yaponiyada qərbləşmə

təzadlı mərhələlərdən keçmiş prosesdir.
əvvələn yaponiyanın orta əsrlərdə qərbə qarşı mövqeyi çox radikal idi. 17-ci əsrin ilk illərində ispaniya, portuqaliya kimi ölkələrin "gündoğar ölkə" yə kiçik təması yapon hakim dairələrini hiddətləndirmişdi. onların qərbi qətiyyətli şəkildə rədd etməsinin ən əsas səbəbi misionerləri və xristianlığı yaponiyadakı siyasi sabitliyə təhlükə olaraq görmələri idi. 17-ci yüzilliydə yaponiyadakı tək "avropa izi" nagasakidəki deşima adasında yerləşən kiçik holland ticarət müəssisəsi idi. qərb o dərəcədə rədd edilmişdi ki, onların təfəkkürünü yayan kitablara da qadağa qoyulmuşdu. bu qadağa yalnız 1720-ci ildə götürülmüş, 18-ci əsrin sonlarına yaxın qərb qismən yaponiyaya ayaq açmışdı. 19-cu əsr amerikanın güclənməsi sonrası onlar da yaponiyanı tədqiq etməyə başlamışdılar.
1853-cü il iyun ayında amerikalı mattew perry 4 gəmi ilə ilk dəfə tokyo sahilinə çıxdı və yaponiyaya müqavilə təklif etdi. yapon hökumətinnən cavab almaq üçün 1854-cü ilin yazında 9 gəmi ilə yenidən yaponiyaya gəldi. cavab müsbət idi. çox keçmədən samuraylıq ləğv edildi və 1873-cü ildən yaponlar qriqorian təqvimini istifadə etməyə başladılar. qərbə açılan qapılar yapon ordusuna da təsirsiz ötüşmürdü. onlar güclənmiş ordu ilə cənubi şərqi asiyadakı avropa müstəmləkəsi altında olan torpağlara göz dikmişdilər.
1894-cü il koreya-yaponiya müharibəsində qazanılan parlaq qələbə avropalılara həyəcan siqnalı idi. hətta bu qalibiyyət almaniyanı idarə edən 2-ci vilhelmin yaponiyanı "sarı təhlükə" adlandırmasına zəmin yaratmışdı. bu dövr yaponiya ağ irqdən olmayan və sənayeləşmiş yeganə ölkə idi. 1903-cü ildə rusiya ilə vəziyyəti gərginləşmiş yaponlar kuril, saxalin uğrunda 1904-cü ildə müharibəyə girişdilər. güclü yapon ordusu port arturu çətinliklə, bir neçə aylıq mühasirə sonrası ala bildi. susimadakı dəniz döyüşündə isə yaponlar rusiyanın uzaq şərq hərbi donanmasını darmadağın etdilər.
artıq qərb dövlətləri ilə birgə dünyanı bölüşdürmə uğrunda cəhdlər edən bir ölkə yetişmişdi.
birinci cahan müharibəsində yaponlar siyasi-taktiki gediş edərək almaniyaya müharibə elan etdilər. (23 avqust 1914).
bunun da nəticəsində versal sülh müqaviləsində yaponiya ingiltərə və fransa ilə eyni hüquqlara malik ola bildi.
30-cu illərdə çinin mancuriya ərazilərində yaşanan gərginlik, ssri ilə yaşanan böhran yaponiyanı qərbə yeni gözlə baxmağa sövq etdi. 1936-cı ildə yaponiya almaniya ilə sonra italiyanın da qatılacağı antikomintern paktı imzaladı.
ikinci dünya müharibəsində artıq yaponlar şərqdəki hind-çin ərazilrinə yiyələndilər. (müəyyən qismi holland müstəmləkəsi idi.) 1941-ci ildə abş-ın müharibəyə girməsi, 1942-ci il sakit okeanda midway adalarında super silahlarla təchiz olunmuş amerikanların yapon donanmalarını batırması yaponiyanı müharibədə tənəzzülə uğratdı.
abş tərəfinnən 1945-ci il 6 avqustda naqasaki-yə, 9 avqustda xirosema-ya atılan atom bombaları onları təslim olmağa məcbur etdi.
1952-ci ildə abş-yaponiya münasibətləri normallaşdı. 1964-cü ildə itirilmiş imicini bəra etmək üçün yaponiya yay olimpiya oyunlarına ev sahibliyi etdi.
qərbləşmə prosesində əvvəllər meyar qərbi avropa götürülürdüsə,(məsələn konstitusiya almanlarınkına yaxın idi.) sonralar abş ön plana çıxdı.
müasir zamanda hətta yaponlar danışğlarında da qərb meyillərini hiss etdirirlər.
məsələn: "boyfriend", "girlfriend" sözləri geniş işlədilir, "kovaqarimasu" (qorxuram)-coward (ingiliscə qorxaq.)
kissu-(ingiliscə kiss öpmək.) və bu kimi.

