hər bir şey özündən əvvəl ona təsir edən şeyin nəticəsi olaraq yaranmışdır. təbiətdə hər şey səbəb-nəticə əlaqəsi sayəsində baş verir. bu səbəbdəndə bizim özgür iradəmiz yoxdur. biz seçim edərkən onu istəyərək yox, o hadisənin baş vermə səbəbi olan şeyin təbiəti əsasında seçim edirik. çaydan aşağı düşən daşında şüuru olsa idi özünü azad hiss edərdi, amma o sadəcən çay hərəkət etdiyi üçün aşağı düşür.. insanın qərar verməsi, onun azadlığı deyil, onun yaddaşının təsiri ilə bağlıdır, hansı ki, insan bu yaddaşına təsir göstərə bilmir. spinozaya görə azadlıq, məcburiyyəyin, şərtlənmənin, azad iradənin olmamasının tanınmasıdır. insan tanrının bir modusu olaraq, onun qoyduğu qaydalara tabedir, bunu dərk edərək qəbul etməklə azad ola bilır ancaq.
insanın azadlığını qəbul etməməsi, ümumiyyətlə hər şeyi tanrının qanunları əsasında izah etməsi, spinozanın təbiətə kosmoloji baxışının nəticəsidir və bundan başqa spinoza tanrı deyərkən həm də təbiəti nəzərdə tutur onları eyni şey hesab edir.
o deyil də öpüşənləri qınayanları , tənqid edənlər elə düşünür ki, liberlaizm və azadlıq üçün təkan filan verir.özləri də bilmədən hiss elətdirirlər ki, 18-ci əsirdə ulu babalarının düşüncəsini daşıyırlar.adam pis olur ki, ala hələ də məişət mövzusu qaraçı taburundakı söhbət kimi həyasızca davam edir.mənə əsas surpriz bilirsiz nədi? gündüz karikatura çəkməyib? günel mövlud yazı yazmayıb? ola bilməz.
ümumiyyətlə materiya,insan həyatının mənası kimi söhbətlərin ardına düşən insan normal həyata fokslanmaqda çətinlik çəkir.fəlsəfə illərlə elmin inkişafına təkan versə də indi məşəl fiziklərin,astronomların,gen mühendislərinin, alqoritimləşdirmədə çalışan alimlərin yəni fəlsəfədən başqa digər dəqiq elmlərin əlindədir.istehsal cəmiyyətində uğur əldə etmək üçün bukowskinin qadınlar haqqında,kamunun riyakar yad düşüncələrinə, seymur baycanın təkrarçı romanlarına,günel mövludun məişət söhbətlərinə ehtiyac yoxdur.əlinə dünya,klassiklərdən roman, fəlsəfi kitab alıb oxuyana intellektualdır deyirlər.ola bilər ki a-z'yə hər şey haqqında ötəri məlumata sahibsən amma bu səni intellektual etmir.və yaxud fəlsəfi dildə deyim "hərşey olmaq istəyən heçnə olur" müqayisə üçün deyə bilərəm ki, posmodern dövrün intellektualı 5 min əvvəl yaşamış əkinçidən az bacarıqlıdır çünki, dar ixtisas biliyi hər şeydən az məlumatı olan insan modelindən daha bacarıqlı olur.
britaniyalı, 8 dəfə dünya yaddaş birincisi olmuş dominic o'brien yazdığı maraqlı kitablardan biridi.kitabda insana üstün zəkadan,beyinin işləmə faizi kimi absurd söhbətlərdən yox amma yadda saxlaya bilmədiyimiz şeyləri əslində fərqli metodlarla yadda saxlamağın mükün olduğunu izahlı şəkildə yazıb.həyata tətbiq edilə biləcək sadə amma təsirli kitablardan biridi.
bizim dildə tərcümə olunmayıb.türk dilində tərcümə oldunduğundan xəbərim yuxdur amma ingilis dili bilənlər vaxt edib oxusun.ən azı romandan yaxşıdı.
bugün bir müsahibəsinə baxdım.müsahibədə "living in the end times" kitabından söhbət edir.kitabda kapitalizmin sıfır nöqtəsinə çatdığını,buna görə ,sosial sistemi qorumaq üçün dövlətlər filmlər vasitəsilə insanlara yalan məlumatları ötürdüyünü deyir.çünki, dünyada olan ümumi böhran bunu tələb edir.real olanı arzulamamaq kimi.
