12 iyul 2020 tovuz döyüşləri

illər sonra yazmağıma səbəb olan hadisə.
afrikalıların məşhur bir atasözü var. "fillər savaşar, çəmənlər əzilər"
bizimkisi elə o məsələdir. Fillərin kim olduğunu hamımız bilirik, elə çəmənlər də bilir. indi klavyatura cəngavərləri yəqin heç vaxt şəhid övladına atasının bir də geri gəlməyəcəyinin izah olunduğu səhnəni görməyib. Ümid edirəm heç vaxt da görməzlər.
Şəhid atalarının "Vətən sağ olsun!" cümləsini hər eşidəndə, əsgər ölümlərinə son aksiyasından sonra, övladının fotosunu qucaqlıyıb bir küncdə oturan Bəyalı dayının şəkli gəlir gözümün önünə.
Atası Qarabağda şəhid olmuş bir dostum var. Atasını xatırlaya bilmir heç. övladı olanda demişdi ki, "mən ata görməmişəm axı, bilmirəm necə ata olunur. nə etməliyəm, necə davranmalıyam?" amma illər boyu unutmayacağım sualı bu idi: "torpaqlar hələ də işğal altındadırsa mənim atam niyə şəhid oldu axı???"

naming

Tarix boyu global markaların fərqli ölkələrə girişi və ya konsept / model / slogan / adaptasiyası zamanı ciddi uğursuzluqları olub. Bir neçə misal.

Mercedes Benz - Çin bazarına daxil olarkən markanı "Bensi" kimi adaptasiya edir (lokal dil səslənişinə uyğun olduğundan). Yerli dildə mənası "ölümə tələsmək" kimi tərcümə olunur. Avtomobil üçün ən uyğunsuz ad. Nəticə Mercedesin rebranding üçün milyon dollar xərcləməli olur.

Gerber - Gerber uşaq qida məhsulları ilə Afrika bazarına (Ethiopiya) girərkən lokal istehlakçıların davranışlarını araşdırmır və çox böyük bir skandala imza atır. Afrikanın bir çox ölkələrində insanların oxuma yazma faizi həddindən artıq aşağıdır. Bu səbəbdən markalar məhsul qablaşdırması üstündə adla yanaşı mütləq qablaşdırmanın içindəki məhsulun şəklini yerləşdirirlər. Gerber isə bundan xəbərsiz uşaq qida məhsulu qablaşdırması üstünə gülümsəyən körpə şəkli yerləşdirərək bazara təqdim etmişdir. Nəticədə uşaq əti satılır deyə polisə saysız - hesabsız şikayətlər daxil olmuşdur.

Ford - marka brazilya bazarına girərkən model adı seçimində inanılmaz bir səhv edir. Modelə Pinto adını verir. Brazilya (Portuqalca) dialektində Pinto "balaca kişi penisi" mənasını verir.

Paxam - iran markası olan Paxam xarici bazara çıxarkən çox yerli düşünür və bərbad bir brend adı ilə yadda qalır. yerli fars dilində "Barf" (qar) mənasını verən sözü öz yuyucu vasitə məhsuluna (paraşok) brend adı seçir (Barf Soap). Maraqlısı da odur ki, barf ingiliscədə qusmuq deməkdir.

Vicks - marka öskürək dərmanı məhsulunu alman bazarına yerləşdirərəkən bir şeyi unudur. Almancada "v" hərfi "f" kimi tələffüz olunur və jarqon olaraq "cinsi əlaqə" mənasını verir. Bu rəzalətdən sonra marka Vicks əvəzinə almandilli ölkələrdə Wicks adını istifadi edir. Amma ağıllarda uzun bir müddət cinsi əlaqə kimi qalır.

naming

yeni xidmət və ya məhsulun adlandırılması prosesi. bu başlıq altında vaxt tapdıqca bəzi məlumatları paylaşacam. əsasən uğurlu və uğursuz olan globl markaların bəzi modellərinin naming prosesində etdiyi böyük səhvlərdən yazacağam.
hazırda dünyada təxminən 300 milyon marka (brend) var və belə olan halda yeni məhsul və ya xidmtə ad vermək təbii olaraq çətinləşir. ümumiyyətlə tapılması mümkün olan adlar 7 kateqoriyaya daxil olur.
1. eponymous - şirkətin qurucusunun (ixtiraçının) adı ilə adlandırılması. (dolce and gabanna, tesla)
2. descriptive - bu kateqoriyadakı adlar göstərdiyi xidməti və ya məhsulun nə işə yaradığını birbaşa izah edir. adətən xidmət sektoruna xas olur. (turkish airlines)
3. acronymic - marka adının qısaldılmış şəkli. adətən lokal markalar global bazarlara çıxarkən tanınırlığın artırılmasını asanlaşdırmaq və globala uyğunlaşdırmaq üçün öz köhnə adlarını renaming (yenidən adlandırma) edirlər. məsələn hsbc adını globala tanıtmaq daha asandır nəinki "the hongkong and shanghai banking corporation"

ps. vaxt olduqca editləyib və bəzi tərcümələr edib paylaşacam.

