soyuz 11

29 iyun, 1971-ci ildə heyətinin ölümü ilə nəticələnən kosmik missiya.
Heyət üzvləri - qeorqi dobrovolski, vladislav volkov və viktor paçayev – kosmik stansiyada yaşayan ilk insanlar idilər. 6 iyun, 1971-də “soyuz” kosmik gəmisi yeri tərk edir, 7 iyunda isə gəmi kosmik stansiyaya* Salyut 1 birləşir. Kosmonavtlar stansiyada 23 gün yaşayırlar, missiyanın nəzərdə tutulan müddəti 30 gün idi, lakin 11-ci gündə (16 iyun) stansiyada yanğın baş verir və bir neçə gün sonra missiyanın müddəti qısaldılır. 28 iyunda kosmonavtlar kosmik stansiyanı tərk edirlər.
Yerə enmə zamanı gəminin ventilyasiya klapanında problem baş verir, klapan gəminin içərisindəki təzyiqi atmosfer təzyiqi ilə bərabərləşdirmək üçün 4 km yüksəklikdə açılmalı idi, lakin 160-170 km (təzyiq təxmini 0-a bərabərdir) yüksəklikdə ikən gəmidən ayrılma baş verir, ayrılmanın təsiri güclü olduğundan klapan vaxtından öncə açılır. Klapan açıldıqdan bir müddət sonra gəminin içərisindəki təzyiq sıfıra düşür, bu da kosmonavtların ölümü ilə nəticələnir.
Dobrovolski, volkov və paçayev ölümlərindən sonra sovet ittifaqı qəhrəmanı adı ilə təltif olunurlar.

mənbələr: mənbə 1 , mənbə 2 , mənbə 3 , mənbə 4

armstronq limiti

suyun bədən temperaturunda qaynadığı hündürlük.

dəniz səviyyəsindəki atmosfer təzyiqində suyun qaynama temperaturu 100°C-dir. hündürlük artdıqca təzyiq azalır (P=P0*exp(−Mgh/RT)), və qaynama temperaturu da azalır. misal üçün, everestdə suyun qaynama temperaturu, təqribi, 70-71°C-dir. bundan sonra da hündürlük artdıqca qaynama temperaturu aşağı düşür, və müəyyən hündürlükdə su bədən temperaturunda qaynamağa başlayır, həmin hündürlük dəniz səviyyəsindən 18-19 km yuxarıdadır. "armstronq limiti" harry george armstrong-un adı ilə bağlıdır.
armstronq limitində və ya yuxarıda insan bədənindəki digər mayelər də(qan, tüpürcək və s.) də qaynamağa başlayır (baxma: ebullism).

mənbələr: mənbə 1 , mənbə 2

sözaltı günlük

Bu entrini tək yazmaq məqsədim illər sonra təsadüfən oxuyub keçmiş xatirələri yada salmaqdır.

Bu gün 14 ildir tanıdığım dostumla sağollaşdıq, aylarla ölkədə olmayacaq. Son bir neçə ildə daha da yaxınlaşmışdıq, yaşımız artdıqca aramızda fikir fərqlilikləri, mübahisələr azalmışdı, bir müddət sonra da fərqinə vardım ki, ən yaxınlarımdan birinə çevrilib artıq, problemlərimi, fikirlərimi çəkinmədən danışdığım insan olub.
Onun adına sevinirəm, illərdi arzuladığı bir şey idi, digər tərəfdən axşamlar görüşüb danışmağımız, yanında olanda gələn rahatlıq hissini yaşaya bilməyəcəm deyə qəribə hiss edirəm.
Sağ-salamat!

anecdotal fallacy

arqumenti dəstəkləmək üçün şəxsi təcrübəni dəlil olaraq göstərmək. mübahisə edərkən tərəflərdən biri özünün və ya hər hansısa bir tanışının şəxsi təcrübəsini dəlil olaraq göstərirsə, bu "anecdotal fallacy" sayılır. həmçinin, anecdotal evidence və ya volvo fallacy olaraq da bilinir.