açığı mən bu söhbətə inanmıram.10 il əvvəl ağzımızı ayırıb baxdığımız filmdəki inanınlmaz dediyimiz şeylər bugün real olur.bugün filmlər real olmayanın real olacağı mesajını bizə çatırır nəinki real olanı arzulamamağı.texnoloji yeniliklər real görünməyən şeyləri real edir.
kapitalizmin sonunun gəldiyini düşünmək bir az səfehlik olar.bugün kapitalizm elmi araşdırmalara milyonlar,milyardlar ayırırsa ondan gələn uğurlar elə kapitalizmi ayaqda saxlayacaq.birmənalı olaraq elm,iqtisadiyyat,kapitalizm məhəbbət üçbucağı yaradıb.kapitalizm o zaman iflas edəcək ki, elm və texnologiyada yenilik əldə etmək üçün ayrılan milyardlar nəticəsiq qalacaq,inkişaf dəyanacaq və iflas qaçınılmaz olacaq.yəqin ki, bu tək mənə yox sizə də real görünmür.
hər il daha da az baş verən hadisədi.keçmişdə kimin şeyi dururdu müharibəı edirdi.hər ölkənin imperatorluq iddiası var idi.indi yaxşı ki, yoxdu.müharibənin olmamasına əsas səbəb budu.günümüzdə insanlar nə qədər sülh şəraitində yaşadığını görə bilmir.hansısa qlamur, "dünya hansı ara bu günə düşdü" "günəşli günlər görəciyikmi?" tipli söhbətləri dünyanın yaşanmaz yer olduğunu göstərmir.dünya yaşanacaq yerdi amma bizim region osturub.bizim region uşaqlıqda travma almış diktatorların ambisialarına qurban gedib.kim min il əvvəl yaşayıb dünyanın nə qədər vəhşi yer olduğunu dəqiq görüb? əlimizdə az qaynaq var.amma dəqiq olan budur ki, keçmişdə daha çox müharibə olurdu.təkcə orta əsrlərdə avropada hər 100min insandan 30mini müharibədə həlak olurdu.zaman keçdikcə dəyişən qloballaşan iqtisadiyyat ayrı-ayrı ölkələri də özündən aslı salmağa başlayıb.hansı ki,bu aslılığın müsbət cəhətləri çoxdu.məsələn bugün macarıstanın polşaya müharibə etməsi keçmişdəki qədər asan deyil,demək olar heç mümkün deyil.mümkün deyil ona görə ki, macarıstan birlikdən aslıdı,mümkün deyil çünki müharibə keçmişdə insanlara qənimət qazandırırdı indi isə ancaq itki və xərc verir.milanı tutan macar dövləti ordan nə gəlir götürəcək? biznesmenlərin pulunu? biznesmen muharibə eşidən kimi çoxdan uçacaq amerikasına.
bunu statistikada da görmək olar 2000-ci ildə dünyada müharibədən cəmi 310 min insan həlak olub,cinayətdən ölənlər isə 520min.( cinayətdən ölənlərin çoxu inkişaf etməkdə olan ölkələrdə baş verir) müharibədə ölüm sayı həmin il ümumi ölm sayının cəmi 1.5% təşkil edir.2002-ci ildə isə 172 min insan həlak olub.bu həmin il ümumi ölənlərin 1% edir.yəni statistika da göstərir ki. hər il müharibədən ölənlərin sayı azalır,və dövlətlər müharibə etməkdən çəkinir.yerdə qalan isə kiçik ərazi münaqişələridir ki, qərbin qarşısını almaq istədiyi budur.(məsələn rusyanın krımı alması kimi) özümüz də bilmədən meqa formalaşmanın içindəyik.
