beynəlxalq kosmik stansiya

təxminən 400 ton ağırlığı olan və yer kürəsi üzərindəki bir tam dövrünü 92 dəqiqə 32 saniyəyə başa vuran dünyanın ən bahalı layihəsi. beynəlxalq kosmik stansiya 1 saniyədə 7,6 km yol qət edir. bu saatda təqribən 28000 km deməkdir.
stansiyanın yer üzərindəki 1 günə dövr sayı isə 15,5 dəfədir.
layihə çoxməqsədlidir və astronomiya, fizika, kimya, meteorologiya kimi sahələrdə stansiyanın tədqiqatlarından planlı şəkildə istifadə edilir.
yerdən orta hesabla 400 km hündürlükdə uçan bks-nın içində iki- amerikan və rus bölmələri var.
layihənin başlanğıc tarixi 1998-ci il olaraq götürülür. maraqlı fakt isə, odur ki, layihəyə amerika birləşmiş ştatlarının, kanadanın, rusiya federasiyasının kosmik agentlikləri, həmçinin avropa kosmik agentliyi (tərkibində böyük britaniya, almaniya, yunanıstan, danimarka, çexiya, isveç, isveçrə, niderland, lüksemburq, fransa və bu kimi.) ölkələr dəstək olduğu halda nəhəng qitə- asiyadan layihəyə qoşulan yalnız yaponiyadır.
layihənin daimiliyi də elə məhz adı çəkilən ölkələrin maddi dəstəyindən asılıdır. 2024-cü ilə qədər dəstək alınacağına qarantilər olsa da, 2028-ə qədər bks-nın missiya müddətinin uzadılıb- uzadılmayacağı sual altındadır.
bu kosmik orbital stansiyanı günün münasib saatlarında və təbii ki, münasib havada adi gözlə də görmək mümkündür.

şərəf lövhəsi

özü üçün darıxdığımız məktəb illərində şagirdlərin şəkillərini görüb qürurlandığı lövhədir. təəssüf ki, əbu yəhyanın şəkli orda heç vaxt olmadı. səbəbi isə, pis xətt, pis xətt və təbii ki, yenə də piss xətt idi. onsuz da yazı yaza bilməmək mənə 11 ilin demək olar ki, hamısında baha başa gəlirdi. solaxay olaraq doğulub sağa məcbur edilmək məndə patoloji təsir qoymuşdu.
aşağı sinifdə şeirləri üzüm qızarana kimi yüksək səslə demək, inşa, ifadə yazmaq (məzmunu) mənim üçün problem olmurdu. riyaziyyatda da işlər pis getmirdi. sadəcə həmişə əyri- üyrü yazmaq məni o şərəf lövhəsinə həsrət qoyurdu.
bir dəfə məktəbdaxili sual- cavab yarışında ilk pilləni tutub "həftənin ən yaxşı şagirdi" emblemini qazanmışdım. sancaqla yaxama vurub gəzirdim. səhv eləmirəmsə, 3-də oxuyurdum və digər siniflərin də "ən yaxşı" ları ilə məktəbin zalında qarşılaşanda canbrat olub söhbət zad eliyirdik.-* sanki, neçə illərdir bir- birini tanıyırmış kimi.

əslində mənə maraqlı olan bu lövhənin adıdır. düzdür. "məktəbin şərəfi" mənasında bu ad heç məntiqsiz də deyil. ancaq, məncə, heç ən məntiqli ad da bu deyil. "əlaçılar lövhəsi" və ya məsələn "fərqlənənlər lövhəsi"və ya başqa cür ad daha da yerinə düşərdi.

boran

küləklə müşayiət olunan yağış və ya qarlı hava. küləkli qarın daha qüvvətli formasına isə, çovğun deyirik.

7 ay sonra gələn editos: boran qarla müşaiyət olunan sürəti minimum 15m/ san (56km/ saat) olan küləyin də iştirak etdiyi, görmə məsafəsinin azaldığı havadır.
(bax: şirə-boran)

