üç dənə uşağım var üzr istəyirəm

bir zamanlar behram bagirzadenin bir roportajina rast gelmisdim (bir insan neye gore behram bagirzade roportajina rast geler onu men de bilmirem), hansisa sual verildi buna ve behram cumlesine bele basladi ki ''uzr isdiyirem usaqlarin anasiyla tetile getmisdik''. davami onemli deyil. bu cumle cox sey ifade edir, isteyirsiz azerbaycan kisisi mentaliteti deyin, isteyirsiz islam kafasi deyin ferqi yoxdur. bu cumle mene gore cox iyrenc ve alcaldici bir cumledir. 1. heyat yoldasiyla bagli bir xatiresini danismaq ucun uzr isteyir timidusun dediyi kimi camaatin aglina birden gelerki bu kisiynen xanimi axsam yatagda nelerse edirler (seher de olabiler, zovqler mubahise membeyi deyil), 2.heyat yoldasi veya xanimi da deye bilmir, o qadina bu statusu bele yarasdirmir ve usaqlarinin anasi deyir yeni bu qadinin heyatda olmaginin yegane meqsedi o usaqlari dogub behrama xidmet edib olmekdir. sexsen bu aileni tanimiram belke de xanimina boyuk mehebbet besleyir, bu cur seyler ozel heyata girir men bununla maraqlanmiram ne de ki ele bir meqsedim var. ele olsa bele bunu ''insan icinde'' veyaxud ''camaat arasinda'' dile getirmeye utanir. kisi sevgisini belli elemez a kisi ne danisirsan. insanlarin secimlerine qarismag mene dusmez, neticede bu qadin da bu kisini secib onunla heyat qurub..ya da secibler mi onuncun?

yaddaş

biraz yaddaşın fiziyologiyasina baxaq. arada terminologiya cox olabiler narahat olmayin misallarla daha yaxsi anlayacaqsiniz. hem de daha derin oyrenmek isteyenler ucun axtaris sozleri olabiler bunlar ona gore yazmaqda problem gormurem.

beyinde limbik sistem adi verilen bir bolum var. bir nece parcadan ibarettir bu bolum. hipotalamus, hipokampus, amigdala ve mamiller cisim. bu parcalarin bir cox funksiyasi var daha sonra danisaram o haqqda. yaddas nece yaranir biraz ondan behs edek.
demeli yaddas 3 hisseye ayrilir: primary, secondary ve tertiary. yaddas bolgeleri hippokampuse yaxin bolgelerde yerlesir. bu bolgenin iki terefli zedelenmesinde qisa yaddas pozulur. uzun yaddas ise sistematik sekilde yaranir yeni tek bir yere bagli deyim limbik sistemin bir cox noqte baglantisiyla emele gelir ancaq yene de esas hisse hipokampusdur. bu bolge mamiller cisimden, meynert bazal nuvesinden ve amigdaladan lifler alir. meselen alkaşlarda (daha dogrusu alkoqollu icki aludecilerinde) mamiller cisimde zedelenme olur ona gore yaddas pozulur. alzheimer xestelerinde meynert nuveciyi zedelenir ve yaddas pozulur. hipokampus frontal beyin lobuyla da baglantilidi. sol teref sozlerle sag teref sekil ve menzerelerle baglidir.

