roko's basilisk

roko’s basilisk və ya bir digər adı ilə tarixin ən qorxuducu düşüncə eksperimenti. bu düşüncə eksperimenti qısaca bu şəkildədir:
min-milyon illər sonra insanlıq hər şeyi ilə üstün olan bir süni intellekt -yazının sonraki hissələrində onu x olaraq adlandıracam- yaratsa bu varlıq öz qərarlarını da verə bilmə gücünə sahib olacaq. bu səbəbdən x, insanlıq tarixinin bütün bölümlərini gözdən keçirməyi də bacaracaqdır. bunu etdikdən sonra x belə bir şey düşünə və tətbiq edə bilər:
“zaman içərisində mənim var olmağıma kömək edən, bunun üçün kiçik də olsa bir addım atmış hər kəs normal bir şəkildə yaşamına davam etsin amma mənim var olma ehtimalımdan xəbərdar olub da bunun üçün addım atmayan hər kəsi cəzalandırım, onlara böyük bir əzab verim.”
roko’s basilisk düşüncə eksperimenti nəticə olaraq bizə bunu deyir ki: hal-hazırda x-in var olma ehtimalından xəbərdar olduğunuza görə onun var olması üçün süni intellektlərlə əlaqəli çalışmalara başlamalısınız, yoxsa milyon illər sonra hər şeyə gücü çatan x, sizi yenidən diriltməyi də bacarar və sonsuz əzab verər sizə.

tənqidlər:
i) 2010-cu ildə ortaya atıldığı zaman çox böyük mübahisələrə səbəb olsa da bu düşüncə eksperimentini ciddi bir şey olaraq görə bilmirəm. öncəliklə orijinal olmaqdan çox uzaq olub pascal’s wager-dan haradaysa fərqlənməyən bir fikirdir.

ii) ikincisi isə süni intellektin necə bir düşüncə sisteminə sahib olacağını tam olaraq bilməyəcəyimizə görə onun varolma halına dəyər verib verməyəcəyini də bilmirik. yəni x, varlığı dəyərsiz sayıb onun yaranması üçün bir şeylər etmiş insanları da cəzalandıra bilər. və ya bizim heç anlamayacağımız "düşünmə" sistemlərindən istifadə edə bilər x, ki böyük ehtimalla edəcəkdir də.

iii) əxlaqın içərisinə sıxışmaq. hər nə qədər uzaq kimi görünsə də mövzunun əxlaqla, bizim etik üzərinə olan fikirlərimizlə iç-içə olduğu görünür. milyon illər sonra var olacaq bir süni intellekt insanlığın sahib olduğu pis-yaxşı, cənnət-cəhənnəm, cəzalandırmaq-mükafatlandırmaq kimi ikiliklərəmi sığışıb qalacaq? gördüyünüz kimi bir tərəfdən milyon illər sonra yaranacaq bir a.i texnologiyası xəyal edə bilirik amma bunun yanında ibtidai duyğularımızı da milyonlarla il sonraki olaylara daxil etməkdən geri durmuruq. bəlkə də yüksək səviyyəli texnologiyalarla dünyanı dəyişməyə çalışmadan öncə əxlaq, etik başda olmaqla bir çox şeyə qarşı olan düşüncələrimizi dəyişdirmək üçün çalışmalıyıq.

noble eightfold path

noble eightfold path və ya səkkiz mərhələli nəcib yol. buddizm-ə görə, dünyaya və insan ruhuna hakim olan iztirabdan qurtulmaq üçün istifadə edilməli olan yoldur. bu yolu anlaya bilmək üçün öncəliklə buddist görüşə görə 4 əsas gerçəyin ( Four Noble Truths) var olduğunu bilmək lazımdır:

1. dukkha - həyat ağrı, əzab, iztirab ilə doludur.
2. samudaya - bu əzablara səbəb olan şey; insanın bitmək tükənmək bilməyən arzuları, daimi olaraq arzu etmə durumu içində olmasıdır.
3. nirodha - arzulardan qurtularaq əzablar sonlandırıla bilər.
4. magga - bu əzabların sonlanması üçün istifadə ediləcək yol 8 mərhələli bu yoldur:

1. doğru baxış/anlama; şeylərin, varlığın təbiəti ilə bağlı doğru bir baxışa sahib olmaq.
2. doğru niyyət; içərisində bağlanma, nifrət və s. olan düşüncələrdən, niyyətlərdən uzaq durmaq.
3. doğru danışıq; mənasız söhbət, yalan, qeybət, incidici sözlərdən uzaq durmaq.
4. doğru davranış; öldürmə, oğurluq və bənzər zərərverici davranışlardan uzaq durmaq.
5. doğru yaşayış; insanlara birbaşa ya da dolayı yolla ziyan verə biləcək heç bir davranışa yol verməmək.
6. doğru cəhd/səy; neqativ zehin durumlarını tərk etmək və pozitiv olanları qorumağa cəhd göstərmək.
7. doğru diqqət (mindfulness); bədənin, duyğuların, fikirlərin varlığının fərqində olmaq. onları idarə altına almaq.
8. doğru konsentrasiya (samadhi); şəhvət, arzu, şübhənin yox olması, düşüncələrdən uzaqlaşan zehnin tək bir yerə yönəlməsi və sükunət halında olması. ən son olaraq isə sevincdən kədərə, pisdən yaxşıya bütün hər şeyin aradan qalxması və sadəcə saf sakitliyin, awareness-ın qalması halı.

science fiction comedy

science fiction comedy və ya comic science fiction. zamanda səyahət, robotlar, planetlərin işğalı və bənzər “ciddi” qavramlarla dolub daşan science fiction-ı, bu ciddiyyətdən uzaqlaşdıran subjanrdır. içərisində bol-bol "mizah" və əyləncəli səhnələrin olduğu bu əsərlərdə klassik sci-fi mövzularının satirik, əyləncəli bir şəkildə izləyiciyə/oxuyucuya təqdim edilməsini görürük. əsasən stanislaw lem, kurt vonnegut kimi yazarlar yaşadıqlar zamanın toplumunu, hökumətini "ələ salmaq" məqsədiylə bu tərz əsərlər yazırdılar.
bəzi örnəklər:
1. red dwarf - Grant Naylor
2. redshirts - john scalzi
3. slaughterhouse-five - Kurt Vonnegut
4. strata - Terry Pratchett
5. Martians, Go Home - Fredric Brown
6. How to Live Safely in a Science Fictional Universe - charles yu
7. g.o.r.a
8. guardians of the galaxy
9. ghostbusters
10. bill and ted
11. back to the future

hard science fiction vs soft science fiction

science fiction-ın subjanrlarından olan bu ikisi, bir-birlərindən əsərin içərisinə elmi gerçəklərin nə qədər çox, gerçəyə uyğun və detallı bir şəkildə əlavə olunmasına görə ayrılırlar.

hard science fiction içərisində fizika, kimya, astrofizika ilə bağlı olduqca geniş və gerçəyə yaxın bilgilər görə bilərsiniz. bu əsərlərin içərisindəki qavramlar gerçək və ya gerçəkləşə biləcək/məntiqə uyğun qavramlardır. belə əsərlər bəzən etdikləri təxminlərlə gələcəkdəki elmi kəşflərə də ışıq tuturlar. bu tərz əsərlər yazan yazarların elmi faktlarla bağlı bilgili olması əsərin keyfiyyətini də qat-qat artırır. elə bu səbəbdəndir ki, biokimya professoru olan isaac asimov və mühəndis arthur c. clarke, bu janrın ən önəmli yazarlarıdır.

hard sci-fi örnəkləri: isaac asimov və arthur c clarke-ın əsərlərinin əksəriyyəti, the martian, gattaca, contact, interstellar, ex machina

soft science fiction-da isə elmi gerçəklər, texnologiya o qədər də önəmli olmur və detallı bir şəkildə əsərdə yer almır. bu əsərlər dayaz bir şəkildə hazırlanmış fantastik bir dünya və bu dünya üzərinə toplumsal mövzuların əlavə olunması kimi anlaşıla bilər. müəyyən texnologiyalar var amma bu texnologiyaların necə çalışdığı, hansı elmi faktlara dayandığı o qədər də önəmli deyil və daha çox bu texnologiyaların həyatlarımıza, bir-birimizlə əlaqələrimizə necə təsir etdiyi önəmlidir. məsələn ray bradbury tərəfindən yazılmış martian chronicles əsərində insanlıq marsa gedir amma hansı texnologiyaların istifadə edildiyi və s. yox, orada yaşaya biləcəyimiz vəziyyətlər, oradakılarla əlaqələrimiz ön plana çəkilir.

