sözləri reclaim etmək

Müəyyən sosial qrupdan (adətən, irq, etnik kimlik, gender, seksuallıq, əlillik, maddi status və s. əsaslı) olan insanları alçaltmaq, təhqirə məruz qoymaq, aşağılatmaq üçün istifadə olunan sözlərin həmin insanlar tərəfindən iradi şəkildə mənimsənilməsi, özlərinə istinad edərkən istifadə edilməsi. Bu mənimsənilmə və istinadın məqsədi sözün daşıdığı neqativ mənanı, stiqmanı aradan götürməkdir.

Misal üçün, nigger sözü afro-Amerikanları alçaltmaq üçün istifadə olunurdusa, indi söz "nigga" şəklində həmin insanlar tərəfindən "reclaim" olunur, "geri alınır", istifadə edilir.

Bir digər nümunə, queer sözüdür. Vaxtilə homoseksual duyğular bəsləyən insanları alçaltmaq üçün işlədilirdi, lakin daha sonra "reclaim" olundu və artıq stiqma mahiyyətini çox böyük ölçüdə itirdi. Bu, demək olar ki, Azərbaycan mədəniyyəti çərçivəsində yaşayan geylərin petux sözünü "reclaim" etməsi ilə eynihüquqludur.

Yenə də Azərbaycan mədəniyyəti çərçivəsində oğlanlara/kişilərə həsr olunan sosial normalara uyğunlaşa bilmədikləri halda "peysər" deyə damğalanan şəxslərin də texniki olaraq həmin sözü "reclaim" etmələri mümkündür. Belə bir tənqid gələ bilər ki, "peysər" deyə etiketlənən kişi çox vaxt etik normaları öz davranışları ilə pozduğu üçün (mis: oğurluq, zorakılıq, taciz, böhtan və s.) "peysər" damğasına layiqdir və bu sözü "reclaim" etməyə mənəvi hüququ çatmır. Məntiqli səslənir, fəqət bir çox halda kişi özü qeyri-etik davranış sərgiləməsə də bu damğanı qeyri-iradi şəkildə qazanır. Misal üçün, bir oğlanın bacısının sevgilisi varsa, bu oğlan niyə bu səbəbdən "peysər" adlandırılıb sosial çıxdaşedilmə qurbanı olmalıdır? Qəbul edək ki, cəmiyyətin kişilər üçün tənzimləmiş olduğu sabit normalar var və əhalinin yarısının bu sabit normalara qüsursuz əməl edə bilməsi qeyri-mümkündür. Həmişə normadan heç olmasa qeyri-iradi şəkildə kənara çıxanlar olacaq. Həmin insanlar digərləri kimi normal yaşamasınmı? ikinci olaraq, məsələ tək təhqir, stiqmatizə etməkdirsə, hər kəsin davranışına uyğun etiketlər var. Oğruya oğru deyin, təcavüçüyə təcavüzçü, nəyə görə təhqir cinsiyyətə əsaslanmalıdır? Bir təcavüzçü və bacısının sevgilisi olan oğlan eyni dərəcədə "peysər"dirmi? Düzdür, məndən soruşsanız, ümumiyyətlə insanları etiketləməyin cəmiyyətə daha xeyirli olduğunu yox əksinə ziyanverici təsir göstərdiyini düşünürəm. Səbəb, bir insana neqativ bir etiket yüklədiyiniz halda həmin insanın da elə o etiketə uyğun davranması ehtimaldaxilidir (baxma: labeling theory).

Amma, əlbəttə, "peysər" sözü nə dərəcədə digər " slur"lər ilə eyni tutula bilər, bilmirəm. Həmçinin "peysər" sözünü reclaim etməyin digər "slur"ləri reclaim etməklə hansı səviyyədə bərabərhüquqlu ola biləcəyi barədə əminliyim yoxdur. Sadəcə, texniki cəhətdən mümkün ola biləcəyini düşünürəm, çünki bu etiketi qazanmağın müxtəlif yolları var. #305109 entrymdə "peysər" olaraq adlandırılmağın iradi və qeyri-iradi ola biləcəyini yazmışdım. Qeyri-iradi olaraq yaftalanan bir şəxsin isə sözü "reclaim" etmək imkanı vardır. Nəticədə sosial statusun ən az iki növü mövcuddur: ascribed status (verilmiş status. Mis: irq, etnik kök, cins) və achieved status (qazanılmış status. Mis: ixtisas, valideynlik, hətta genderin də müəyyən qədər buraya aid ola biləcəyini düşünürəm). "Reclamation" isə verilmiş statuslarda daha çox nəzərə çarpır, zənnimcə.

Bir digər misal, təəssüf ki, bizim cəmiyyətdə yayğındır: "əlil" sözünün neqativ mənada işlədilməsi; "səni görüm, əlil qalasan!" və s. Bu sözün "reclaim" olunması və insanların əlilliyin nə mənaya gəldiyini daha yaxşı qavraması çox önəmlidir.

Sözlər çox halda yalnız hədəf sosial qrupa daxil olan şəxslərin özü tərəfindən "reclaim" oluna bilər.

