the picture of dorian gray

bir şaheserdir..dünya edebiyyatının en deyerli nümunelerinden biri deye bilerik bu eser üçün..yeniyetmelik vaxtlarından aforizmleri ile tanıdığımız oscar wildenin adına layiq ve yegane romanı..
bir növ beyhude keçmeyen heyatların merheleleridir dorian grayin yaşadıqları..bu günlerde insanları tesnif etmek modadır..herçend tesnifatı gereksız sayıram feqet şexsime bele bir sual yönlendirilmiş olsaydı insanları üç yere bölerdim:
- heyatı boyu oyanmamış kimseler. bu insanlar heytalarını cemiyyetde, xüsusile köken ailelerinde gördükleri kimi qurub davam etdirir ve sonlandırırlar.
- bir yerlerde bir şeylerin ters getdiyinin ferqine varıb oyanmış amma deyişikliklerden qorxub stabil heyatı seçmiş kimseler. bunların aqibeti de oyanmamışlar kimidir.
- ve oyanmış kimseler. hansı ki cemiyyet normlarını obyektiv olaraq sorğulayır, seçici davranır ve heyatına özü yön verir.

dorian grayin portreti bize rast geleceyimiz bu üç insan tipologiyası ile beraber heyatın üç fazasını tesvir edir. eserin başındakı dorian gray oyanmamış biridir, saf ve temizdir..fiziki gözelliyi ile daxili alemi bir bütünlük içindedir..lakin zehinsel olaraq qane deyil, öyrenmek, keşv etmek hevesindedir..bariz olaraq bir yeniyetmelik dövrünü çağrıştırır..
basil hallward ferqine varan, amma stabil heyatı seçen biridir, lord henrynin görüşleri onu qorxudur, özü ile beraber duyğusal bağ yaratdığı dorianın da onlardan uzaq durmasını isteyir..
ve lord henry tabuları yıxan biridir, hedonistdir..yaşamın anlamını bir növ hezz almaqda görür..oyanmış, heyatı sorğulamış, humanizmi deyil, eqoizmi seçmişdir..

--spoiler--

roman boyunca dorian grayin birinci merheleden üçüncü merheleye qeder irelilediyini, eynile lord henrynin yolundan getdiyini ve derin bir peşmanlıq hissi ile ilk vaxtlara qayıtma özleminin şahidi oluruq..

--spoiler--
oxuduğunuz zaman sevdiyiniz fikirlerin altından xett çekirsizde bu romanda qelem elinizden düşmeyecek..ve evveller orda burda gördüyünüz wilde aforizmlerini bir bütünlük içinden xarakterin öz dilinden eşitmek edebi bir ziyafet kimi gelecek size..lord henrynin grayle dioloqları ile beraber kiabın sonlarına doğru mrs. gladysle olan dialoqları da edebi hezz verir. bu dialoqlardan bir parça versem şübhesiz ki bunu seçerdim:
-"ya sanata ne diyorsun?" diye sordu düşses
+"bir hastalıktır."
-"aşk?"
+"bir yanılsama."
-"din."?
+"inancın yerini alan bir moda."
-"sen kuşkucusun"
+"asla! kuşkuculuk imanın başlangıcıdır."

eminem ki oxumayanlar üçün yuxarıdakı dialoq bir stimul qaynağı olacaq.. telesin..