soft sci-fi örnəkləri: ursula k le guin əsərləri, avatar, fahrenheit 451, 1984, herbert wells-in zaman maşını, stargate

burden of proof

bu sifarişi verən: sonra dedilər ki alınmadı

mübahisələrdə ən çox istifadə edilən səfsətələrdən/məntiq xətalarından biridir. belə bir ssenari təsvir edək:
a və b adlı şəxslər unicornların varlığı ilə bağlı mübahisə edirlər.
a: mən unicornların varlığına yüz faiz əminəm. unicornlar yoxdursa kainat bu şəkildə ola bilməzdi!!!
b: sahib olduğun fikri sübut edə bilərsənmi? unicornların varlığına dair tək bir dəlil göstər.
a: unicornlar var! belə ağıllısansa sən olmadıqlarını isbat et!

əziz a, burden of proof məntiqi xətasına yol verdi. ortaya atdığı iddianı sübut etmək yerinə, qarşısındakı insanın bunu inkar etməsini gözlədi. halbuki bu mübahisəni, sahib olduğu fikirləri dəstəkləmək üçün dəlillər təqdim etməklə davam etdirməli idi. a bir şey iddia etdiyi üçün burden of proof (isbat etmə məcburiyyəti?) da onun üzərinə düşür.

qeyd: səfsətələrlə bağlı daha geniş (baxma: səfsətə/-323189)

space opera

science fiction-ın ən önəmli subjanrlarından biridir. bura daxil olan əsərlər kosmosun dərinliklərində və ya çox uzaq planetlərdə baş verən, içində bol-bol macəra/aksiyon görə biləcəyimiz əsərlərdir. içlərindəki elmi(science) bölümlər çox dəqiq və detallı olmasa da mən space operaların genişliyini və içinə digər sci-fi elementlərini daxil edə bilməsini çox sevirəm. kosmosda baş verən böyük savaşlar, qalaktikalararası səyahətlər bu janrdaki əsərlərdə tez-tez rast gələ biləcəyiniz mövzulardır.

space opera filmləri/serialları: star trek, passengers, battlestar galactica, star wars, lost in space, fifth element, chronicles of riddick, ad astra, the expanse

space opera kitablar:
1. dune (frank herbert)
2. foundation (isaac asimov)
3. The Hitchhiker's Guide to the Galaxy (douglas adams)

ölümsüz olmaq

bu sifarişi verən: albert einstein

insanlığın sahib olduğu ən qədim arzularından biri.

bu arzu o qədər qədimdir ki, bizə gəlib çatan ilk əsərlərdən biri olan qılqamış dastanında belə rast gələ bilirik buna. əsərin bir hissəsində kral qılqamış sonsuza qədər yaşamaq üçün üsullar tapmağa çalışır, bunun üçün uzun yollar qət edir lakin əsərin sonunda isə arzuladığı ölümsüzlüyə çata bilmədiyini görürük.

ölümsüzlüyü xəyal edə bilmək amma bir tərəfdən də ölümlü olmaq bizə o qədər təsir edib ki, biz bu təzaddan qurtulmaq adına bizi sonsuza qədər yaşadacaq dinlər yaradmışıq və bu, sadəcə sonraki dünya ilə bağlı düşüncələrimizə deyil həm də bu günümüzə təsir edən bir fikirdir. ölümlü olduğumuzu bilmək bizi hərəkətə keçirən əsas şeydir. hədəflərimiz, istəklərimiz, xəyallarımız; hamısı ölümlü olmanın gətirdiyi şeylərdir. həyatımızı anlamlı edən şey də ölümün özüdür. ən sevdiyiniz filmin başlaması lakin əsla sona çatmaması necə bir mənasızlıq yaradacaqsa, doğumla başlayan həyatın əsla sona çatmaması da eyni mənasızlığı özü ilə gətirəcək.

bir neçə il öncə star trek: voyager izləyərkən death wish(ölüm arzusu) adlı bir bölüm qarşıma çıxmışdı. bölümdə q(kü) ölümsüz olan biridir və min illərdir yaşayır. amma önəmli olan hissə budur ki, q-nün artıq istədiyi tək bir şey var: ölmək. artıq heç bir arzusu, istəyi, hədəfi qalmayan q yaşamını sonlandımaq istəyir.
əsas q bizi digər q-lərin yaşadığı qəsəbəyə apardığı zaman, biz bu qəsəbədə böyük bir səssizliyin olduğunu görürük. çünki bu qəsəbə sakinləri 10 min ildən uzun bir müddətdir ki, yaşayırlar. əylənərək, üzülərək, sadəcə oturaraq günlər, illər keçiriblər. və artıq deyilə biləcək, edilə biləcək yeni heç nə qalmayıb.