satatistikanın mənbəyi : lawrence h.keeley, war before civilization
o qədər güclüdür ki, insanların cinsi həyatına belə təsir edir.cinsi istəklərinə təsir edib,seçimi formalaşdıran,sonra da öz istədiyi şeyi bizim vasitəmizlə həyata keçirən sistemdir.məsələn keçmişdə evlənən cütlük bir araya gəlir,qısa presses ailənin qurulması ilə bitirdi.bugün isə hərşey mərhələ-mərhələ gedir.yəni flört mərhələsində pul kafelərə və barlara ordan affisantlara gedir.istehlakın ultra həcmi iki cütlüyü davamlı istehlak etməyə vadar edir.qızıl,ev,tətil,bahalı paltar və.s maşinist ehtiyac olmatan maşının işləməyinə şərait yaradır.bugün iki təbəqə var,istehsal edənlər və bu istehsalı davamlı artıranlar.2-ci istehlak edənlər və istehlakı davamlı artıranlar.10 il əvvəl adını bilmədiyimiz elektron avadanlıqlar olmadan həyatı yaşanmaz yer olaraq görürük ( baxmayaraq ki, bu avadanlıqlar həyatımızda elə də ciddi iş görmür)
məncə bu kaptalizmi ayaqda saxlamasında güclü rolu olan qadınlardı.hərşeyin ən yaxşısı,ən bahalısı,qızıl filan sevgisi dövrün maraqlaına nəyi var xidmət edir.bir insan niyə qızıla bu qədər dəyər versin ala? qarğasan sən?
inqilab insanların artım tempinədə ciddi təsir edib.1700-cü ildə dünyada 700 milyon,1800'də 950 milyon,1900'də 1.6 milyard,2000'də 7 milyard insan yaşayıb.
ola bilər ki, gəncliyin fikrinə müəyyən təsiri olub amma mən onlardan təsirlənməmişəm çünki ümumiyyətlə replərinə qulaq asmamışam. host filan deyəndə ağlıma emo tipli admlara gəlib -* cəmi bir repini dinləmişdim "mənim mübarizəm" o repdə də qaraqan müharibəyə çağırış edirdi torpaq belə gəldi, sonra amerikaya getdi aprel hadisələrində facebookda bir yazısını gördüm "savaşırsansa cahilliyinlə savaş" ala? nə tez dəyişdin sən? bəlkə heç dəyişməmisən vaxtında kütləyə oynayırdın.
kitab ətri,kaybedenler klubu, allah yoxdu, bukowski deyib ki,kafka belə demişdi tipli söhbətlər edib, özündən olmayanları lağa qoyan əslində yandaşlığ xislətinə yapçılardan çox sahib olan hərəkat (80-90% o düşüncəlidi) əvvəl özlərindən başqa kim var idi linç edirdilər indi bir-birlərini linç edirlər.hərşeyi kənara atmaq olar amma bir hərəkatın idarə heyətində chenan qasımlı olubsa apar tulla.bir də son 3 ildə hər ilə 1 tədbir keçirən quruma hərəkat deməzlər.onlar həyasızdı sizə nə olub? -*
bu trumpın arvadına münasibətini,obama ilə müqayisə edib insanlara nəyisə izah etməyə çalışanlar mənə görə ən iki üzlü insanlar olub.çünki bunların çoxu demokratiya,insan haqları məsələsindən danışan kütlə idi.obama mişeli öpdü, trump öpmədi deməli trump götdü.
göt bilirsiz kimdi? bugün suriyada ölmüş minlərlə sivilin ölümündə əsəd,putin,ərdoğan qəsdər günahı olan siyasətçilərdi.elə obamanın özü də.heçvaxt orta şərqdə,nəbilim ala əfqanıstanda həlak olan insanları düşünmək istəməmişəm.çalışmışam qoz qoymayım çünki dünya zatən belə olub, kim deyir ki 300 il əvvəl dünya sakit idi? həmişə bu müharibələr olub amma mənə ən təsir edən səhnə türkiyədə,muğlada dənizin sahilinə dalğanın vurduğu uşaq cəsədi olub.gündüz ağayevin karikaturalarını məndən başqa hərkəs paylaşmışdı.hərkəs pis olmuşdu? bir xiyar sual vermədi ki? kimdi günahkar? kimnən soruşsan şablon cavab "günah bizdədi biz susuruq" tipli düşük cabalar verir.mən deyim də kimdədi.o uşağın ölümündə günah siyasətçilərdədi.yaxşı ər yaxşı prezident kimi share etdiyiniz obamadı.amma uşağın cəsədi unuduldu.yaddaşlarda obamanın yaxşı ər olması,mişeli trumpla müqayisədə daha çox öpməyi,yaxşı prezident olmağı qaldı .bax belə idarə edirlər kütləni.
heç vaxt birinci sırada olmamış və olmayacaq anlayışdır.demokratiya insaqn haqları müdafiəçiləri tərəfindən qabardılan anlayışdır.demokratiyanın beşiyi qərbdirsə demək demokratik porseslərin idarəsi də ordan istiqamət götürür.qərb üçün demokratiya hər zaman 3-cü sırada olub.ilk öncə daxili təhlükəsizlik, 2-ci enerji təhlükəsizliyi və 3-cü demokratiya olub.iraq müharibəsi buna ən açıq aşkar sübtdu.indi şimalda rusya,bir tərəfdə türkiyə, dünyadakı gücün də trumpın hakimiyyətdə olduğu dövlərləri nəzər alsaq yəqin 8-9cu sırada yer alıb demokratiyanın vacibliyi.