a clockwork orange

bezi filmler var ki klassikler arasına girmeyi bacarsa ve verdiyi mesaj da kifayet qeder felsefi/gerekli olsa da rahatsızedici bir dad buraxır..clockwork orange bunlardan biridir..eylenmek, boş vaxtınızı keyifli keçirmek üçün seçirsizse heç el atmayın, ayrıca biriyle beraber izlemek de meslehet deyil..sunset blvddan aldığım izlenimi buraxdı, baxmayaraq ki olduqca ferqli filmlerdi..
film roman esasında çekilmişdir ve deyilene göre kubrick az olmayacaq qeder deyişiklikler edib ssenaride..orijinal eser her bölümde 7 chapter olmaqla 3 bölümden ibaretdir, lakin amerikadakı neşrlerde yayınevi bilincli olaraq yazarın da qarşı gelmesine baxmayaraq son chapteri qoymayıb kitabın içine, kubrick de filmi bu basqıya göre çekib, elave deyişiklikler de edib elbette ki..
filmin mövzusu şiddet (tecavüz de bir cinsel şiddetdir) ve dövletin onu kontrol altında tutma isteyinden behs edir..en başda verilen qan qırmızısı ekranla görürük bunu, davamında ise göndermeler deyil, maddi delillerle..
filmin ilk yarım saatı darıxdırıcı gelmişdi, hetta nadir kinolardan idi ki davam etmek istememişdim..sırf kubrick xetrine davam etmişdim, yanılmamışdım..evveller düşünmediyim bir mövzu-şiddetin hem de bir refleks, özünümüdafie ola bileceyini düşündürtdü bu film..cidden insanın elinde güc/şiddet göstermek qabiliyyeti olmasa ne qeder zavallı veziyyete düşer..keçmişi kinodakı alex kimi olmasa da ve hetta dünyada heç kim şiddet göstermese de..güc en azından tebietde heyatımızı davam etdirmek üçün gereklidir..

--spoiler--

alexin hepsxanaya düşmesinin ardından onun dilinden bele bir cümle seslenir sehv etmiremse-hind filmine benzeyen qisim bundan sonra başlayır (ümid edirem uydurmuram ve ya en yaxşı halda başqa bir kinoyla qarişdirmıram -* ) eger yanılmıramsa doğurdan da ssenarinin bir qismi hind kinolarını xatırlatdı..en barizi alex kime pislik elemişdise tesadüfen sırayla onların ellerine düşür ve hamı intiqamını alır bir bir..tipik ne ekersen onu da biçersen sehneleri -* bu qisimler rahatsız etdi biraz, mütleq bu insanları eline düşmeye ehtiyac yox idi, küçeler merhemetsiz insanlarla doludu..
rahatsız eden başqa bir şey qadınların parikleri idi..ümumiyyetle stanley kinolarının vizuallığı xitab etmir mene..kubrick modern eşyaları, simvolları filme daxil etmeyi sevir, mense bundan heç zövq almıram..

--spoiler--

ve elbette ki ludwig van ve 9cu senfoniyanın 4cü qismi..bax bunu heç vaxt qarişdirmaram -* filmin en gözel yanı idi..

whiplash

bir az evvel izledim filmi..imdbde yüksek xalı ile diqqetimi çekmişdi, çox keçmeden en yaxşı filmler siyahısından çıxacağı qenaetindeyem..ümümiyyetle son zamanlar en yaxşı 250 film siyahısındakı dalğalanmalar diqqetimi çekir..keçen defe eşkiya kinosunu gördüm ve teeccüblenmedim desem yalan olar..düzdü, eşkiya pis film deyil, amma nezere alsaq ki 1994de çekilib, 10 il siyahıda olmayıb ve birden bire 12mi 13mü yere qeder gelib bu işin arxasında bir iş var dedirtir..whiplash da ele..
film mene sumqayıt ttelin (texniki temayüllü elmler liseyi) direktoru minareni xatırlatdı, müellime de demeyim gelmir bu insana..az çox tanıyanlar, haqqında eşdenler bilirler, avtoriteti, bunun ötesinde qeddarlığı ile bilinirdi..minarenin o mektebde direktor olduğu müddetde sumqayıt yaşayanların arzusu idi uşaqlarının 32 saylı mektebde oxuması ve bitirmesi..her kes bitire bilmirdi çünki şagirdlerin texminen 1/3i qovulurdu 5-6-7ci siniflerde..özü de nebade dsiplin cezası alasan..bu minarenin 11ci sinif şagirdlerin sıraya düzüb şillelemeyini mi deyim, qızların saçlarını yolmağını, yeniyetmelerin şerefini qıracaq ağlınıza ne gelirse..minarenin qorxusundan uşaqlar harıl harıl ders oxuyurdular, illerle en yüksek bal yığanlar bu mektebden çıxdı..whiplashın fletcheri bu 32nin direktoru minare ile o qeder benzerdi ki..
başda da dediyim kimi helelik bir az şişirdilib yavaş yavaş öz yerini tapacaq..filmde mübahisesiz en yaddaqalan şey j.k.simmonsun aktyroluq qabiliyyetidir..filmi yalnız bunun üçün seyr etmeye deyer. başqa defelerle işlenmiş benzer ssnerai, adi dialoqlar, vizual heç bir cazibenin olmaması, baş rolun ve diger bütün rolların normal ve normalın altında aktyorluğu sıradan bir kino edir whiplashı..he bir de jazz parçalar pis deyildi ki o qeder de olsun artıq..
filmi izlmeye ikinci bir sebeb ise ingilisceni kinolara baxaraq inkişaf etdirmeye yeni başlayanlar üçün uyğun qaynaq olmasıdır..qeliz heç bir dialoq yoxdur kinoda, günlük söhbetlerden ibaretdir, yarısından bir qeder azı da söyüşdü onsuz da..