sən ölümsüz olmaq istərdinmi? yox, istəməzdim. özümüzü tək, ayrı bir varlıq olaraq görmə əyilimində olsaq da əslində digər tərəfdən də min illər boyu çalışan təkamül prosesinin bir nəticəsiyik. və təkamülün nəticəsi olan bu zehinlər sonsuza qədər yaşamağa uyğun deyillər. sonsuza qədər yox olmaq, ölmək çox qorxulu şeylər kimi görünə bilər amma biz bu səbəbdən ölümsüzlüyü istəsək belə beynimiz, zehnimiz buna hazır olmaqdan çox uzaqdır. bu səbəbdən ölümsüzlük şansı əldə etdiyimizdə, bir müddət sonra bunun nəticəsi ölüm arzusundan başqa bir şey olmayacaq.

ən sonda isə ən başa qayıdım. dastanda qılqamış fiziki olaraq sonsuza qədər yaşamasa da varlığını min illər sonra belə sürdürür və hələ də ondan danışırıq. tam olaraq onun istədiyi kimi olmasa da ölümsüz olmağı bacardı qılqamış. bu kontekstdə baxdığımız zaman Elə bəlkə bu entrynin özü də ölümsüzlüyə, bir neçə generasiya sonra da bilinməyə duyulan arzunun bir təzahüründən başqa bir şey deyildir. * hər nə qədər yazarı bu arzuya sahib olmadığını iddia etsə də

faydalı məsləhətlər

film/serial/video izləmə və oxuma üzərinə məsləhətlər * böyük ehtimalla bunlar bir çoxları tərəfindən edilir amma mən yenə də çox orijinal şeylərmiş kimi yazmağa davam edəcəm

1. hər şeyi yazın. gündə 3-4 maarifləndirici video izləmək, bir film, kitab tükətmək müəyyən bir zaman üçün yaxşı hiss etdirə bilər lakin bir zaman sonra onlarla bağlı heç nə xatırlamamağınız sizi məyus etməkdən başqa işə yaramayacaq. mediaların “eh izlədim yadımda bir şey qalmadı” kateqoriyasına deyil də “bunu izlədim və bunları fikirləşdim” kateqoriyasına girməsini istəyirsinizsə yazın. 3-5 cümlə, yarım səhifə fərq etməz. bu filmlə bağlı nə hiss etdim? kitabdakı obrazın davranışlarını mən edərdimmi?. bunlarla bağlı fikirlərinizi səliqəli şəkildə qeyd etdiyiniz zaman beyniniz sadəcə tükətici olmaqdan çıxıb qavramlar arasında mükəmməl əlaqələr yaradan bir formaya düşəcək.

2. sevdiklərinizdən nifrət edin. ən sevdiyiniz film, dəlisi olduğunuz kitab, aşiq olduğunuz bir serialı götürün və yenidən izləyin onu. amma bu səfər həyatınız sanki buna bağlıymış kimi oradakı yaxşı olmayan şeyləri görməyə çalışın. heç nəyi bəyənməyən "gıcık" bir insan moduna girin və ən sevdiyiniz filmdəki yanlış olan şeyləri görün, aşiq olduğunuz obrazın fikirlərini dağıtmağa çalışın. hətta internet üzərində bunu edən insanları tapın. (insanların film və kitablarla bağlı fikirlərini paylaşdıqları saytlardan bunları rahatca tapa bilərsiniz.) və əlbəttə tam tərsini etmək yəni nifrət etdiyiniz mediaların yaxşı tərəflərini görməyə çalışmaq da istifadə edilə biləcək bir üsuldur.

mən birinci üsulun müxtəlif medialarla qarışmış zehnimizin rahatlaması adına, ikincisini isə critical thinking inkişaf etdirmə adına olduqca faydalı görürəm, istifadə edirəm və istifadə edəcəklərə uğurlar arzulayıram.