içerde

son 10 bölümdür irəliləməyən serial.
hər ssenarinin bir ana mövzusu olur - baxmayanlar üçün spoiler xarakterlidir

--spoiler--

ana mövzu sarpın (əsas qəhrəman) qardaşını tapması yolunda çəkdiyi çətinliklərdir. ilk bir neçə bölümdə məqsədəuyğun olaraq davam edən ssenari son 8-10 bölümdə (ciddi reklamverənlərin də olması ilə) irəliləyə bilmir. ssenarinin irəliləməsi deyərkən əsas hədəfə gedən yolda bir-birini izləyən və bir-biri ilə bağlantılı olan hadisələr toplusu nəzərdə tutulur.
məsələn: ilk bölümlərdə qardaşı haqqında sadəcə inancı olan ana qəhrəman artıq sübutlarla onun sağ olduğuna əmindir.
prodüserlər yüksək reytingin verdiyi rahatlığa dayanaraq ciddi reklam anlaşmalarına icaze verib. hətta o nöqtəyə çatıb ki, filmin arasında xüsusi bir səhnə ilə məhsul yerləşdirmələr görmək olur. (letgo, abc təmizlik vasitələri, samsung məhsulları və.s) bu gəlirlərdən başı dönən prodüserlərə başa salmaq lazımdır ki, son 8-10 bölümdür ssenarinin şah damarı sayılan əsas hədəf unudulub və mənfi qəhrəmanın (cəlal) uydurma köhnə düşmənləri yaradılıb deyə ssenari tamamən yerində sayır. belə davam edərsə serial qarışıq izləyici kütləsindən çıxaraq kurtlar vadisi və ya sıradan "pembe dizi" deyə hitab edilən kateqoriya izləyicilərinə yönələcək.

--spoiler--
ümumilikdə isə serial haqqındakı fikirlərim görüntü rejissorunun, qurğu və işıq işi yaxşıdır. çetin tekindor, uğur yücel aktyorluğu ifadəolunmaz dərəcədə gözəldir. bu iki əjdaha aktyoru aras bulut iynemli izləyir. lakin bir daha vurğulayım ki, əgər reklam yerləşdirmək xatirinə belə uzun (2 saat) bölümlərdə ssenari irəliləməsə reytingini itirməsi qaçılmazdır.

pizzaland

günün mövzusu olan pizza kafe.
ölkəmizin başbilən marketoloqlarının "baaa viral reklamdı" dediyi paylaşım. əzizlərim viral etmək çox çətin məsələdir. ortada çox incə bir sədd var və sən qızıl ortanı tutturmalısan. pizzalandın səhifəsini gözdən keçirmək bunu viral ola bilməyəcək qədər qeyri-profesionallar tərəfindən idarə olunduğunu göstərir. adamlar menyuda belə ə hərfindən istifadə etmir. postlar desəniz göt günündə. bu olsa olsa "oral" adlandırılan versiyadır. bu versiya ölkəmizdə babat işləyir.
yəqin ki, nə vaxtsa getsiyiniz çay evində mini ətəkli bir xanim xidmətçi görmüsünüz və o çay evinə gələnlər arasında 40-60 % o qıza baxmaq üçün gələn gədələr var. kafe sahibi xidmətçini elə mini geyinməyə məcbur edir. (inanmayanlar əcəmi metrostansiyası yaxınlığındakı sıra ilə düzülən çay evlərinə gedib 30 dəq diqqətlə baxsa qorxunc mənzərənin canlı şahidi ola bilər)
indi hansısa çay evi işlədən keçib pizza kafe biznesinə və dijitalın da inkişafından istifadə edərək bu cür "kreativ" paylaşımlar edib. bundan artığı ola bilməz.