the hobbit the battle of the five armies

ilk 3d kinoya iller evvel azerbaycanda baxmışdım, avatara..hobbitin bu bölümünün 3d olduğundan xebersiz idim, bilet alanda öyrendim, bilete ilişdirilmiş halda bir de gözlük fişi verdiler..3d eyneyi ile yaxşı göre bilmerik deye ortalardan aldıq bileti, yanılmışdıq..optik eyneyin üstüne 3d eyneyi taxıb rahatlıqla izleye bilersiz..
ümumi şerh olaraq deyim ki eylenceliydi, 3d effektleri keyf verdi..xüsusi şerhe gelince ise deyesen heqiqeten diger iki bölümün yanında cılız qalıb biraz, en azından daha az heyecanlandırdı..

xüsusen iki şey xoşuma geldi kinoda: legolasın atasının maralı ve baş rollardakı kişilerin saçları..eve gelende de geyikli corablarımı geyib saçlarımı bard kimi arxadan tutturdum -*

legolas harika idi yene de..gandalfdan bir sehr gözdedim açığı, heç ne göstermedi bize bu bölümde, yene de varlığı yeter, piposunu kamil bir edayla tüttürmesi..
baggıns obrazı menim üçün frododan önde olmuşdu hemişe, bu filmde de..onun xaricinde gollumu axtardı gözlerim, sevirem o obrazı..taurielle adaş olmamız da manidardı..sonda seslenen soundtracki ve karakalem effektlerinin beyendim bir de..esl final ise çıxışda oldu, eynekleri alıb nezaretçini axtardıq geri vermek üçün..getmeye hazırlaşırdi kı yaxaladıq ve uzatdıq eynekleri..
- bu eyneklerin pulunu verdiniz, sizde qalacaq.
- hımm, biz de ele bildik kiralamışıq -*

əsl islam bu deyil

parisdeki silahlı hücumla bağlı sözlükde getirilen şerhleri oxuyuram, sol frameyi müşadide edirem..her kes kimi men de gözleyirdim islam, radikal islam, esl islam kimi başlıqların yeniden canlanacağını..yanıltmadınız, müteşekkirem..
esl islam bu deyil..dünen axşamdan ara ara gelib gedir bu düşünce, bir az maddileşdi indilerde..islam deyesen doğurdan da bizim dogmatik olaraq qebul etdiyimizden başqa bir yerdedi..senin ey, dini ideologiyanın içinde boğulub qalmış yoldaşım, senin, ateist yoldaşım ve inanclı amma ortada qalmış insanların..radikalları bu yazıdan ümumiyyetle uzaq tuturam..