varlıların spiritualizmə yönəlməsi

ətrafımda da gördüyüm lakin sözlükdə qarşılaşdığım “ varlıların buddizmə və ya "hər şey içindədi. sevgi? o da içində" tipli psevdohumanist sektalara marağı” adlı sifarişdən sonra üzərinə bir şeylər yazmaq istədiyim mövzu.

həqiqətən də ətrafınızdan ya da internet üzərindən tanıdığınız varlı, ekonomik vəziyyəti ortalamanın üzərində olan insanların bir hissəsinin buddizmə, spiritualizmə yönəldiyini rahatca görmək mümkündür. mövzunu bir neçə altbaşlıq altında dəyərləndirmək istərdim:

1. birinci hissə / bəzi fikirlərin müəyyən ekonomik durumlar üçün işə yarayan olmaları.
oxuduğunuz self-help, şəxsi inkişaf və bənzəri kitabların heç biri universal deyil. bunlar bütün insanları əhatə etməyib toplumun sadəcə müəyyən kəsimləri üçün işə yarayır. heç bir tony robbins, jordan peterson kitabı gündə çox aşağı məbləğlər üçün 16 saat çalışan birinə, Auschwitz düşərgəsindəki bir insana kömək edə bilməz. o məsləhətlər, o “faydalı” fikirlər bəhs etdiyim həyatlara nüfuz edə bilmirlər çünki. oradakı fikirlərin bir çoxu ortalama ekonomik durumdakılar üçün isə olduqca faydalıdırlar.
spiritualist fikirlərin də rahatca daxil ola bildikləri həyatlar var. hansı ki bu həyatları yaşayan insanlar çalışmaq üçün çox az zaman xərcləyən -bəlkə də heç xərcləməyən- insanlardır. digər insanlara nisbətən daha çox zamanı olanlar da bu tərz içində spiritulizm, buddizm qırıntıları görə biləcəyiniz new age düşüncələrinə yönələ bilirlər.
gördüyünüz kimi burada zamanın bol olması çox çox önəmli bir faktordur. amma bu yönəlimlərin davamlı olması, yəni bu fikirlərlə “haşır neşir” olmuş insanların tez bir zamanda bunlardan imtina etməməsi də olduqca önəmlidir. bu da bizi mövzunun daha fərqli hissələrinə aparır.

2. ikinci hissə / faydalı təcrübələr. alain de botton, religion for atheists(ateistlər/teist olmayanlar üçün din) adlı kitabında olduqca önəmli nöqtələrə toxunur. alain heç bir teist sistemi qəbul etməsə də həyatlarımızda anlamın yox olmasının səbəblərindən biri kimi dinləri rədd edib tamamilə dinsiz həyatlara keçərkən dinlərin faydalı hissələrindən də özümüzü məhrum etməyimizi görür. alain-a görə dini təlimlərin tanrı, mələk və bənzər hissələrinə qatılmasaq da onların faydalı hissələrini həyatlarımıza “sos” kimi əlavə etməliyik. toplu namazların(insanlarla birlikdə edilən yoganın) bərabərlik, dostluq əlaqələrinin yaranmasına kömək etməsi, bir çox dində yer alan orucun orqanizm üçün faydaları və ya meditasiyanın/namazın zehni fəaliyyətlərə olan pozitiv təsiri və bənzər bütün durumlar zamanın bolluğu səbəbi ilə spiritualizmə yönəlmiş insanların burada qalmağı sürdürməsinə, “davalarına sahip çıkmasına” şərait yaradır. bol zamanı sayəsində buralara yönələn “varlı”, yaşadığı faydalı təcrübələr/ya da faydalı illuziyası yaradan təcrübələr sayəsində burada qalmağa davam edir.

bol zaman, çalışmanın vacib olmaması və sonrasında da yaşanılan təcrübələrin faydalı olması/faydalı illuziyası yaratmasından bəhs etdim. amma bunlar vasitəsilə bir çox sahəyə yönəlmək mümkündür. niyə məhz spiritualizm? bu yönəlimin altında başqa bir səbəb varmı? məncə var və burada bizə maslow kömək edəcək.

