan edib, "atamız" duasını oxuyaraq ayini bitirməli idi.

Maraqlı fakt.
Nitqin nixon-un dilindən deepfake versiyası:

(youtube: )

(youtube: )

şərq ədəbiyyatında homoerotisizm

Şərq ədəbiyyatında kişiləri xüsusilə də üzündə tük çıxmamış və ya yenicə çıxan 15-20 yaşlı oğlanları seksual bir obyekt kimi təsvir etmək çox geniş yayılmışdır.Farsdilli ədəbiyyatda həmin oğlanlardan pesər (tərcümə:oğlan), məşuq, həbib, məhbub deyə bəhs edilir. Irannika ensiklopediyasında yazılana əsasən baxmayaraq ki, şəriət qaydalarına görə bu qadağan idi ancaq, şairlər həmin oğlanları ehtiraslı şəkildə təsvir etməkdən heç bir utanc və yaxud narahatlıq hissi keçirmirdilər. Fars şairi Fərruxinin divanında bu tipli qəzəllərə tez-tez rast gəlinir:

Ey pesər, gər dil-i mən gərd həmi-vahi səd,
Az pəse badə məra busə hamı bayəd dad;

Tərcüməsi:
Ey oğlan, əgər mənim könlümü şad etmək istəyirsənsə,
Mənə şərab süzdükdən sonra busə (öpüş) ver;

Və bir şey də vurğulamaq lazımdır ki, şərq ədəbiyyatında türk deyə bəhs olunanda çox vaxt kişi cinsi nəzərdə tutulub və türk sözü kişi gözəlliyinin sinonimi kimi qəbul olunub, nəinki qadın. Buna səbəb də Abbasilər xilafətinin dövründə Mərkəzi Asiyadan, Qafqaz regionundan, Hindistandan gətirlən əsirlərin bir hissəsi ordunu təşkil etmək üçün istifadə olunması, digər bir hissəsinin isə qul kimi satılması idi. Yaraşığına, cazibədarlığına görə türk əsirlərə daha çox üstünlük verilirdi. Hafiz Şirazinin həmin məşhur misralarında belə söhbət açılan türk - oğlandır:

Əgər an türk-i Şirazi bə dəst arəd dil-i ma-ra,
Bə xal-i hinduyəş bəxşəm Səmərqənd-i Buxara-ra.

Tərcüməsi:
Əgər o Şirazlı türk gözəli mənim qəlbimi ələ alsa,
Mən onun hindu xalına Səmərqəndi və Buxaranı qurban verərəm.

Sədi Şirazinin dünya klassik ədəbiyyatının incilərindən sayılan "Gülüstan" və "Bustan" əsərlərində də oğlanlar arasında olan sevgidən daha çox bəhs olunur nəinki oğlanla qız arasında olan.

Homoerotisizmə Füzulidə də rast gəlinir:

Qafiləm sirr-i ləb-i canpərvərindən ta xətin,
Qondurubdur gərd, mir’at-i dil-i agahimə

Mənası:
O zamandan ki sənin üzündəki narin tüklər ayıq gözümün güzgüsünə toz qondurub (şəkili gözümə düşüb), sənin can bəsləyici dodağından qafil qalmışam (Artıq gözüm dodağını görmür). Yəni o qədər üzündəki narın tüklər gözümü alıb ki, ondan gözü çevirib, dodağına baxmaq yaddan çıxıb.

Başqa bir qəzəlində:

Xal-ü xətdir bilmən ol ayine-yi rüxsardə,
Ya gözümdən əks salmış mərdüm-ü müjgan ana

Tutma, ey qan, dəmbədəm tüğyan edib göz çakini,
Qoy bu mənzərdən dəmi nəzzarə qılsın can ana

Mənası:
Bilmirəm o güzgü kimi saf üzündəki xal ilə narın tükdür,
yoxsa mənim bəbəyimlə kipriklərimin şəkili o güzgüyə düşüb.

Ey qanlı göz yaşım, hər an coşub gözümün önünü tutma.
Qoy canım bu göz deşiyindən bir az sevgiliyə baxsın.

Əslinə qalsa bu məlumatlar tək ədəbiyyatdakı vəziyyəti əks etdirmir. 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər şərqdə homoseksuallıq geniş yayılmışdı, xüsusilə yuxarı elitada. Şah Abbasın da oğlanlarla olan münasibəti tarixçilərə məlumdur. Gelibolulu Mustafanın Künhü'l-Ahbar adlanan əsərində də Osmnalı hökmdarı Sultan II mehmetin gecələr qadınlarla, gündüzlər oğlanlarla eyş-hicrət məclisləri təşkil etdiyi yazılır və onun da bu mövzuda oğlanlara yazdığı şeirlərinin varlığı iddia olunur. Sultan iV Murad haqqında da belə iddialar mövcuddur.
Şərqdə homoseksual münasibətlər müasirlərindən fərqli olaraq çox vaxt gənc oğlan və yaşlı kişi arasında baş verirdi. ingilis dilində bunun üçün istifadə olunan termin pederasty (türkcə: Oğlancılıq, rusca: Педерастия) adlanır. Belə münasibətlərə səfəvi miniatürlərində də rast gəlinir.Aşağıdakı miniatür 1720-ci ilə aiddir.