artıq saniyə

vaxtaşırı beynəlxalq saatlara artırılan saniyədir.
ingiliscəsi "leap second" dur.
artıq saniyə yer kürəsinin rotasiyasında (fırlanmasında) olan gecikmələrin zaman xətasına çevrilməməsi üçün zərurətdən əlavə olunmağa başlayıb.
ilk artıq saniyə 1972-ci ildən tətbiq olunub və amerika birləşmiş ştatlarında o ilin tən yarısında- 30 iyun qrivmiç vaxtı ilə saat 00:00:00- dan öncə atom saatında 23:59:60 saniyəsinin də hesablanacağı açıqlanıb.
hazırkı açıqlamalara görə isə, dünyamız 1999-cu ildən bu yana fırlanma sürətində 0,9 saniyə "gecikib".
həmçinin, ayın okeanlarda meydana gətirdiyi çəkilmə və qabarmaların da ayın cazibəsi səbəbi ilə təxminən yer kürəsi 1,3 millisaniyə yavaşıyır.
bu xırda ədədlərin bizim həyatımıza təsirləri olmasa da, gps, hava və dəniz nəqliyyatlarının və kompüter sistemlərinin düzgün işləməsi üçün zəruri olaraq artırılan əlavə saniyələrin mühüm əhəmiyyəti var.

əgər xatirinizdədisə, 30 iyun 2015 tarixində əlavə ediləcək 1 saniyəyə görə bizdən texniki avadanlıqları söndürməyimiz tələb olunmuşdu.

tosmal

dilimizdə bəstəboy və eyni zamanda kök insanlara verilən ad. tosmal sözünün dilimizdə kifayət qədər alternativi mövcuddur. bunlardan biri tosqun sözüdür. tosqundan əlavə borçalı dialektində tösmərə, aran dialektlərində tösmərək və ya tösmərəg, şəki və qarabağ dialektlərində tösmərəx, (həmçinin naxçıvanda da) sözləri işlədilir. qazaxa məxsus dialektdə isə donqabel sözü də işlədilir.

ləc

dilimizə höcət, inadkar, tərs kimi tərcümə edə biləcəyimiz ərəb sözüdür.
ləc sözü ilə əlaqədar dilimizdə bir neçə ifadə yaranmışdır:
ləc baxmaq: kiməsə tərs və ya nifrətlə, iyrənirmiş kimi baxmaq.
ləc düşmək: birini qaralamaq və ya el dili ilə "qara siyahı ya atmaq". birinə qarşı həmişə qərəzli mövqe nümayiş etdirmək.
ləcləşdirmək (ləc salmaq) : araya ləc- nifaq, kin- küdurət, düşmənlik salmaq. aranı qızışdırmaq, dava- dalaş yaratmaq, düşünüşdürmək və ya jarqonla "tırka vermək".

təşəxxüs

ərəb dilində şəxs sözü ilə eyni kökdən olan söz. təşəxxüs insanın öz şəxsiyyətini qabartmasına deyilir. bu sözün ən məşhur sinonimləri olan ifadələrə lovğa, təkəbbür, özünü dartmaq, özünü çəkmək anlayışlarını misal göstərmək olar.

(bax: meqalomaniya)
(baxma: əda)

kəmfürsət

dilimizə fars dilindəki "çatışmayan" mənasını verən "kəm" hissəciyi və ərəb dilindəki fürsət sözünün birləşməsi olaraq keçən söz.
kəmfürsət özündən tez çıxan, səbrsiz adama deyirlər. bu sözün ən bariz sinonimləri kimi tündməcaz, tündxasiyyət, kəmhövsələ sözlərini göstərə bilərik.

zabitəli

liderlik xüsusiyyətlərinə malik olan və nüfuzu, sözü, təsiretmə qabiliyyəti güclü olan adam mənasını verən ərəb sözü.
sözün kökü zabitə olsa da, lüğətlərimizdə söz "li" şəkilçisi ilə verildiyi üçün başlığı şəkilçili açmağı üstün tutdum.
dilimizdə bu sözün zəhmli, tələbkar kimi sinonimləri daha çox işlədilir.

kəsalət

ərəbcə ləng və fəaliyyətsiz kimi mənalar verən söz.
dilimizdə süst, ölgün, ağır, astagəl kimi sinonimləri var.
adətən kəsalət sözünə "li" leksik şəkilçisi artırılaraq işlədilir.

motalpapaq

dilimizdə sonuna "lı" şəkilçisi artırılaraq da işlədilən söz.
söz ilkin mənada başına motal papaq geymiş insan anlamını verir. bu cür baş geyimlərini adətən kəndlilər geyinib deyə motalpapaq sözü də mənaca "sürüşərək" kəndli anlamı verib.
xüsusilə, 1920-ci ildə müstəqilliyimiz devrilənədək motalpapaqlı sözü kəndlini təhqir etmək mənasında işlənib. (yəqin ki, ağalar və bəylər tərəfindən. )