superiority complex

bu sifarişi verən: Elimelikov06
alfred adler tərəfindən yaradılan termin.
adler, üstünlük kompleksinin aşağılıq hissindən qaynaqlandığını deyirdi. hər uşaq aşağılıq hissini yaşayır, və onları öyrənməyə, öyrədiləbilən olmağa təşviq edən də bu hissdir. içində olduqları aşağılıq, acizlik vəziyyətindən çıxmaq üçün öyrənməyə çalışırlar, və böyüdükləri zaman, bəzi uşaqlar bu hissi geridə qoyur və özlərini digər insanlara bərabər görürlər. əslində, bu, uşaqların həmin aşağılıq hissinə yüklədiyi anlamdan asılıdır, bəzi uşaqlarda bu hiss normadadır, bəzilərində isə mübaliğəli dərəcədədir. güclü aşağılıq hissinə sahib olan uşaqlar bunu kompensasiya etməyə çalışırlar, və adler bunu digər insanlardan güclü olmağı, onlar üzərində dominant olmağı istəməklə izah edirdi. həmçinin, bu uşaqlar özləri haqqında çox yüksək düşüncədə olurlar, gördükləri işlərin digər insanlarınkından üstün olduğunu düşünürlər.

üstünlük kompleksi və üstünlük üçün çalışmaq bəzən eyni anlayış kimi düşünülür, lakin bu düzgün deyil. üstünlük üçün çalışmaq (ing. striving for superiority) müsbət anlayışdır, cəmiyyətə və ya ətrafınıza faydalıdır. üstünlük kompleksi isə şəxsin öz aşağılıq hissini gizlətməsi üçün yaranır, və digər insanlara da ziyan vura bilir, çünki bu insanlar özləri ilə bağlı neqativ fikirlərini digər insanları geriyə salaraq örtməyə çalışa bilirlər.

haqqında başqa bir entri: #210383

mənbələr:
mənbə1: adlerin məqaləsi

mənbə 2: 1-ci hissə, 3-cü bölüm, theories of consueling and psychotherapy: an interactive approach - elsie jones-smith

shneidermanın 8 qızıl qaydası

ben shneiderman tərəfindən təklif olunan, interfeys dizaynı üçün istifadə olunan qaydalardır.

1. tutarlılıq (ing. consistency)
uzun müddətli, universal olaraq qəbul edilmiş "qaydalar"a riayət etmək kimi də başa düşülə bilər. veb saytlarda sayt loqosunun yuxarı sol tərəfdə, axtarış hissəsinin yuxarı sağ tərəfdə olması, axtarış düyməsinin həmişə lupa ilə simvolizasiya edilməsi tutarlılıq misalı ola bilər.

2. qısayollar və ya "universal usability".
burda əsas tələb müxtəlif yaş, təcrübə, məhdudiyyət qrupunda olan istifadəçilərinin problemləri/ehtiyaclarının fərqində olmaqdır. misal üçün, az təcrübəli istifadəçilər üçün istifadə qaydalarını izah etmək, təcrübəlilər üçün isə qısayollar yaratmaq.

3. informativ rəy (ing. informative feedback).
istifadəçiyə interfeys üzərində etdiyi hərəkətlər barədə davamlı məlumat ötürmək.

burada sistem hansı səhifədə olduğunuzu bildirmək üçün olduğunuz səhifəni rənglə işarələyir. bir növ informativ rəy verir.

4. prosesin bitdiyi barədə məlumat (ing. designing dialog yield to closure).
adından da göründüyü kimi, icra etdiyiniz əməliyyat bitdikdən sonra sistemdən sizə bununla bağlı məlumat ötürülməsidir.


5. xətaları önləmək (ing. preveting errors).
istifadəçinin sistemdə edə biləcəyi xətalar minimallaşdırılmalıdır.
misal olaraq, sayta daxil olarkən "captcha" kodunu yazmanız tələb olunur, sağ tərəfdə isə "case sensitive" olduğu bildirilir. yəni kodu böyük hərflərlə yazsanız, yazdığınız səhv qəbul edilir.