aşağı təzyiq

elmi adı hipotaniya olan, mənim də əziyyət çəkdiyim xəstəlikdir.
aşağı təzyiqdən əziyyət çəkənlərin müəyyən qismi anemiya- qan azlığınnan əziyyət çəkir.
ümumiyyətlə aşağı təzyiq yuxarı qədər təhlükəli deyilsə də, göz qaralması, baş gicəllənməsi kimi simptomları var. aşağı təzyiqin yuxarı təzyiq qədər təhlükə saçmadığının daha bir səbəbinin təzyiq qaldıran qidaların təzyiq endirən qidalardan çox olması düşüncəsindəyəm.
xəmir xörəkləri, süd, şirin qidalar, kalorili qidalar təzyiqi qaldırmaq üçün kifayət edər.
hipotaniyalar ən çox limonun təzyiqi saldığını düşünürlər. amma əsas "gizli düşmən" novruzda yediyimiz innabdır ki, təzyiqi limonnan daha pis, qəfil və çox aşağı salır.

qarabağ müharibəsi istəyən insan

saxta "atəşkəs" lərdə vaxtaşırı ölüm xəbəri eşitməkdən bezən insandır. 20 il ərzində atəşkəs dövründə itirdiyimiz 3 000 nəfər var haa bax onları bəlkə də müharibə etsək itirməzdik. kimsə çıxıb deməsin ki, camaatın həyatını niyə "bəlkə" lərdən asılı eliyirik? amma, xeyir bu "bəlkə" lər atəşkəsdə daha çox şəhid verəcəyimizin dəqiqliyinnən qat-qat yaxşıdır.
bunnan əlavə "müharibə istəmək" ifadəsi çatmadı mənə. məgər kimsə silah səsləri ilə "adrenalin" yaşamağa müharibə istiyir? bu müharibəyə məcbur qalmağdır, müharibə istəmək yox. təbii ki, heç kim sülh ola-ola müharibəyə qaçacaq qədər ağılsız deyil. amma, olmur axı. nə sülh yarayır, nə atəşkəs. müharibədə insan ölümü təbii ki, pisdir. amma atəşkəsdə də mütəmadi olaraq sonu görünməyən itkilər daha da pisdir.

şəhid olmağın qürur hesab olunduğu ölkə

yenə narahatlıq yaradan başlıq.
qurban sizə elə danışırsız ki, elə bil hamının məqsədi, amalı şəhid olmağdır.
şəhidlik zirvəsinə ucalanlar sırf şəhid olsun deyə ad üçün vuruşanlar yox, şəhid olacağını bilə-bilə vuruşanlardır. bunlar isə tamamilə ayrı şeylərdir. arxasındakı minlərcə günahsız vətəndaşın qırğınının qarşısını almaq üçün sipər olmuş insanlara biz şəhid deyirik. erməni kəşfiyyatı sərhədi daha rahat keçib kəndlərdəki dinc sakinləri gülləyə versəydi daha çox itki verəcəkdik. heç də hamı şüursuz şəkildə şəhid düşmür. günahsız insanların müdafiəsi üçün həyatını vermiş neçə-neçə insanlar var ki, siz onların qədir-qiymətini bilmədən onlara "beyinsiz, kiminsə əmrinə görə ələ silah alıb məcbur vuruşan" deyirsiz. onların düşüncəsinin sizin qədər inkişaf etmədiyini fikirləşirsiz. amma, onlar sənnən də, mənnən də dərəcəcə üstündürlər. biz qışda gecə dördün yarısı əsnəyərək yarı yuxulu qalın yorğanı üstümüzə çəkdiyimiz vaxt onlar 10 dərəcə şaxtada həm kəşfiyyatı, həm snayperləri gözdən qoymamağa məsuldurlar. təbii ki, vaxtaşırı atışmaya da məruz qalıb müdaiə üçün özləri də atəş açırlar. özləri ölümcül atəşə tuş gələndə şəhid də olurlar. eşq olsun onlara! hətta vətəni demirəm. sənin ölümün kənddəki 500 adamın ölümünün qarşısını alacağsa nə bəxtiyar ölümdür!