birinci qrupa daxil olanların sehvi fiqhin (islamı nece yaşamağa dair qayda qanunlar) içinde itib batmalarıdı..qüslu nece alacıq, sefer namazını nece qılacıq, qadınlar mescide gedermileri araşdıra araşdıra, fetva vere vere tablonun bütününü görmekden çox uzaq qaldız..hele buna bir de mezheb ayrılıqlarını elave edirik ve iş içinden çıxılmaz bir hal alır..zaman zaman quranı oxuyuram ve düzü orda 'nece etmeli'ye dair qayda qanunlara daha az rast elirem..verilmek istenen esas mesaj barışcıl yaşamaq, her kesin hüququna hörmet etmek, allahın varlığını qebul etmek kimi evrensel mövzulardı..günlük heyatda edilmeli vacib olan namaz qılmağın bele deqiqlikle nece olacağı açıqlanmamışdır..exlaqımız tertemizdi, insanlığı sevirik, esla şirke girmedik ve indi detalları heyatımıza tetbiq etmenin vaxtıdı..?

inanclı olmayan kimselerin-en azından azerbaycanda olanların- yanlışı radikallıqlardıır, özü de islami radikallığı tenqid ede ede..açığı men atesitlerin nece deyerler daha relax olmağını gözleyerdim, çünki onları çerçiveye salan heç ne yoxdu..yaradılış, exlaq üzerine düşünmekde serbestdirler ve hetta öz idologiyalarını bele yarada bilerler..veziyyet bele olduğu halda nedir bu gerginlik?

inanclı amma 'dindar' olmayanların belası ise islamı medeni deyerlerle qarışıq halda anlayıb, gerçekden uzaq qalmalarıdır...tarixen islamileşmiş medeni stereotipoler cemiyyet terefinden dogmalaşdirilmiş ve din adıyla formalaşmağa başlamışdır..bunun ölkemiz üçün en bariz nümunesi meherremlik ayinleridir..

netice olaraq islam senin de menim de anladığım deyil..bes nedir bu islam sualının cavabını ise ancaq quranda tapa bilerik zennimce...

zövq verən kiçik çılğınlıqlar

bilmedim uşaqlığı xatırladan şeyləre yazım yoxsa bura..uşaqlığımda yaşamadığım üçün yalan olacaqdı, bu yaşda bir tutam çılğınlıq olduğu üçün bura yazım dedim -* dünen bütün gece qar yağdı, yerler doldu..bütün günü çöle çıxmağa heves etdim ki axşam ancaq vaxt eleye bildim..narin narin qar yağırdı, dedim gezim biraz..bir de ne görsem..evin arxasındakı parkın girişinde 30-35 metrelik dik bir yol var..uşaqlar onu lap sürüşken eliyibler, sürüşürler yox, uçurlar resmen..xizeyi olan xizeyle, olmayan adice klonkayla..içimdeki uşaq diksinerek oyandı -* gezmeye davam etdim, gel gör ki ağlım orda qaldı..gelen başı bir salafan gördüm yerde qatdalayıb saldım cibime, yolumu da o enişden saldım.uşaqlar dağlışmışdı....ne qeder sürüşmüşem qışqıra qışqıra -* yol çox dik ve uzun olmaqla heyecanlıydı, qaldı ki uşaqlığımda heç sürüşmemişdim..özümü nece itirmişemse bir de gördüm yan binalardan çıxıb mene baxırlar..dadı damağımda qaldı, gelen defe uşaqlarla beraber sürüşecem...

türkiyə

az önce qabyuyan maşını boşaldarken seher radyodan dinlediyim olduqca önemli, lakin artıq son derece besit gelen xeberlerin bütün günü zehnimde dolaşıb durması ile bir miqdar düşüncelere daldım bu ölke haqqında..
tarixle elaqem güclü deyil, siyasetle de elece..belke sosial menada bir tutam nüanslar ehtiva ede biler yazım..

