islamdan öncə qız uşaqlarının diri-diri basdırılması

tarixi bir faktı yazarkən hiss, məntiq, təmənni kimi məfhumları kənara qoymaq lazımdır. çünki olan şeylər maddi mənbələrlə isbat olunmadıqca olmamış sayılır. istər bədəvi istərsə də oturaq ərəblərin nə hamısı qız uşağını diri-diri basdırmayıb, nə bu ənənə hansısa qəbilələrı xas olmayıb, nə dəki ucdan tutma olmayıb. sadəcə belə bir adət olub. eləmək istəyən eləyib. qaldı məhəmmədin xədicənin qulu olmağı məsələsinə məhəmməd qüreyş qəbiləsinin bəni haşim ailəsində azad bir insan olub. xədicənin karvanlarıyla ticarətə getməyi onu xədicənin qulu etmir. qul olmağın kriteryaları var ya doğulanda atan anan qul olur, ya borcunun əvəzində qul olursan ya da əsir düşürsən. məhəmməddə bunların heçbiri olmayıb.qadınların xüsusi əhəmiyyətli idarəçilik fəaliyyətlərini də görürük islamdan əvvəlki ərəb tarixində. buna hind ən böyük nümunədir. amma digər faktor qadınlar sadəcə zadəgan idilərsə kişiyə bərabər tutulurdu. məhəmmədin qadınlara verdiyi ən böyük hüquq fərd olaraq mövcud olmaq hüququ idi. bir iki istisna gətirib qadınlar möhtəşəm yaşayırdı demək olmaz.

yerusəlim

xaçpərəstlik təşəkkül tapandan üstündə mübahisə edilən şəhər. yahudilərin dini mərkəzidir. peyğəmbərləri orda olub formalaşma mərkəzləri oradır. lakin roma xaçpərəstliyi rəsmi din kimi tanıyandan sonra xaçpərəstlər orada hegamonya qurdular. islam dövlətinin 2-ci rəşid-i xəlifəsi xəttabın oğlu ömərin vaxtında islam xiləfətinə birləşdirilən şəhər 1-ci səlib yürüşünə qədər müsəlmanlarda qaldı. eyubbilərdən səlahəddin şəhəri səlib krallığından geri aldıqdan sonra sıra ilə əyyubi, məmlük və osmanlılar kimi islamda xilafət bayrağı daşıyan dövlətlərin ərazisi olub. osmanlı dövlətinin dağılmasından sonra ərəblər şəhəri islam bayrağı altında saxlaya bilmədilər. qaldı ki qüdsün müsəlmanlar üçün əhəmiyyətinə faktor var burda. 1. müsəlmanların ilk qibləsi qüds olub. 2. islam peyğəmbərinin böyük möcüzəsi kimi qiymətləndirilən merac hadisəsi qüdsdə başlayıb. 3. islamın 3-cü böyük məscidi olan məscid-i əqsa qüdsdədir. 4. müsəlmanların müqəddəs kitabı olan quranda qüds müqəddəs şəhər kimi tanıdılır, qüds sözü də zatən müqəddəs mənasını verir. 5. səlibçilərin qüds soyqırımından sonra bu şəhər müsəlmanlar üçün qeyrət məsələsidir. bir gijdıllax durub bura israilin paytaxtıdır deyir başqa gijdıllaxlar da bunu əsas götürüb fikir yürüdür. bütün mühafizəkar müsəlmanları öldürməmiş onların fikrini məhv etməmiş bu qərar hər zaman de yuri qalacaq.

əməvilər

qureyş qəbiləsinin islam peyğəmbərinə ən gec beyət eləmiş ailəsidir. sonuncu rəşid-i xəlifə əliyə qarşı üsyan qaldırmış muaviyə əli öləndən sonra onun oğlu həsənlə imamət və imarətin ayrılması barədə müqavilə bağlayır imamət bəni haşimdə imarət əməvilərdə qalır. muaviyənin oğlu yezid özünü 3-cü imam kimi tanıdan hüseynin üsyanın amansızlıqla yatırdıqdan sonra eyni üsulla mədinədə və məkkədə başlamış digər üsyanları da yatırır. islam xəlifəsi olmaları və əmir-ül muminun titulları bu gün də mübahisə mövzusu olmasına baxmayaraq islamı apenin yarımadasına qədər aparıb çıxarmaları da onların müsbət nöqtələrindədir. bundan başqa islam memarlığı, fəlsəfəsi və islam hüququ da onların dövründə təşəkkül tapıb. sülalə abbasi üsyanından sonra qaçıb əndəlis xilafəti yaradırlar ki tarixdə çox dərin izlər buraxmış əndəlis xilafəti müsəlmanların apenin yarımadasından tam çıxarılmalarına qədər bu sülələ tərəfindən idarə edilib. islam fəlsəfəsinin atası sayılan ibn-i arabi də əndəlis məktəbinin yetirməsidir.