6. əməliyyatı geri çevirməyə icazə vermə (ing. permitting easy reversal of actions).
istifadəçinin edə biləcəyi xətalara, mümkün olduqca, geridönüş imkanı verilməlidir. ən bilinən misal olaraq, "undo" düyməsini göstərmək olar.


7. istifadəçi kontrolu (ing. keeping users in control).
sistem istifadəçinin kontrolu özündə hiss edəcəyi şəkildə qurulmalıdır. istifadəçi etdiyi hərəkət qarşılığında sistemdə nəticə görməlidir. həmçinin, əməliyyatı başlatmaq və dayandırmaq öncəliyi istifadəçidə olmalıdır.

8.qısamüddətli yaddaşın yükünü azaltmaq (ing. reducing short-term memory load).
həmçinin, "recognition over recall" da adlana bilər. istifadəçinin müəyyən funksiyanı yada salmasından çox, onu tanımasına üstünlük verilməlidir. istifadəçi lazımlı məlumatlardan çoxunu yadda saxlamağa məcbur edilməməlidir.
misal olaraq, alış-veriş saytlarında öncədən nəzərdən keçirdiyiniz məhsullar "son axtarılanlar" bölməsində göstərilir. siz axtardığınız məhsulun adını yenidən yada salmaq (recall) yerinə, adını və ya şəklini görüb asanlıqla tanıya (recognition) bilirsiz.

mənbələr: link 1 ,
link 2

we have always lived in the castle

Shirley Jacksonun* the haunting of hill House yazarı yazdığı əsər.
Aqorafobik olan iki bacı və əmilərinin bir evdə yaşaması ilə bağlıdı. Ailə keçmişində baş verən hadisə, onların qəsəbə əhli tərəfindən gördüyü münasibətdən bəhs edilir kitabda. 2018ci ildə alexandra d'addarionun da baş rolda olduğu filmi çəkilmişdir.

Spoiler


--spoiler--

Ömrümdə ilk dəfə, oxuduğum hekayənin baş qəhramanı/ anladıcısına minimal həddə empatiya ilə yanaşa bilirdim, o da ki ancaq kitabın ortalarında idi.
Kitabda hadisələrin səbəbinə çox da geniş izah verilmir, amma, redditdə haqqında maraqlı teoriyalar var, kitabı oxuduqdan sonra baxmaq maraqlı olar. Həmçinin, anladığıma görə filmdə də nisbətən daha aydın izah verilir hadisələrə.

--spoiler--

the wrong man

1956-cı il tarixli ağ-qara Hitchcock filmi.
mövzusu: film christopher "manny" balestreronun yanlışlıqla bir neçə oğurluqda ittiham olunması və bundan sonra ailəsində baş verənlər haqqındadır.

film, hithcockun "underrated" filmləri arasındadır. normalda hithcock filmləri hər hansısa əsər əsasında çəkilir, amma, bu film, özünün də açılış səhnəsində dediyi kimi real hadisələr əsasında çəkilib. bunu filmi izləyərkən də fərqinə varmaq olur. hitchcock filmlərini çox sevsəm də izlədiyim zaman film izlədiyimin fərqində oluram, bu filmin ab-havası isə fərqlidir. filmdən daha çox sənədli filmsayağı bir şey izlədiyinizi düşünürsüz. hitchcockun o qəribə yumorunu da görmək olmur bu filmdə. ağ-qara tonlamanın çox uyğun olduğu filmlərdən biridir.

elephants can remember

agatha christienin 1972-ci ildə çap edilmiş əsəri.
mövzusu: bir qadın qonaqlıqda olarkən ariadne oliverə yaxınlaşıb oğlunun evlənmək istədiyi qızın valideynlərinin necə öldüyünü öyrənməsini istəyir. oliver qadına kömək etməkdən imtina edir, amma, puarodan da kömək alaraq hadisəni özü araşdırmağa başlayır.