qisa yaddasin emele gelmesi: glutamat adi verilen neurotransmitter oz reseptorlarina (nmda, ampa, kainate) baglanaraq potensiyal emele getirir ve bu signalla qisa yaddas olur.
uzun yaddasin emele gelmesi biraz daha qelizdir. eger bu potensiyallar davam ederse ki durmadan glutamat aximi, yeni potensiyallar emele gelecek, reseptorlar davamli uyarilacaq neticede huceyre icinde kalsium miqdari artir, ve bu artmis kalsium qarsi sinir huceyrelerinden nitrik oksit (siqaretin terkibinde var) aximini basladir ve nitrik oksit geri gelerek daha cox glutamat ifrazi ile neticelenir. belelikle istifade olunan sinir yollarinin bir sonraki signali heyata kecirmeyi asanlasir (getdiyi yolu durmadan geden signallar her defe daha rahat hereket edir eyni yolda) diger bir deyisle sinapslar yaranir. bu prosese long term potensialization (ltp) deyilir. ltp sinir huceyresindeki dna'da deyisiklikler ederek yeni baglantilar, proteinler istehsalini artirir. burdan bunu anlamaliyiqki eyni bilgini ne qeder cox tekrar ederseniz bilgi yaddasiniza elektrik avtobanlari doseyecek hansiki hemin bilgini daha tez ve asan getireceksiniz agliniza. yeni atalarin da dediyi kimi tekrar biliyin anasidir.

bilgi verib umbay almaq

son zamanlarda meni sozlukde yazmaqdan kenarda qoyan sebeblerden birisi. kecenlerde bir yazar dostumuz gileylenmisdiki bes birinci nesiller cox yazmir seviye dusub ve.s. ozune de mesajla bunun en azindan menim ucun olan sebebini izah etmisdim. baxin insanlarin en cox caxnasma yasadigi, bir birine muxalif oldugu seyler bellidir bizim olke ucun. siyaset, din ve futbol. bu movzularin biri ile bagli yazacaginiz analizin beyenilme veya nifret edilme faizi demek olar beraberdir, gozlenilendir. ancaq ele movzularda yazilar umbaylanirki agil mentiq bunu izah ede bilmir. bir meshur senedci, alim veya sallayiram meshur bir pilot haqqinda entryni umbaylamaq? hansiki o entryde o şexs goye de cixardilmir sadece bilgi verilirki dunyada bele bir insan var en meshur isleri bunlardir. cox isteyerdimki azerbaycan xalqi o seviyyede olsunki elmi felsefi veya incesenet movzularinda bir birine girsin. kecenlerde bir xeber vardi rusyada iki nefer dava eliyib axirda da is o yere catib ki bir birlerine plastik mermiyle hucum edibler. sohbet ise kant felsefesi usdunde cixibmis. meselen bilsemki biz bu seviyyedeyik eyvallah cekib oturaram. tesevvur ele renessans inceseneti uzre florensiyalilarla palermolular bir birine girir ya da speyside viski sevenlerle amerikan bourbonculari derin movzuda mubahise ederler. adam kenara cekilib bir sigaret yandirib lezzetnen izleye. amma bele deyil. tessufki ve ona gore de bezi umbaylari anlaya bilmeyecem

lucid dreaming

bir cox tanisimin sirf esl heyatda ede bilmedikleri erotik uc noqte fantaziyalarini heyata kecirtmek ucun istifade etdikleri metod. ancaq bu movzuda pro olan her bir kes ve psixyatrlar daha once de deyildiyi kimi bunu verdis halina getirmenin ciddi psixyatrik zedelere yol acabileceyini ifade edirler. her bir insan ucun serhedd xetti var. bunu elimizle tutulan bir seyle izah edebilmek ucun bir misal cekeceyem. nece ki internetde uzun muddet vaxt kecirdib, normal insanlarin daxil olmadigi o esrarengiz derin zibillikdeki saytlari tapdiginiz zaman, insani dehsetli derecede piss hisseletdiren "aşiri" filmleri izlediyinizde neceki normal duygulardan kenara cixir insan, zehnimizin de ele bir serheddi var dostlar. belke cox insana xettin o biri terefi cox maraqli ve cazibedar gelir. bir cox narkotik vasite istifade edenler de bu yolla o qapilari acmaga calisir ancaq bezen durmaq lazimdir, bezen o biri teref ucun can atmadan "normal" heyati yasamaq daha agilabatandir. bunu hem oz gozlerimle gorduklerim, hem esitdiklerimle cixardigim neticeye gore yaziram. herkesin heyati ozunedir ancaq meslehetim: keep ur step behind the line.