Şah Abbasa aid olduğu bilinən Rza Abbasi adlı şəxs tərəfindən çəkilmiş 1627-ci ilə aid miniatür:



1660-cı ilə aid başqa bir miniatür:

Mirzə Ələkbər Sabir də o dövrkü vəziyyət haqqında belə yazır:

Ərlər hərə bir qiz kimi oğlan sevəcəkmiş, -
Evlərdəki nisvanları neylərdin, ilahi?!

Izah:
nisvan - qadın (arxaik söz)

Mənbə:
http://www.iranicaonline.org/articles/homosexuality-iii
https://en.wikipedia.org/wiki/LGBT_rights_in_Iran
https://az.m.wikisource.org/wiki/Daş_qəlbli_insanları_neylərdin,_ilahi?!
http://mfuzuli.blogspot.com/
Osmanlıda eşcinsellik, Murat Bardakçı

landau şkalası

Lev Landaunun fizikləri gördükləri işlərin elmin inkişafına göstərdiyi təsir baxımından özünə məxsus qeyd kitabçasında sıraladığı loqarifmik şkala. Şkalada qiymətlər 0-5 arasında dəyişirdi və hər aşağı addımda yerləşən fizik, yuxarı addımda yerləşən fizikdən 10 dəfə daha böyük nüfuza malik idi.

0 - Isaac Newton

0.5 - Albert Einstein

1.0 - Paul Dirac
1.0 - Erwin Schrodinger
1.0 - Richard Feynman 
1.0 - Niels Bohr
1.0 - Werner Heisenberg
1.0 - Louis de Broglie 
1.0 - Satyendra Bose
1.0 - Eugene Wigner

1.5 - Lev Landau(ömrünün son illərində)

2.0 - Lev Landau (Nobel mükadatı aldıqdan sonra)

2.5 - Lev Landau (Nobel mükafatı aldıqdan öncə)

3.0 - Vitaly Ginzburg

4.5 - David Mermin

5.0 - "Adi Fiziklər"


Qeydlər.

1. Bu şkalanın obyektiv, elmi əsası yoxdur. Landaunun subyektiv şəkildə öz rankını təyin etmək üçün tərtib etdiyi şkaladır. Özündən yuxarıda yerləşənləri "ali intellektə məxsus olanlar", aşağıdakıları isə "axmaqlar" adlandırırdı. Ən nəhayətində o, fizikləri bilikləri çərçivəsində yox, nəaliyyətlərinə görə dəyərləndirilməsinin tərəfdarıydı. "Ümumi nisbilik nəzəriyyəsi"-ni isə ən gözəl nəzəriyyə hesab edirdi.

2. Belə bir şkalanın mövcudluğunu ilk dəfə Landau ilə birlikdə nəzəri fiziklər arasında məşhur 10 cildlik "Course of Theoretical Physics" kitabının həmmüəlliflərindən biri olan Evgeny Lifshitz bildirmişdir.

3. Görkəmli sovet fiziki, Nobel mükafatı laureatı Vitaly Ginzburga görə Landau Feynmana ömrünün son illərində 1.0 rankı vermiş və onu özündən də üstün fizik hesab etmişdir.

caligula

Öz sevimli atı Incitatusu senator və konsulluğa namizəd təyin edən roma imperatoru.

Haqqında 1979-cu ildə çəkilən eyniadlı erotik və dramatik bədii filmin rejissorlarından biri erotik janrda çəkilən filmləri ilə məşhur olan tinto brassdır. Leonardo dicaprio the wolf of wall street filmində göstərdiyi performasın bu filmdən ilhamlandığını söyləmişdir. Filmdə Xaçaturyanın " Gayane" baletindən və Prokofievin əsərlərindən parçalar da səsləndirilib.

Həmçinin Albert Camusun da eyni adlı oyunu var.

sars-cov-2 vs covid-19

demək olar ki, azərbaycanda hamının işlənmə yerini qarışdırdığı terminlər:

sars-cov-2 - virus. covid-19 xəstəliyinə səbəb olur.

covid-19 - xəstəlik. sars-cov-2 virusu tərəfindən törədilir.

Bundan əlavə:

koronavirus - virusların təsnifat sistemində yerləşən yarımşöbə. 40-a yaxın növü geniş şəkildə tədqiq olunub. mənbə

2019-ncov - sars-cov-2 virusu rəsmi ad verilməmişdən öncə belə adlandırılırdı (2019 novel coronavirus) Bütövlükdə, elmi məqalələrdə və jurnallarda indiyə kimi kəşf olunan bütün koronaviruslar rəsmi adlandırılmadan öncə belə adlandırılıb:
2012-ncov - mers
2002-ncov - sars
mənbə

wuhan coronavirus - sars-cov-2 virusuna kəşf olunduğu yer ilə əlaqədar olaraq, rəsmi adlandırılmadan öncə qeyri-rəsmi mənbələrdə verilən ad. (baxma: wuhan coronavirus)