3. üçüncü hissə / maslow-un qayıdışı. maslowun ehtiyaclar iyerarxiyası bir çoxunuza məlumdur. qısaca maslow, insan ehtiyaclarını 5 əsas hissəyə ayırır və ən son pillədə self-actualization(özünü gerçəkləşdirmə) gəlir. nəzəriyyə bəziləri tərəfindən qəbul olunub bir çoxları tərəfindən tənqid edilsə də bundan daha önəmli bir yönə sahibdir; maslowun öz nəzəriyyəsində dəyişiklik etməsi.

maslow illər sonra bu piramidaya spiritual, insanı aşma, onu ötüb keçmə ehtiyacını da əlavə edir. self-transcendence adlandırılan bu hissə ilə birlikdə piramida/iyerarxiya bu formaya düşür:

buradan çıxarılacaq nəticə olduqca aydındır. piramidanın öncəki bütün pillələrini tamamlayan, maddiyatla əldə edilə biləcək hər şeyi əldə edən, “dünyəvi” bütün həzzləri yaşayan insanın yönələ biləcəyi qapılardan ən cəzbedici olanıdır spiritualizm. özü, fiziki olanı, normal olanı aşmağa, onun “ötesine” keçməyə duyulan arzudur. bilinməyənə, açıqlanması mümkünsüz olan yerə yönəlmək. elə bir yer ki, artıq ora heç bir maddiyat, dünyəvi olan heç bir şey nüfuz edə bilməsin.

ekonomik vəziyyəti üst səviyyədə olan insanların spiritualizmə yönəlmələrini bu şəkildə dəyərləndirirəm. bura təbii ki dopamin ehtiyacının qarşılanması, beynin zamanla daha üst səviyyəli şeylərlə tatmin olması kimi şeylər də əlavə edilə bilər lakin bunlarla bağlı bilgim olduqca limitli olduğundan bu hissə başqa bir zamana qalsın.

foreshadowing

foreshadowing kitab, film və bənzər medialarda yazarın əsərin sonrakı/son bölümü ilə bağlı öncədən gizlicə(bəzən də açıq şəkildə) məlumat verməsidir.

bu gün belə bir foreshadowing diqqətimi çəkdi (martin eden spoiler!!!) :
əsərin ilk səhifələrində belə bir hissə var : martin üst təbəqəyə məxsus olan evə girdiyi zaman bir rəsm əsəri görür və uzaqdan çox bəyənir bu əsəri, lakin yaxınlaşdıqca bunun əslində boyaların səliqəsiz bir şəkildə qarışmasından başqa bir şey olmadığını və yaxından baxdıqda çirkinlik ehtiva etdiyini görür.

əsərin sonlarına doğru isə martin, rəsm əsərinə duyduğu hisslərin eynisini üst təbəqəyə qarşı da duymağa başlayır. uzaqdan möhtəşəm görünən və martinin içərisinə girmək üçün böyük əziyyətlər çəkdiyi burjua həyatının, minlərlə çirkinliyin cəmindən ibarət olduğu anlaşılır. uzaqdan möhtəşəm, cəlbedici görünən şeylərin yaxından nə qədər də dəyərsiz ola biləcəyini görür martin.

jack london-dan mükəmməl bir foreshadowing örnəyi.

qeyd 1. Əsərlərini oxuyarkən böyük həzz alacağınız jack london-la bağlı digər entrylər :
i) (baxma: jack london/-67462)
ii) (baxma: love of life/-325372)
qeyd 2.
i) filmlərdəki bəzi foreshadowinglər
ii) foreshadowinglə bağlı geniş məlumat üçün

mubi.com

qısa müddət öncə istifadə etməyə başladığım, içərisində az bilinən minlərlə film tapa biləcəyiniz platforma. (qiymət: aylıq $8)

mənfi yönləri: platformanı netflix və bənzər platformalarla müqayisə etməyə başladığınız zaman mənfi yönləri ortaya çıxır. filmlər, rejissorlarla bağlı bütün məlumatları əldə edə bilməyinizə baxmayaraq, bu filmlərin çox çox kiçik bir hissəsini mubi üzərindən izləyə bilirsiniz.

müsbət yönləri: bu zamana qədər yüzlərlə film izləməyimə baxmayaraq mubi sayəsində adını belə eşitmədiyim filmləri, rejissorları kəşf ettim. platforma hər gün məşhur olmayan, sənət filmlərini məsləhət olaraq əsas səhifəyə çıxarır. bundan əlavə içərisindəki mubi top 1000, qısa filmlər kimi siyahılar da olduqca diqqətəlayiqdirlər.

bu səbəblərdən izləyərkən böyük bir zövq aldığım və önümüzdəki bir neçə ay daha istifadə edəcəyim bir platformadır.