1 avqust 2014 cəbhə xəttində atışma

ilk və son olmayan atışmadır.
yazarların da dediyi kimi 18-19 yaşlı təcrübəsiz yeniyetmələri cəbhə xəttinə göndərmək ağılsızlığdır. yəni ölkə nə gündədir ki, məzun olub xidmətə gələnə sərhədi tapşırırlar? mənə başqa şey marağlıdır. niyə çox vaxt zabitlərin deyil əsgərlərin ölüm xəbərini eşidirik? zabitlər özləri nəzarət eləməyə qorxduğu təhlükəli postları əli təzəcə silah görən yeniyetmələrə həvalə edirlər. 3-5 aylıq "maladoy" əsgərdən sərhədçi olar?
tv kanallarının tok-şou verməyə davam edib heç nə olmamış kimi müdafiə nazirliyinnən rəsmi açıqlama gözləməsi isə bir ayrı acınacağlı mövzudur. nə qədər axmağdılar ki, müharibə şəraitində dövlətin rəsmi matəm elan etməməsinnən xəbərsizdirlər. bunnan soruşan lazımdır ki, səviyyəsiz verilişləri saxlamaq üçün hökmən bayrağın yarıya endirilməsimi lazımdır?

xoşladığın qızın öncədən sekslə məşğul olmasını öyrənmək

artıq o qızı xoşlamamaq deməkdir.
əvvələn ağıllı insan öz ciddi münasibətində diqqətli olur. bir misal var ki, "oğruluğu və fahişəliyi 40 günnən artıq gizlətmək olmur." bu misalın mənası budur ki, insan bir neçə günnən artıq maskalana bilməz. düzgün analiz apara bilən insan (oğlan, qız fərq etmir.) müəyyən müddət sonra bağlandığı və ya sınadığı insanın necə biri olduğunu anlaya bilir. təbii ki, cütlüyün (və ya cütlük olmağa namizədlərin) biri digərinin bekar olduğu halda onnan qabağkı seks həyatının olduğunu bir yolla öyrənsə mütləq onnan soyuyacaq. bu məsələni "hansı əsrdə yaşayırıq? kim kimlə istəsə əlaqədə ola bilər" tipli cümlələrlə guya "müasirlik" mövzusuna bağlamaq zənnimcə məntiqsizlikdir.
kişilərin "sahib olma", qadınların "etibarlı himayədarının olması" istəyi instinktivdir. şəxsi əşyamıza toxunulduğunda narahat olduğumuz kimi qadınımıza da bizdən başqasının toxunması bizim üçün arzuolunmazdır.
eyni zamanda qadın da ona himayədarlıq edən "ev" ə "oğru girməsi" ni istəməz.
əgər sən bir qızın (oğlanın) sənnən əvvəlki cinsi həyatı haqqında öyrəndiyin mənfi amilə reaksiya vermirsənsə, bunun yeganə səbəbi ona qarşı fikrinin ciddi olmamasıdır.

baba

dünən saat tam səhər 9:00-da itirdiyim insan.
bu adda yazar olduğunnan əvvəl başqa yerə yazmaq istiyirdim. amma sonra düşündüm ki, babaya ən layiqli başlıq elə babanın özüdür.
əziz sözlükçülər, inanın heç bir noğul-nabat nənə-baba kimi şirin olmur.
üstəlik bu sözü sizə nənə-babalarınnan ömründə bir dəfə belə nağıl eşitməyən bir insan deyir.
itirdiyim ata-babamdır. çox zəhmli bir kişi idi. yanınnan keçərkən yenə nəyisə irad tutacaq deyə qorxardıq. xəstəliyi isə, yaşca mənnən də böyük idi. 1988-ci ildə keçirdiyi infarkt, 2007-də paralic, 2008-də yüngül infarkt keçirmişdi. amma onunla belə sağlam adam idi. mənə adını vermişdi. mən onun böyük oğlunun böyük oğluyam deyə məhəbbəti bir ayrı idi. (çox bildirməsə belə.)
kişi məni özünə oxşadırdı. nə var-nə var sakitliyi sevirdim.
amma mən onun atılan dırnağı da deyiləm. o səliqəli mən pinti...necə səliqəli?
hər yeri dizə kimi palçıq olan bir yerdən bu insan şalvarının ətəyi belə batmadan keçirdi. təmiz insan idi. mənsə düz yolda harda palçıq var orayla gedirəm sözlük.