Bugün Avropada elmin bu qədər inkişaf etməsidə şərqin payı az deyil.Avropa elm və texnikada inqilabları şərqdəki çin,hindistan,müsəlman ədəbiyyatlarını araşdırıb,üstünə yenilərini əlavə edərək bu səviyəyə gəlib çatıb.Ancaq necə oldu ki, şərq bu qədər geri düşdü? Niyə 15-ci əsrdən sonra bu sıçrayışdan Rusya özünə pay götürdüyü halda Osmanlı çöküşünü sürətləndirdi? Niyə Almaniya,Portuqaliya,ispaniya,ingiltərə yeni eraya başladığı halda hindistan,çin,osmanlı,ümumiyyətlə şərq dövlətləri azı 100-200 il geriyə düşdü?
Əvvəl qeyd etdiyim kimi,dünyada inqilab etmiş Marx,Smit kimi insanlar da şərq iqtisadçılarının eləcə də özlərindən əvvəlki qərb iqtisadçıların fikirlərini oxuyub özlərinə məxsus fikirlər yaradıblar.Heçkim deyə bilməz ki, şərqdə Darwin ,Newton qədər elmə maraqlı insanlar şərqdə olmayıb.Olub əlbəttə amma niyə Darwin biyalogiyası,Newton fizikasına yaxınlaşacaq uğur şərqdə yox qərbdə olub? Bu avropalıların üstün irq,düşüncə cəhətdən daha qabaqcıl olmağı ilə bağlı deyil.Ən azı mən belə hesab etmirəm.Və yaxud bugün qərb elmdə irəlidədirsə sona qədər elə olacaq mənasını da vermir hər halda reallıq budur ki, onlar bizdən qat-qat irəlidədirlər.islam necə ki, ərəblər tərəfində başlayıb, iranlılar və Türklər tərəfində yayılmağa başlayıbsa bugün elmdə sıçrayış qərbdə başlayıb və çox geniş əraziyə yayılıb.
Necə oldu ki, qərb bu sıçrayışı edə bildi?
19-20ci əsrlərdə,modern zamanın başlanğıcında qərb zehniyyəti o dövrün tələblərinə tam uyğun formalaşmışdı.Bitki axtaran bioloqla,sərvət axtaran dənizçinin ortaq fikirləri bugünki avropanın təməl daşlarının əsasını qoyub.Bu insanlar ilk öncə cahilliklərini kəşf etmişdilər.Onlar uzaqda nə olduqlarını bilmirdilər.Və bu iki fərqli düşüncə yeni kəşflərə ehtiyac olduğunu dərk etmişdilər.Avropa imperializmi əvvəl şərqdə olan imperiyalar dünyanı zatən bildiklərinim, fəthləri ancaq öz dünya görüşlərini yaymaq üçün həyata keçirirdilər.Məsələn ərəblər Misiri,ispaniyanı, Hindistanı nəsə bilmək üçün işğal etməmişdilər.Romalılar,Monqollar digər torpaqları güc və zənginlik üçün işğal etmişdilər.Amma 15-ci əsrdən sonra qərb imperiyaları yeni torpaqları mənimsəməkdən əlavə yeni bilgiləri də mənimsəməyi qarşılarında məqsəd qoymuşdular.Zaman keçdikcə torpaqların fəthi ilə elmin fəthi bir biri ilə əlaqəsini daha gücləndirdi.18-19cu əsrdə Avropadan yola çıxan hər önəmli səfərdə elm insanları da mövcud idi.Məsələn 1798-ci ildə Misri işğal edən Napaleon yanında 165 elm insanını aparmışdı.