leyli və məcnun

ərəb əfsanəsidir. klassik yaxın şərq ədəbiyyatının ənənəsi olaraq şairlər tərəfindən yazılı ədəbiyyata keçirilmişdir. ən gözəl nümunəsini türk şairlər yazıblar. gəncəli nizami ilə məhəmməd fizuli. sujet və kompozisiya əfsanə və bütün poetik yazılı nümunələrdə eynidir. bir oğlan bir qızı sevir qızı ona vermirlər oğlan dəli olur. nizaminin "leyli və məcnun"-u fantastikaya xüsusilə tasavvufi-sufi fantastikasına çox meyillidir və daha çox insanda ali hisslərdən söz açılır. fizulinin "leyli və məcnun"-u isə bir çox nöqtədən daha mükəmməldir. ilki əsər türkçə yazılıb amma fars və ərəb dilində ifadələrlə zənginləşdirilib. klassik məsnəvilərdən fərqli olaraq fizuli poemaya qəzəllər əlavə edib. qəzəllərin sujetlə əlaqəsi yoxdur sadəcə qəzəl bir obrazın dilindən deyilir. əsər qəhrəmanı hisslərini, demək istədiyi lakin deyə bilmədiyi şeyləri ifadə edir həmin qəzəllərdə. məsələn məcnunu atası həccə aparır ki leylini unutmaqda allah ona kömək etsin kəbədə olan vaxt məcnun allaha "ya rəb, bəlayi eşq ilə qıl mübtəla məni" deyərək olduğu vəziyyətə üsyanını məsnəvidə mümkün olmayan genişlikdə və bədii dildə ifadə və təsvir vasitələrindən daha geniş istifadə etməklə verir. fizulinin əsərində də tasavvufi-sufi motivlərə yer verilsə də fizuli məişət dərdlərini də daha geniş təsvir elədiyi üçün əsəri o günə qədər və ondan sonrakı bütün məsnəvi poemaları üstələyir. əsərdə bundan əlavə əbcəd hesabı ilə kitabın yazılmasının bitiş tarixi o qədər gözəl ifadə edilib ki bu faktor da əsəri gözəlləşdirir. rum diyarında yaşayan şairlərin istəyi üstünə yazılan bu əsərdə geniş təsvir edilən məişət, məhəbbət ata-oğul münasibətləri, ana-qız münasibətləri patrialxal cəmiyyətdə qadınların əzilməsi çox geniş, ətraflı və poetik əks edildiyinə görə bu əsər türk dilli klassik ədəbiyyatın şah əsəridir.

tanrı

göylərdə yaşadığına inanılan məbud(ibadətə layiq olan varlıq, yaradıcı). tarixən bir çox paqan mədəniyyəti və hazırki səmavi dinlərdən yenə bir çoxu yaradıcının göylərdə yaşadığına inanır. bu cür inanış islam inancı ilə tərs düşür. çünki islam inancına görə allah saməddir(hərşey ona möhtacdır, o heçnəyə möhtac deyil) əgər saməd olan bir varlıq ərş, ərş-i əla(ən böyük göy üzü) sidrə-tül müntəha(sonuncu ağac) kimi yerlərdə yaşamış olsaydı demək bu varlıq nəyəsə möhtac olacaqdı ki bu da quranı inkar edir. əhli sünnə vəl cəmaatın(peyğəmbərin yolunda olan camaatın) hənəfi məzhəbi bu cür baxışı inkar edir allahın zaman və məkandan münəzzəh (təmizlənmiş) olduğunu deyərək onu qavranılması imkansız edir. lakin, əhli sünnə vəl cəmaatın hənbəli məzhəbi və ondan törəmə sələfi cərəyənı xüsusilə ibn-i teymiyyə və davamçıları allahın ərşə(göy üzünə) çəkildiyini iddia edir. ümumi bir islam baxışı ilə allaha tanrı, xuda, god, və s. ( sonuncu elçinin ərəbcə dediyi adlardan və sifətlərdən başqa) bir isimlə müraciət etmək dəlalətdir, haramdır. haram(qadağan edilmiş) dedim bunu deməmiş keçməyim ehtiyacdan artıq mal haramdır (baxma: quran, bəqərə, 219). mən demirəm o sübhan (bütün pis şeylərdən təmiz) olan, saməd olan, cabbar(istədiyini məcburi şəkildə elətdirən) olan, qəhhar(məhv eləyən) olan, muntaqim(intiqam alan) olan allah deyir. illah ki bu qədər aclıq və səfalətin içində lüks həyat yaşayan müsəlmanlara(itaət etmişlərə) də bir-iki kəlimə bir söz deyəcək.