türkiye ferqli ideoloji tesirlere olduqca açıq bir dövletdir: dini, siyasi-iqtisadi ve ya qarışıq halda beraber..bu ölkenin vetendaşları üçün bir ideologiyayla beraber var olmaq spesifikdir, onlar bunda güc tapırlar..
cumhuriyyetin elan olunmasından bu yana bu millet ferqli ideoloji tesirlere meruz qaldı, dini ideoloji tesirlerle bölündü,siyasi iqtisadi ideologiya ile qarışdı, birleşdi ve s. lakin 10 iller boyunca bu ölkeni ayaqda tutan bir şey vardı-milliyyetçilik (veteni sevme anlamında)..bu ölkenin imamının da, esgerinin de, xalqdan birirn de qelbinde veten sevgisi var idi ve bu onları birleşdiren yegane şey idi..ve eyni zamanda başqalarını qorxutan da yegane şey..ihtilallaer oldu, ideologiyalar çarpışdı, insanlar öldü amma millet heç vaxt bu gün olduğu qeder vurdumduymaz, psixoloji olaraq zeherlenmiş olmadı..
türkiyede milliyyetçilik enenelerinin mehv edilmeye çalışılması açıq aşikardır, yeni nesiller artıq daha az türkdürler..atatürk, mehmetçik kelimelerinin de daha az istifade edirler, arzuları esger ve polis olmaq da deyil eminem..milliyetçiliyi (veteni sevme) tesdiqlemesem de türkiye üçün bu tesirin keçmişde xalqı birleşdiren deyer olduğunu göz ardı etmirem, hansı ki bu deyer artıq yoxdur...

iller ili hakim kemalist ideologiyanın tezyiqi ile anadolu medeniyyeti tesirinde olan enenevi, dindar türk xalqı özünü ezilmiş hiss etdi, gündem başörtüsü meselesi ile çalxalanıb durdu.xalq üst sınıf terefinden görmezden gelindi, içlerinde kin getdikce böyüdü..xalqın xülyası xarizmatik ve dindar bir lider idi, o da göyden zenbille düşdü..bol bol islahatlar aparıldı, xalq gece yattı seher zamlarla, yeni qanunlarla oyandı..doğru ve yalnış şeyler oldu..amma xalqın gözünde sadece bir doğru var idi ki bütün yalnışları görmezden geldire bildi ve bütün doğruları pafpofladı..başörtüsü idi bu..başörtsü serbest oldu ve türkiye xilas oldu..
şexsi qebul edilemsin başörtsü ile heç bir derdim yoxdu, tanıyanlar anlayar elbette.. başörtüsünü minimum ölçüde bir insan olduğum üçün qebul edirem, seçim azadlığı olaraq..gel gör ki bu xalq çox şeyi bu dini simgeye feda ederek itirdi..dindar olduğu qeder uyutuldu..onların haqqlarını müdafie eden bu sistemin davamını istediler, qızlar artıq tehsilsiz qalmaq istemedi, universitet qapılarında tehqir olunmaq istemedi heç kim..varsın haqqı yeyilsin, bu zamana qeder de yeyilirdi..en azından insanlar terefinden cahil olaraq damğalanmır..güzeşte getmek lazımdı..olmayan bir tehsildense ideologiyanı davam etdire bileceyi yarım yamalaq, senzuralı tehsil daha yaxşıdı..başörtüsüne göre qurban verilen iş heyatındansa ekser sendikal haqqlardan mehrum, iqtidar eleyhine paylaşımların başımı derde soxacağı iş heyatı daha yaxşıdı..kiçik bir qartopunun dağın başından yuvarlana yuvarlana üstlerine geldiyini görmediler..ve qadınlar öldü..qadınlar heqiqeten ölürdü..! son 15 ilde qadın cinayetleri 400 % qeder artdı..varsın qadınlar ölsün önemli olan dini serbest yaşamaqdı...