Başqa bir misal.1831-ci ildə ingiltərə krallığı Qlapaqos, Falkland adalarının sahil xəritəsini çıxarmaq üçün bir donamanı yola salmaq niyyətində idi.Gəminin kapitanı yolda qarşılarına çıxacaq geoloji quruluşu araşdırmaq üçün gəmiyə bir geoloq çağırdı.Və bu dəvətə Cambridge məzunu,22 yaşında Darwin cavab verdi.Gerisini yazmağa ehtiyac yoxdu Darwinin kim olduğunu məndəın yaxşı bilirsiniz.Qısaca qeyd edim gəminin kapitanı ərazinin sərhədini çəkərkən Darwin buranın bitki örtüyünü maraqlanaraq bugünki Təkamül nəzəriyyəsinin əsasını qoymuşdur.
1785-ci ildə William Jones Hindistanın Benqali vilayətində Sanskrit dilində yazılmış hərfləri görüb bunun araşdırmasına başlayıb.Sdaha sonra bunu kitab halına salan Jones əslində sanskritcə ilə yunan,latin,köhnə fars dilində geniş bənzərlik olduğunu yazıb.Məsələn ana sözü sanskritçə “matar” , latınca “mater” , “mother” olduğunu qeyd idib.Daha sonra məhşur olacaq hind-avropa dil ailəsi teoreminin əsasını qoyan Jones əslində bu fərqli dillərin indi unudulmuş vahid dildən törədiyi fikrini orytaya çıxarıb.Burada vurğulamaq istədiyim məsələ dil deyil.Sadəcə ingilislər gəlməmişdən əvvəl,yüz illər boyu sanskirtçə yazıların orda olduğu halda niyə bu kəşfi məhz infgilislər etmişdi? Məncə bunun tək cavabı var “düçüncə və zehniyyət fərqi.Əslində heçnə bilmədiyimizi etiraf edəcək qədər güclü olmaq” fikri.
Qərb mikroskopu kəşf etdikdən sonra əslində dünyada mövcud olan. Gözlə görünməyən nə qədər şeyi bilmədiklərini dərk etdilər.Cahilliyin kəşfi elmin kəşfinə təkan verdi.Qərb at arabsında dəyişikliyi ancaq onun sahibi edər zehniyyətindən imtina edərək bu uğurları əldə edib hansı ki, bugün zibil qutularının belə təkmilləşdirilməsi elmlə bağlıdır.Ancaq üz yüz il əvvəl at arabasında arabadakı təkərin quruluşunu ancaq arabanın sahibi edirdi.Elmin bunla işi olmazdı.Aradan 3 əsr keçməyinə baxmayaraq bir neçə əsr əvvəl araba ilə küçədə gəzən insanlar bugün insanın damarına nanorobotlar yerləşdirərək bədəndə mövcud olan virusları zərərsizləşdirirlər.Bu təvəkkür bugün qərbdə genetika mühəndislərinə insan bədəninin qocalmasının qarşısını almaq üçün milyon dollarlarla vəsait ayırırlar.”Öyrənmək üçün doğurlmuşuq” fikri bugü avropanı suni intellekt,nanorobort,tükənməz sərvətlərdən əlverişli istifadə yolları mərhələsinə gətirib çıxarıb.
Əvvəl yeni məlumat əldə etmək üçün yola çıxan qərbdə, hazırda bunun əksi olacaq prosses gedir.Bugün məlumatı dəyərləndirmək və planlarını həyata keçirməyə çalışan elm adamları özü qərbə axın edir.Məhz bu beyn axını qərbin özünün qazandığı uğurdur.Qərb sübut edib ki, şərqə nisbətən elmə daha çox qiymət verir.Onun üçün minlərlə alim bugün öz fikir və ideyalarını sübut üçün avropa ölkələri və amerikaya gedir.
Bundan əvvəlki qısa enteryləri birləşdirb bu formaya saldım.Yazını
1785-ci ildə william jonesin "sanskrit dili" adlı yazdığı kitabdır.jones kitabında hindistanlıların müqəddə saydığı sanskritçə ilə yunan,latın və köhnə fars dillərində bənzərlik olduğundan yazıb.məsələn ana sözü sanskritçə "matar", latınca "mater" ingiliscə "mother"dir.jones kitabında bütün bu fərqli dillərin unudulmuş tək dildən törədiyini iddia edib və hind-avropa dil sözünü ilk dəfə işlədən şəxs olub.