düşünün bu iyirmi neçə ildə bir dəfə də bu insanı öz qoyduğunu axtaran görmədim. şişirtmirəm inanın. paltarları gül kimi, sənədləri çekləri nizamla, intizamla...
mayda ödədiyi ilə iyulda ödədiyinin rəfdə olub, iyunda ödədiyinin yoxa çıxması söhbəti yox idi rəhmətlikdə.
mən "oxşar" isə, axşam yatanda çıxardığım corabı səhər 1 saat axtarıram.
yox baba, mən sən ola bilmirəm.
dediyim kimi babam çox ciddi idi və 2007-ci ildəki paralicin əsəb travması onu daha da zəhmli etmişdi. amma bəzən gülürdü də. gülüşünü çox sevirdim. darıxacam, darıxıram da....
keçən il uğurlu və rüvşətsiz imtahanlarım barədə danışanda qürrələnib gülmüşdü. bu yaşıma rəğmən novruzda rayona gələndə sarı beşliyi çıxarıb "al, bu da qurşağpayun" deyirdi. mart ayının hələ 6-sı ikən atamı yığıb "qızları təbrik elə" deyirdi. hər il ramazan bitəndə oruc tutduğumu bildiyinnən mənə zəng eliyib xüsusi bayramlaşardı. amma bu il olmadı. bayramı mən gəlməli oldum.
29 iyul günü azan azana qarışdı. bizim sabirabadda (anonimlik gedir deyəsən) vəfat edənçün məsciddə azan verilir. dünən bayram namazının azanı sonrası bir azan da babaya veriilib.
bu kişi inanın ki, cavanlığında "ateist" olub. sumqayıtın, şamaxının "yeyib içən oğlanı" olub. amma 2007-ci ildə paralicdən qabaq həcc ziyarətinə getdi. 2010-da məşhəd, kərbəla. artıq məscid cərgəsində dayanıb namaz əda eliyirdi. ölümü öncəsi dilinnən təkbir və şəhadət düşmürmüş.

bu gün sözlük mənə həyat ibrəti verdi. dünən taraz girmədiyimnən bildirişim də kəsilmişdi. ölüm də belədir. yavaş-yavaş unudulursan.
onsuz da insan sözünün kökü ərəbcə "nas" (unudan) dır.
unutmağa, unudulmağa məhkumuq.

qırmızı lentə görə prezidenti tənqid edən tiplər

əslində çox normal yanaşılması lazım olan tiplərdir. (baxmayaraq ki, mən tənqid etmirəm və qırmızı lentdə tənqid olunası bir şey də görmürəm)

amma normal olma səbəbi çox sadədir:
tutalım biz halını-hərəkətini, xasiyyətini bəyənmədiyimiz insanı bəzən bəyənməmə səbəbindən uzaq olan bir şeyə görə tənqid edərik.
aramızda seriallara, filmlərə əksər yazar baxır (və ya baxıb.)
orda sevmədiyimiz personajı (qəddar və zalimdir deyək) bəzən
"-heç adama da oxşamır." deyə tənqid edirik. amma o simaca çirkin olub xasiyyətcə gözəl olsaydı (və ya xoşumuza gəlsəydi) bizim onun xarici görünüşü haqqında mənfi fikir bildirmək heç yadımıza da düşməzdi.
yəni bəzən tənqidlər haşiyədən çıxıb başqa səmtə "yönəlir."
bütün bunlar antipatiyadan yaranan tənqidlərdir.

sözlükdə fakta və ya ard-arda verilən mənfi səslər isə, növbəti sübutdur.
onlar yazılan entry-ni deyil, entry-ni yazanı sevmirlər.
başlığa mövzu olan tiplər də məhz hərəkəti deyil, onu icra edəni sevməyən tiplərdir.

21-ci əsrin standart yaşam tərzi

həyatı marağsızlaşdıran yaşam tərzidir. əgər evdəsinizsə axşam evdəkilərin nə bişirdiyinə qədər skype-dəki qohum əqrəbələrə çatdırdığını görəcəysiz. əvvəl bayramnan-bayrama telefon danışığları indi yerini quru-quru "neynirsən?"ə verib.
darıxmağdan belə darıxdığımız həyat tərzidir.
məncə texnologiyanın bu cür inkişafının bizə-xüsusən gəncliyimizə bu iki zərbəni vurur:
1) tənbəllik və işsizlik,
2) qeyri ciddi və qeyri səmimi münasibətlər.

məsələn kiçik qardaşımın əlinnən kompyüteri almaq olmur. oyun oynuyur. "məktəb" adı çəkiləndə dəliyə dönür.
2-3-cü sinif uşağları oyunlara "cheat" qoşmağın yolunu tapmaq məqsədi ilə toplaşıb az qala qurultay keçirirlər.
15 yaşlı "kayfarik, babnik, vorzakon(ka), "şiyinka", və.s.lər isə dərsi atıb "həyat məni yordu, əşi bələdə ki, sənsiz də zordu" yazırlar. bunlara deyən lazımdı ki, ay bala sən nə yaşadın ki, həyat səni yorsun? 21-ci yüzilliyin virtuallaşma prosesi uşağları dərsdən ayırır. hal bu ki, 14-17 yaşlarında o "jizn takaya" yazmağdansa, özünə ixtisas, seçməli idi.