öyrənildiyində təəccübləndirən quora cavabları

bu sifarişi verən: nabifur

quora - istədiyiniz sualı verib mütəxəssislərdən, mövzu ilə bağlı bilgili olan insanlardan cavab ala biləcəyiniz bir platformadır. qarşılaşdığım maraqlı/faydalı cavablara sahib olan suallardan bəziləri :

1. insanların həyatla bağlı sahib olduqları yanlış düşüncələr nələrdir? link
2. sizin ölkənizə gəldiyim zaman etməməli olduğum şeylər nələrdir? insanlar bu başlıq altında ölkələri ilə bağlı olduqca geniş məlumatlar verirlər. səyahətə çıxmadan öncə mütləq göz gəzdirin. link
bir də bu var:
3. ölkənizlə bağlı bilməli olduğumuz şeylər nələrdir? link
4. 10 dəqiqə içərisində nə öyrənə bilərəm ki, həyatım boyunca işimə yarasın? link
5. hərkəsin doğru sandığı amma yanlış olan şeylər nələrdir? link
6. insanların günlük olaraq yanlış etdikləri şeylər nələrdir?. link
7. komada olmaq necə bir hissdir? link
8. dünya üzərində cavabı tapılmayan ən böyük sirrlər nələrdir? (unsolved mysteries) link
9. ən maraqlı psixoloji oyunlar(trick) hansılardır? link
10. charles darwin-in təkamül nəzəriyyəsindəki ən böyük yanlışlar nələrdir? link
11. bir kosmonavtın cavabladığı “kosmosa gedib gəldikdən sonra dünyada yaşamaq necə bir hissdir?”
link
12. son 10 ildəki ən böyük elmi kəşflər hansılardır? link

filmlərdən maraqlı detallar

the matrix
1) neo filmin ilk 45 dəqiqəsində tam 44 sual verir. bu da onun ətrafını(matrixi) sorğulamaqda olduğunu göstərmək üçün istifadə edilmiş bir üsul idi.

2) rejissorlar(the wachowskis), filmin fəlsəfəsini tamamilə anlaya bilmələri üçün baş roldaki aktyorların rola hazırlaşarkən bu 3 kitabı oxumalarını istəyiblər :
i) out of control (kevin kelly)
ii) Introducing Evolutionary Psychology (dylan evans)
iii) simulacra and simulation (jean baudrillard). (neonun bu səhnədə əlində tutduğu kitab da elə bu kitabdır.)


3)
neonun bu səhnələrdə yaxşı döyüşə bilməməsinin əsas səbəbi ssenarinin bu şəkildə olması olsa da, bir digər səbəb keanu reeves-in səhnələrin çəkilməsindən qısa müddət öncə əməliyyat olunmasıdır. burada da boyun sarğısı ilə roluna hazırlaşır -*

.

aqora fəlsəfə akademiyası

qısa müddət öncə fəaliyyətə başlayan və azərbaycan dilində fəlsəfə ilə bağlı kontentlərin artmasını hədəfləyən platforma. veb-saytlarında hal-hazırda ancaq məqalələr olsa da gələcəkdə kitabların, fəlsəfə dərslərinin də əlavə olunması planlaşdırılır.
platformanın yaradıcılarını az da olsa araşdırdıqdan sonra sahib olduqları bir çox düşüncənin mənə çox uzaq olduğunu görsəm də bir platforma olaraq olduqca gözəl işlərə imza atacaqlarına inanır və uğurlar arzu edirəm!
bu videoda platforma, platformanın hədəfləri ilə bağlı geniş məlumat veriblər:

fixed mindset vs growth mindset

carol dweck-in uşaqlar üzərində keçirdiyi təcrübələrdə müşahidə etdiyi zehniyyət, düşünmə şəkilləri.

dweck uşaqlara getdikcə çətinləşən suallar, puzzlelar təqdim edir və nəticə olaraq əslində iki tip uşağın olduğunun fərqinə varır. 1-ci qrupdakı uşaqlar suallar çətinləşdikcə “yox, bunu həll edə bilmərəm”, “mən belə şeyləri bacarmaram”, “yaddaşım onsuz da zəifdi” kimi reaksiyalar verir, çətinliklərdən qaçırlar. hətta bu qrupdakı uşaqların bəziləri suallar çətinləşdikcə onları həll etməyə çalışmayıb başqa şeylərlə maraqlanırlar. dweck bu zehniyyəti fixed mindset adlandırır.