metroda öpüşən gənclərə təpik atan jurnalist

sözügedən hadisədə öpüşməyən gənclərə təpik atan jurnalistdir. adam yazıb ki, öpüşməyə hazırlaşırdılar ki təpik atdim. yəni bunun özü də mübahisəli haldır nəyə əsaslanıb öpüşəcəklərini yəqin etmisən? bundan əlavə olaraq cəmiyyət fərqli düşüncəli insanların toplusu olduğundan bir başqasının düşüncəsinə görə kiçik uşaqların bunu görməsi qəbul olunmazıdr. bunu da başa düşmək olar necə ki sən azadsan qarşındakı insan da azaddır falan filan. hər şeyi anlamaq olar. amma o tərbiyəsinin pozulacağından qorxduğun uşaqların gözü önundə "ay eşşək, utan zad " deyib təpik vurmaq uşaqlara ömür boyu travma yaşadacaq. o uşaqlar böyüdükcə də kiməsə qarşı sevgi məhəbbət hissinin açıq şəkildə nümayişindən qorxacaq. çünki rol model olaraq qəbul etdikləri ataları onların gözü önündə kimisə qucaqlaşdığına görə təpikləmişdi. belə səydıllax paradoksal vəziyyət. hər dəfə deyirəm ki bu ölkə daha nəyi ilə təccübləndirə bilər axı məni ama yenə də tapır nəsə və hər gün kiminsə yerinə utanıram.
hələ özünə marketoloq deyənlərin bunu gündəm olaraq qəbul edib taksi şirkətinin dijital kontenti üçün istifadə etməsi niyə ölkəyə qayıtmamalıyam (marketing sferası baxımından) sualına ən azı 2-3 aylıq daha cavab olmuşdur.

nəticə (baxma: make love, even make dolma, but not war)

23 mart 2017 unibank sosial media qara pr kampaniyası

bu gün yaşanan və bekar olduğum üçün haqqında yazacağım qara pr kampaniyasıdır.
xəbəri olmayanlar üçün bildirim ki, bu gün unibankın facebook səhifəsi qiymətləndirmə hücumuna məruz qalıb. dəqiqələr içərisində səhifəyə onlarla istifadəçi 1 ulduz qiyməti verib. səbəb isə unibankın şəhid ailəsinin 1000 azn borcu üçün məhkəməyə verməsi xəbəri olub.
bu hadisənin görünən tərəfidir. gəlin qara pr kampaniyasının arxa fonunu görək.
qara pr üçün dünyadakı ən əlverişli ölkələrdən biri azərbaycandır. vətəndaşlarımızın vətənşüvənlik və qulaqdan dolma məlumatlara həvəslə tullanma qabiliyyəti yüksək olduğu üçün kampaniya yaratmaq düşündüyünüzdən daha asandır.
məslənin iç üzü budur.
bir ailə ünibankdan kredit götürür və borcu geri qaytara bilmir daha sonra isə iş məhkəmə mərhələsinə qədər gəlir və necəsə şəhid ailəsi olduğu ortaya çıxanda (və ya əvəlcədən bilinirdi, bu variant inandırıcı deyil) məsələ həll olunur və ailənin borcu silinir. 2016-cı il noyabr ayında bu haqda ictimaiətə məlumat verilir. əslində olan budur. bitti!
bir nəfər isə bugün bu xəbəri paylaşır və xüsusən də "anasını sevən like etsin" tipli səhifələrdən geniş kütlələrə yayılır. al sənə azərbaycan tipi rəqabət anlayışı.
unibankın səhvi.
belə olan halda bankın sosial media agentliyi daha tez açıqlama verməli idi. bankın açıqlama verənədək qiymətləndirmə funksiyasını deaktiv etməsi düzgün addım idi amma gecikmişdilər artıq kifayət qədər 1 ulduz qiyməti verilmişdi. açıqlamanın bu qədər uzun zaman alması çox böyük ehtimalla qeyri-iş günü olması ilə əlaqədəardır və əminliklə deyirəm ki qərarverən rəhbərin azərbaycandan kənarda olması işin belə uzanıb gündəm olmasına səbəb olmuşdur.
hər zaman deyirəm bizim kütlə üçün viral, influencer, qara pr, guerilla etmək çox asandır, lakin edə bilən yox kimidir.

the honest company

2011-ci ildə yaradılmış start up. quruculardan biri amerikalı aktrisa jessica albadır. jessica övladını dünyaya gətirdiyi zaman organic və uşaqlar üçün tamamən güvənli olan qidalar axtarışına başladığı zaman bu fikir ağlına gəlir. boşluğu görən aktrisa bu fikrə ortaq və strategic investor axtarır. nəhayət 3 il sonra brian lee, sean kane və christopher gavigan ilə birlikdə start upa başlayırlar. start uplara xas olmayan şəkildə 17 məhsul ilə bazara daxil olan marka hazırda 1.7 milyard dollar ilə unicorn (dəyəri ən az 1 milyard dollar olan start up) start up sayılır. aylıq satışlarının 80% onlinə şəkildə olan şirkət amerikada və kanadada geniş kütlələrə xidmət göstərir.
start up 2015-ci ildə öz daxilində müstəqil olaraq honest beauty adlı makiyaj və gözəllik məhsulları təklif edən yeni marka yaradıb. honest beauty 83 məhsul ilə bazara daxil olub.

bizim manıslar da ancaq yekə-yekə bağ evləri alsın, kafe işlətsin, zaprafka (yanacaqdoldurma məntəqəsi yox ha, məhz zaprafka) açsınlar.