18-19cu əsrlərdə avropada geniş istifadə edilən,ilk dəfə rudyard kiplingin istifadə etdiyi söz olub.o dövrdə işğal etdikləri ərazilərdə soyğunçuluq edən avropa imperatorluqlarının əməllərinə haqq qazandırmaq üçün, digər yerli əhalini, ağ adamların yükü olduğunu iddi edirdiler.avropalılara görə fəth etdikləri ərazilərə yeni mədəniyyət gətirmək istədikləri halda onlara qarşı çıxan yerlilər ancaq avropalılara yük ola bilər.
yeni mədəniyyət gətirmək məsələsi bir az mübahisəlidi çünki, tac mahalın divarından daş-qaşları çıxarıb ingiltərəyə aparmaq mədəniyyət mübadiləsi deyil.elədirsə soxum elə mədəniyyətə.
hindistanın ən varlı əyaləti olan benqali ingilislər tərəfindən işğal olunduqdan sonra əyalətdə olan sərvəti daşıması ilə baş vermiş hadisədi.1969-1973-cü ilə qədər davam edən sərvətlərin daşınması, bir neçə il sonra qıtlığın yaranmasına səbəb olub.1773-cü ildə təkcə benqalidə 10 milyon insan bu hadisələrə görə aclıqdan ölüb.
sacred spirit in babat bəstələrindən biri.Ən azı yeha noha qədər möhtəşəmdi.Musiqini dinləyəndə insana qəribə rahatlıq gəlir.Hər insanda fərqli hiss oyada bilər amma mən Grand Canyonda dinləməmiş ölmək istəmirəm.
tək bildiyim budu ki, heçkim zəka küpü kimi doğulmur.hərkəs sıfırdan başlayır.uşaqlıqda məsələn, danışa bilmirdik, gəzə bilmirdik, riyaziyyatdan ümumiyyətlə məlumatımız olmayıb.indi bildiyimiz az-çox məlumatı əvvəl hansımız bilirdik ki? newton belə bir vaxtlar saya bilmirdi ya da şekspir əlifbanı anadan olan kimi bilirdi? o da sənin mənim kimi öyrənib.məsələnin əsas tərəfi öyrənmək üçün doğulduğumuzu gec olmadan anlamaqdır.yavaş-yavaş, amma özünə güvənərək.bəlkə də öyrənmək üçün doğulmamışıq.ola bilər ki, ayrı-ayrı insanların özünə uyğun doğruları var amma nəbilim ala mən belə düşünürəm.beynimizdə yaranan fikir digər fikri izləyə-izləyə zincir əmələ gətirir.ola bilər ki, düşüncəmiz ya da verdiyimiz cavablar yalnış ola bilər amma yalnışın özü belə beynimizə, "filan şey yalnışdı" məlumatını ötürür.dünyada o qədər sürü var ki, nəyin yalnış nəyin doğru olduğunu belə bilmir.
mikroskop kəşf olunanda insanlar nəyi dərk elədi? əslində bir pox qanmadıqlarını.dünyada nə qədər bilmədikləri şeyin olduğunu.bugün hərşeyin təməlində bizim əslində bilmədiyimiz şeylərin olduğunu, bunları öyrənməli olduğumuz gerçəyi dayanır.bugün əldə ediləcək uğurların birbaşa elmlə əlaqəli olduğunu qərb çoxdan başa düşüb.3 əsr əvvəl at arabsında dəyişikliyi ancaq onun sahibi öz fikri ilə edirdisə, bugün zibil maşınlarına belə elmi tətbiq etməyə çalışırlar.sırf bu düşüncədir ki, 5 əsr əvvəl atla küçədə gəzən insan 5 əsr sonra insanın damarına nanorobortlar yerləşdirib bədəndəki virusları zərərsizləşdirirlər.sırf o düşüncədi ki, bugün genetika mühəndisləri "caenorhabditis" adli qurdun ömrünü 6 qat uzadıblar.indi də insan üçün çalışırlar.2050-ci ildə insanın yaşlanmağının qarşısını alacağını iddia edən, buna yaxın olan genetika mühəndisləri üçün milyonlar ayrırmaqlarına səbəb "öyrənmək üçün doğulmuşuq" düşüncəsidir.
bəlkə də öyrənmək üçün doğulmamışıq.həyatı odun kimi yaşaya bilərik amma beyin nəyisə mənimsəməlidi ya yox? bu kopayoğlu ( köpəyqızı da ola bilər) acdı axı.davamlı məlumat almalıdı,ötürməlidi.məlumatı biz istəsək və ya istməsək alırsa, niyə bu hacı şahinin moizələri, olmalıdır ki?
)