(baxma: reclamation)
(baxma: reappropriation)
(bax: stigma)
(baxma: slur)

hüseynbala mirələmov

Videodakı qadının üzündəki bəlirli-bəlirsiz gülümsəmə səbəbilə "qadının özü narazı deyildi" qəbilindən arqumentlərin səslənməsinə səbəb olub. Bir gülümsəmə üzərindən əxlaqi hökmlərə varmaq tələskənlikdir. Nəticədə həmin qadın taciz olunduğunu təkzib edən bəyanat paylaşmayıb, sadəcə üzündə bir neçə anlıq gülümsəmə peyda olub.

Qadının razılığının olub-olmadığı, bu iki insanın potensial məşuqəlik münasibəti haqda bir şey deyə bilmərəm. Ola bilsin, taciz də deyil. Nəticədə razılıq olan yerdə taciz olmur. iki ssenari üzərindən getmək olar:

I
Qadın narazı deyil. Bu, yalnız o halda ola bilər ki, Mirələmov ilə qadının daha əvvələ dayanan münasibəti olmuş olsun. Sözügedən münasibətin necə başlamasını nəzərə almasaq, yayılan səhnədəki hadisə taciz deyil. Sadəcə iş yerində baş verməsi, mənə qalsa, mübahisəlidir. Professional deyil. Bunu çıxmaq şərti ilə razılıq varsa, deyiləcək başqa bir şey yoxdur və bunun üzərinə əxlaq fəlsəfəsi çürütmək mənasızdır. Kim nəyi öz marağı ilə edirsə, özü bilər.

II
Qadın narazıdır, sadəcə güc dinamikası səbəbi ilə müqavimət göstərə bilmir. Sözsüz ki, Mirələmov daha yüksək statusa malikdir, yüksək statuslu insanları günahlandırmaq isə asan deyil. Çəkiliş olmadığı halda, ümumiyyətlə, qadının Mirələmov haqda iddiasının çox nəzərə alınacağını sanmıram. insanlar adətən güclünün tərəfində olmağı seçir. Gülümsəmənin səbəbi isə bu güc dinamikasından xəbəri olan qadının məsələnin ciddiyətini inkar edib, hadisəni məzəyə vurması ola bilər. Bu şəkildə yüksək statuslu birinə müqavimət göstərmək məcburiyyətində qalmır, hadisədən təsirlənmiş olur yenə də, sadəcə inkarda qalmağı seçir. Əlbəttə, bu, doğrusu belə olmalıdır demək deyil.

Hansının doğru olduğunu bilmirəm. Görüntü isə heç estetik deyil.

edit: Professional deyil, əlbəttə. Amma sadəcə professionallıqdan söhbət getmir, ümumiyyətlə, həmin mühitdə olamamalı davranışdır.

nazirlər kabineti yanında operativ qərargah

Həmin adlı instagram səhifəsində "Feminizm öldürür" adlı post paylaşılan qurum:

"son intiharlar, xüsusən Sevil Atakişiyevanın ölüm faktı bizə bunu göstərdi ki, Feminizm olduqca təhlükəli bir cərəyandır və övladlarımızı uçuruma aparır. Feminizm qadınlara saxta azadlıq konsepsiyası (nə istəsən et,hara istəsən get, ailə dəyəri heçdir və.s.) təqdim edərək onları bu saxta konsepsiyanın köləsinə çevirir. Bunun köləsi olan insanlar isə, mümkünsüz olduğunu gördükdə intihara üz tuturlar. insanlara bu saxta konsepsiyanın zərərlərini aşılayıb, bunun azadlıq olmadığını, əksinə azğınlıq olduğunu təqdim etmək vətəndaş kimi hamımızın borcudur."

Gördüyünüz kimi yoldan keçən hər hansı birinin asanca qura biləcəyi qeyri-aydın, mübahisəli arqumentdir. Yazarları postu siyasət barədə yanlış informasiya yayma səbəbilə raport etməyə dəvət edirəm. It is inappropriate -> False Information -> Politics

https://www.instagram.com/p/CLmcNTclXef/?utm_source=ig_web_copy_link

Edit: post silindi

Edit: post bərpa edildi və daha sonra yenə silindi

availability heuristic

Bir koqnitiv psixologiya termini olub, hansısa bir məsələyə fikir bildirərkən yaddaşımızda daha yaxşı qalan nümunəyə istinad etmə meyilliliyinə deyilir (availability - mövcudluq, əlçatımlılıq, heuristic - qısayol). Misal üçün, "sağlam səhər yeməyində nə olmalıdır?" sualına cavab axtararkən bir çoxumuzun ağlına əvvəlcə yumurta misalı gələ bilər. Bunun səbəbi kobudca yaddaşda yumurta konseptinin səhər yeməyi mövzusunda daha əlçatan, tez ağla gələn olmasıdır.

Bu koqnitiv meyillilik çox vaxt yanıldıcı da ola bilir. Ağlımıza tez gələn qavramlar həmişə həqiqəti əks etdirmir və hətta statistik data, ondan alınan informasiya ilə ziddləşə bilir. Məsələn, messengerlərin darkwebdən daha təhlükəli olması başlığında ilk entry messengerlərin darkweb saytlarından daha təhlükəli ola biləcəyi informasiyasını statistik data ilə təqdim edir. Halbuki, availability heuristic müəyyən səbəblərdən bizə intuitiv şəkildə darkwebin daha təhlükəli olduğunu düşünməyə vadar edir. Bu sual həmin entryni oxumamış təsadüfi birinə verilsə, bu meyillilik səbəbilə darkweb cavabını vermə ehtimalı yüksəkdir.

(baxma: availability bias)