(bax: tex)
həmçinin əməliyyat sistemindən azad bir tekst hazırlama programıdır. əsasını 1977-ci ildə inkişaf etdirilmiş tex programından * və ya dilindən götürmüşdür. bir proqramdan daha artıqdır. elmi iş, diplom, magistr işi və ya kitab yazanlar üçün əvəzedilməzdir. ilk baxışdan istifadə olunması çətin görünə bilər. belə ki, hamımızın tanıdığı office programı word-dən fərqli olaraq wysiwyg * what you see is what you get metodu ilə işləmir. yəni tekstləri redaktə edərkən onların çap versiyaları gözünüzün qabağında olmur. bu hal word proqramında baş verir. belə ki, tekstə elədiyiniz formatlama, böyültmə kiçiltmə, qalın hərflərlə yazma və s. əməliyyatlar birbaşa gözünüzün qabağında həyata keçirilir. bu latex programında isə başqa prinsip həyata keçirilir, daha dəqiq desək wygiwym * what you get is what you mean prinsipi ilə. deməli bu proqramda sanki bir html kodu yazırmış kimi tekstlərinizi yazırsınız. yəni ilkin variant sizin tekstinizin yanında həm də müxtəlif əmrlərdən, formal ifadələrdən ibarət olacaq. redaktə ilə işiniz bitdikdə isə çap versiyasına baxa bilərsiniz. ona görə deyirəm ki, ilk baxışdan səliqəsiz və cansıxıcı görünə bilər. amma aşağıda sadalayacağım özəlliklərinə görə digər office programlarından daha üstün olduğunu aydın görəcəksiniz.
ən birincisi programın stabilliyidir. belə ki, digər office programları əsasən məktub və məktub ölçüsündə digər yazıları yazmaq üçün nəzərdə tutulub. siz bu programlarda kitab və ya ondan bir qədər kiçik ölçülü nəsə yazmağa çalışsanız, programın bu yükü götürməmək ehtimalı olduqca çoxdur. Latex isə sırf belə işlər üçün nəzərdə tutulduğundan heç bir problem yaratmır.
bundan başqa latexdə siz yazını formatlamağın xırdalıqlarına çox da baş qoşmursunuz. məsələn bir başlığın, yan başlığın böyük, qalın hərflərlə yazılmasını office programında hər dəfə xüsusi qeyd edirsiniz. amma latexdə sadəcə bu ifadənin başlıq ya yan başlıq, ya da alt başlıq və s. olduğunu deyirsiniz, proqram avtomatik uyğun ölçünü, orientasiyanı seçir. bundan başqa avtomatik olaraq başlıqları nömrələyir. bunun iki müsbət cəhəti var. birincisi bu elmi işlərdə, ümumiyyətlə bütün ciddi yazılarda vacibdir. ikincisi isə latexdə çox asanlıqla mündəricat yaratmaq olur. sadəcə bir əmr verirsiniz. proqram özü bütün başlıqları, alt başlıqları və s. səhifələrini qeyd etməklə bir siyahıda qeyd edir. eyni şey əlavə olunmuş qrafiklərə, cədvəllərə də aiddir, onların da mündəricatını əlavə vermək olur. bundan başqa yazıda qeydlər aparmaq istəsəniz latex köməyinizə gəlir. məsələn cümlənin ortasında "sözaltı" sözü var. bunun nə demək olduğunu səhifənin aşağısında qeyd etmək istiyirsiniz. onda proqrama bu sözə bir qeyd calamaq istədiyinizi deyirsiniz və proqram sizin üçün həmin sözə işarə qoyur, səhifənin altında da verdiyiniz qeyd yazılır. eyni şey sitatlara da aiddir. cümləni yazırsınız və sitat gətirdiyinizi proqrama deyirsiniz. təbii ki, elə yerindəcə mənbəni yazırsınız. sonra proqrama yazının sonunda istifadə olunan mənbələri qeyd etməyi əmr edirsiniz. nəticədə sənədin sonunda mənbələr başlığı ilə bütün mənbələr səhifələri ilə qeyd olunur.
uzun yazıları asanlaşdıran növbəti üstün cəhəti isə yazını bölüb organizasiya edə bilməyinizdir. yəni istəsəniz yazınızın müxtəlif hissələrini ayrı ayrı fayllarda redaktə edib, sonra bir yerdə çap eləmək olur. biraz sadə yazdım, amma bu özəlliyi eynilə programların ayrı ayrı classlardan ibarət olmasına bənzətmək olar.
bir başqa nəzərə çarpan özəlliyi sürət məsələsidir. programın sürətindən danışmıram, sizin sürətinizi deyirəm. belə ki, office proqramlarında yazarkən, teksti redaktə etmək üçün klaviaturanı kənara qoyub tez-tez mousedan da istifadə etməli oluruq. latexdə hər şey sırf yazıdan ibarətdir deyə sürətinizdə inanılmaz dərəcədə çox olacaqdır. bu xüsusən texniki sahələrdə yazı yazanlara riyazi ifadələr, düsturlar yazarkən çox kömək olacaq.
proqramlama dilləri ilə bir ortaq özəlliyi də var ki, latex kodunu istədiyiniz yerdə yaza bilərsiniz. məsəlçün windows notepad programında kodları yazıb sonradan .tex formatında yaddaşa verə bilərsiniz. daha sonra bir latex distributoru tərəfindən pdf-yə çevirə bilərsiniz. demək istədiyim odur ki, heç də latex editoruna sahib olmalı deyilsiniz.
yuxarıda sadaladığım özəlliklərinin yanında bir də qeyd etməliyəm ki, proqram tamamilə pulsuzdur. istənilən hissəsi pulsuz əldə edilə bilər. hissə dedim çünki burda da proqramlama dillərində olduğu kimi müxtəlif hissələri yükləməlisiniz. məsələn latex distributoru, müxtəlif package-lər, latex editoru * yükləməyiniz məsləhətdi və s. windows istifadəçiləri üçün latexin bütün vacib hissələri buradan
miktex adlı bir program vasitəsi ilə yüklənə bilər. latex editoru olaraq da texmakeri məsləhət görürəm. yekun olaraq, proqram uzun yazı yazmaq istəyən hamıya məsləhətlidir. ölkəmizdə də məşhurlaşdırılmalıdır. universitetlərdə tanıdılmalıdır.
)