kənddə palatka toyuna saçı yığılı halda şortiklə getmək

çox da şişirdiləcək bir şey deyil. təbii ki bu başlığı açanın məqsədi kənddə yaşayanların geridəqalmış, saç uzadanların irəli səviyyə insan olmağını göstərməkdir. yəni dünya tarixi boyunca mövcud olmuş sinif fərqliliklərinə özünün üstün sinif olduğunu vurğulayaraq diqqət çəkir bu zat. yəqin ki bu uşağın özü də nəslinin təkamülündən bəri kral qanı daşıyır. kənd camaatının elə şeyi yadırğamasının səbəbi o şeyi görmədiklərindəndir. bu səbəb də o insanların geridə qalmış olduqları mənasına gəlmir. tədricən onlar da görüb öyrəşəcəklər bu kimi şeylərə.əksinə o insanları bu səbəbdən kiçik görüb lağa qoymaq kiçiklikdir. çünki o lağa qoyanların zənciləri aşağı görən irqçilərdən fərqi yoxdur, feodal silklərin ləğv olduğunu bütün insanların bərabər olduğunu bilməyəcək qədər cahildir 'o' şortiklilər. bura azərbaycandır, şərqdir. siz nə qədər öz insanlarınızı aşağı görsəniz də siz o insanların parçasısınız. pamukun kar romanında almanyadan gələn bir türk şairinə türkiyənin əyalətində yaşayan biri buna bənzər bir şey deyir 'sən burda özünü nə qədər alman kimi göstərsən də almanların içində həmişə bizdən birisən' ifadə tam yadımda deyil buna bənzər bir şeydir. nitsşe də bu tiplər üçün 'dünyanın ən böyük taxtına çıxsan da üstündə oturduğun şey götündür' deyib.

azərbaycanda kitab oxuma səviyyəsi

əlbəttə ki, yoxdur. azərbaycanda oxunan zadlar kağız yaxud elektron səhifələrə yazılmış kəlimə yığınıdır əsasən. məsələn mən şəxsən neçə insan görmüşəm ki həyat haqqında düşüncələrini detektiv romanlarla yaxud fərdi inkişaf kitabları ilə formalaşdırmağa çalışır. axıcılıq kitab oxumağın əsas kriteriyasına çevrilib kitab axıcı deyilsə deməli pisdir kimi düşüncələr də mövcuddur. klassik ədəbiyyat popular kultura şəklində oxunur yəni kütləvi informasiyanın təlqin etdiyi bir iki yazıçı oxunur. normal fəlsəfə oxuyub fikir formalaşdıranlar da digər fikirləri ya qəbul etmir ya da yuxarıdan baxır. internetdən fəlsəfi cərəyanların fabulasını oxuyan hər gijdıllaq filosof kəsilir. fikir sözün altında qalıb yox olur. qadınlar damazlıq olmağı hədəf seçir kişilər də yaxşı maaş qarşılığında hambal olmağa üstünlük verirlər. təbii bunlar mövcud sosial iqtisadi formasiyanın yeritdiyi həyatda qalmaq yoludur. insanlar ən zəruri hüquqlarını tələb edir amma onu niyə tələb etdiyini bilmir bu da sonunda insanların ən axmaq və cəmiyyətə zərərli şeyləri tələb etmək azadlığının olduğuna inanmalarına gətirib çıxarır ki bu özü də cəmiyyətin fəlakətidir. ən pisi də odur ki artıq insanlar özlərindən olmayana böcək kimi baxırlar. mini yupkalı bir qız hicablı bir qıza elə baxır hicablı da öz növbəsində hicabsızlara elə baxır. bunların hamısı da kitabsızlıqdan, cahilliklərdən yaranır.

#sözaltı şeir

məryəmə sevgilərlə

yağış yağır, səngər sudur qəribə bir aləmdir.
silah paslı, üst-baş palçıq, göz qapaqlarım nəmdir
sən seçdiyin həmən gözəl mənim də bir dənəmdir

mariya, xəbər gətir, şəhər yenə susubmu ?
səni sevən həmin şair yenə də qan qusubmu ?

mariya, mən burdayam, sən niyə çox uzaqsan ?
buraya yolun düşər, ya orda qalacaqsan ?

dil danışmır, əl açılıb, boğazım dolu qəhər,
göy tutulub, günəş çıxmır, hava qoxuyur zəhər
sən sınağa çəkirsən, mən dözürəm bir təhər.

mariya, siqaretin hər tüstüsü sən dadır
sən biraz da səbr elə ömrümüz qabaqdadır.

mariya, dodaqlarım gözlərinlə görüşdü
səndən mənə qalan tək şey həmin o son öpüşdür


külək əsir, şimşək çaxır, tufan da şiddətlənir
görən sənin mikayılın bizə niyə hirslənir ?
seçdiyin qız mənim üçün yenə sənə səslənir

mariya, dön gəl artıq çox darıxdırdın məni
ınkivizisiya bitib, oda atmazlar səni

mariya, yanıma gəl saçlarını qoxuyum
səninçün səhralara düşüb mahnı oxuyum

mənim dilimdən də de `sevir səni`, mariya
qorxudan dizim əsir, saxla məni, mariya