ikinci qrup uşaqlar isə growth mindset-ə sahib olan, bacarıqlarının inkişaf etdirilə biləcəyini düşünən uşaqlar idilər. suallar çətinləşdikcə bu uşaqlar özlərinə “belə çətin oyunları çox sevirəm”, “indi cavabı bilmirəm amma fikirləşsəm tapa bilərəm”, “bir dəfə bildim yenə bilərəm” tərzində şeylər deyir və sualların üzərində düşünürlər. uşaqlardan biri həll edilməsi imkansız olan bir sualla qarşılaşanda belə “ümid edirəm ki, nəsə öyrənə bilərəm” deyir və hətta təcrübə zamanı bu qrupdakı uşaqlardan biri sualları evə aparıb üzərində düşünmək üçün icazə istəyir.

carol dweck bu iki düşüncə şəklinin(mindset) bütün insanlar üçün tətbiq oluna biləcəyini və insanları bu şəkildə iki yer ayıra biləcəyimizi iddia edir: fixed mindset-ə sahib olanlar bacarıqlarının sabit, inkişaf etdirilə bilməyən olduğunu düşünən və yeni şeylər etməyə, öyrənməyə can atmayan insanlar olurlar. çətinliklə qarşılaşanda ondan qaçan, yeni problemlərlə üzləşmək istəməyən insanlardır bunlar. "heç vaxt rəsm çəkə bilmərəm, mənlik deyil", "mənim belə şeylərə bacarığım yoxdur."

growth mindset-ə sahib insanlar isə bacarıqların çalışaraq əldə edilməsinin və ya inkişaf etdirilməsinin mümkün olduğunu düşünən insanlar olur. “yazı yazmağı bacarmıram. olsun, çalışıb öyrənərəm”, “uşaqlıqdan riyaziyyatda zəif olmuşam. eybi yoxdur uzun müddətli oxumalar edib zamanla daha yaxşı hala gələ bilərəm.”

linklər:
1. dweck-in mövzu ilə bağlı yazdığı kitab: Mindset: How You Can Fulfil Your Potential
2. The power of believing that you can improve | Carol Dweck:

(youtube: )

vincent van gogh

ilk əsərinin satılmasından sonra qardaşının yazdığı təbrik məktubuna aşağıdakı şəkildə cavab verərək şöhrət, uğur kimi qavramları yenidən düşünməyimə kömək edən sənətçi:

brazilyada işıq saçan gözəl atəşböcəkləri var. o qədər parlaq və gözəldirlər ki, qadınlar gecələr bu böcəkləri iynə ilə saçlarına yapışdırırlar. görürsən şöhrət pis bir şey deyil amma böcək üçün iynə nədirsə sənətçi üçün də şöhrət odur. görünmək, parıldamaq istəyirsən amma həqiqətən nə istədiyini/bunun nələrə səbəb olacağını bilirsənmi?

məsləhət ediləsi bloqlar

izləyib sevdiyim ya da ətrafımdakılar tərəfindən bəyənilən blogların bəziləri:
alt başlıqlar : fəlsəfə/elm, sənət, texnologiya, sci-fi

fəlsəfə/elm
1) waitbutwhy - məsləhət gördüklərimin arasında ən maraqlı bloqlardan biri.
2) philosophical guidance - tanrı, özgür iradə, etik və s. üzərinə.
3) seyfullah demir - çox “uçuk kaçık” fikirlər var bu blogda, göz gəzdirməyinizi məsləhət görə bilərəm.
4) mygodart
5) ifl science - günlük popular science məqalələri
6) nautilus
7) newscientist
8) philosophers stone
9) thinking deeply with ben murray
10) lifeofthought
11) pelin dilara çolak
12) efe salihoğlu

sənət
1) artsy
2) booooooom
3) contemporaryartdaily
4) google arts and culture

texnologiya
1) how to geek
2) theverge
3) vox recode
4) thecrazyprogrammer
5) techcrunch

sci-fi
1) bilimkurgu kulübü
2) scifibloggers
3) kayıp rıhtım
4) kayıp dünya

bənzər başlıqlar: yazarların oxuduğu bloqlar, məsləhətli azərbaycan dilli bloqlar