fikrimcə, yazıçının ən zəif əsərlərindən biri idi. hətta, kitabın ortasına gəldikdə hadisənin necə baş verdiyini təxmin edə bilirsiz az-çox. təbii ki, bu çox da ciddi problem deyil, amma, təxmin edilən hadisənin "cliche" olması əsəri zəiflədir.

child grooming

grooming və ya child grooming, yetkinlik yaşına çatmış bir şəxsin uşaqlarla emosional münasibət quraraq onların inamını qazanması və bundan müəyyən məqsədlər (cinsi zorakılıq, adam qaçaqmalçılığı və s.) üçün istifadə etməsi halıdır.
Grooming uşağın və bəzən də ailəsinin də inamını qazanmaqla başlayır, və manipulyasiya ilə uşağı ailəsindən və dostlarından uzaqlaşdıraraq, grooming edən şəxsə yaxınlaşdırır. inam və minnət hissi yaradıldıqdan sonra, grooming edən tərəf öz real məqsədini həyata keçirir.


not: bir müddət əvvəl, maraqlı bir tvit oxumuşdum, heyf ki, tapıb birbaşa paylaşa bilmirəm. Qısaca məzmunu belə idi: "neçə yaşınız və mövzunun nə olmasından asılı olmayaraq, nə vaxtsa, hər hansısa bir mövzuda böyük bir adam "valideynlərinə demə" deyirsə, mütləq valideynlərinizə deyin."

optimistic bias

bu sifarişi verən: User123
şəxsin öz başına gələbiləcək mənfi hadisələrin ehtimalının az, müsbət hadisələrin ehtimalının çox olduğunu düşünməsi halı. fikrimcə, polyanna olmaqla çox da əlaqəli deyil və yəqin ki, bir çoxumuz fərqinə belə varmadan "optimistic bias"a sahibik, yəni düşündüyümüzdən daha çox rast gəlinən haldır.
misal üçün, çox adam özünün xərçəng xəstəliyi tuta bilmə riskini az hesab edir, və ya sürücülərin çoxu təhlükəsizlik kəmərindən qəzaya düşəbiləcəkləri ehtimalını az gördükləri üçün istifadə etmir.

ümumən, optimistic bias anlayışı iki yerə ayrıla bilər: qeyri-real mütləq optimizm (baxma: unreal absolute optimisim) və qeyri-real müqayisəli optimizm (baxma: unreal absolute optimism).
qeyri-real mütləq optimizm: şəxsin başına gələbiləcək hadisənin özünün verdiyi ehtimalla statistiki göstəricilərin göstərdiyi ehtimalın müqayisə edilməsi.
qeyri-real müqayisəli optimizim: şəxsin başına gələbiləcək hadisənin ehtimalının az və ya çox olmasını digər insanlarla müqayisə etməsi.
mənbə

edit: optimism bias adlı başlıq da user123 tərəfindən doldurulub #329040

monte karlo yanılması

ehtimal nəzəriyyəsinin terminlərindən biri. ingiliscə adı monte carlo fallacy və ya gambler's fallacydir.
yanılma çox geniş yayılmış bir səhv fikir haqqındadır. belə ki, bir çox insan keçmişdə baş verən hadisənin nəticəsinin dəfələrlə eyni olduğunu bildikdə, həmin hadisənin gələcəkdəki nəticəsinin eyni olma ehtimalının azaldığını düşünür, həmçinin bu yazılanın əksi də yanılmaya daxildir.

daha çox qumar, şans oyunlarında bu düşüncə müşahidə edilə bilir. misal olaraq, müstəqil hadisələrin (ing. independent events) tərifinə əsasən deyə bilərik ki, atılan zərin 10 dəfə 6 olması, onun 11-ci dəfə 6 olması ehtimalını azalda bilməz, amma, çox vaxt bu yanılmaya düşürük. həmçinin, 10 dəfə atılan zərdə heç zaman 6 gəlməməsi, 11-ci dəfədə 6 gəlməsi ehtimalını artırmır. hər zər atılmasında hər bir rəqəmin gəlməsi ehtimalı 1/6-ya bərabərdir, çünki zər atılması hadisəsi müstəqil hadisədir.