öyrənildiyində təəccübləndirən məlumatlar

internetin ilk dönəmlərində, yeni olan və haqqında heç nə bilmədiyimiz bu texnologiyanı anlamaq üçün okeanlarla əlaqəli sözlərdən istifadə etməyimiz. məsələn:

1) internet içərisində gəzinmə, web surfing = surf etmək
2) internet üzərində məlumatları oğurlayan insanları pirate/korsan kimi adlandırmışıq.
3) stream: internet üzərindən məlumatı ötürməyə streaming adı verilir və yenə stream sözü də çay/okeanlarla əlaqəli olub axın, suyun axması mənalarına gəlir.
4) gəmi kapitanlarının günlük olaraq səyahət ilə bağlı yazdıqları qeyd kitabçalarına log və ya logbook adı verilir. istifadə etdiyimiz blog, vlog sözləri də buradan gəlir.

yazarların paylaşmaq istədikləri sitatlar

Səni Vadiyə apardığım zaman solda və sağda mavi təpələri, göy qurşağını və göy qurşağının altındakı bağları görüb “Aha! buradır çatdıq!” - deyəcəksən. Amma mən "Bir az daha gedək." - deyəcəyəm.

Davam edəcəyik, kiçik qəsəbələrin damlarını və yaban yulafı ilə saralmış yamacları, yüksəklikdə bir qartalı və mahnı oxuyan bir qadını görəcək və “Gəl burada dayanaq, çatdıq” -deyəcəksən. Ancaq "yox, biraz daha uzağa gedək" - deyəcəyəm.

davam edəcəyik və dağda, bir bulağın yaxınlığında bildirçinin səsini eşidəcək və “bura vadi deyilmi?” - deyəcəksən. Və o an sənə deyə biləcəyim tək şey bu olacaq “Bulağın suyunu iç, burda biraz istirahət et, hələ çox yolumuz var və əsla sən olmadan gedə bilmərəm.”

are you living in a computer simulation

bir kompüter simulyasiyasındamı yaşayırsınız? - 2001-ci ildə nick bostrom tərəfindən yazılmış məqalədir. bostrom, bu məqalədə simulyasiyada olmağımızla bağlı 3 ehtimalı nəzərə alır:
1) posthuman səviyyəsinə (gerçəkçi kainat simulyasiyası yarada bilmə səviyyəsi) çata biləcək sivilizasiyaların olma ehtimalı çox azdır. əgər bu ehtimal doğrudursa deməli insanlıq heç bir zaman üst səviyyəli simulyasiyalar yaradacaq nöqtəyə gələ bilməyəcək.
2) birinci ehtimal doğru deyilsə yəni, hər hansı bir sivilizasiya posthuman səviyyəsinə çata biləcəksə o zaman bu sivilizasiyalar əcdadlarının/ancestor simulyasiyasını yaratmağa meyil göstərməyəcək/yaratmayacaqlar. bu ehtimala görə insanlıq posthuman səviyyəsinə çatsa belə etik və bənzəri problemlər ucbatından atalarının simulyasiyasını yaratmayacaqdır.
3) əgər yuxarıdakı ehtimallar mümkün deyilsə, bostrom-a görə bu bizə üçüncü ehtimalı verir: siz, ətrafınızda olan hər şey, bütün kainat bir simulyasiyadır.

mənbələr: orijinal məqalə
evrim ağacı Simülasyon Teorisi Nedir? Bir Simülasyon içinde Yaşıyor Olabilir miyiz?

simulyasiya üzərinə şəxsi fikirlər. simulyasiya üzərinə düşünərkən kainatın xaricindən bilgi ala bilmədiyimiz gerçəyi bunun üzərinə düşünən insan tərəfindən xatırlanmalıdır. bostrom-un özü belə bu məqalədə cəmiyyət içərisindəki müəyyən ilərləmələri nəzərə alaraq mövzu üzərinə yazır. başqaları buna qarşı çıxarkən də "kainat simulyasiya edilə bilməyəcək qədər böyükdür" və bənzəri arqumentlər iləri sürürlər. lakin bu arqumentlər ciddiyə alınacaq arqumentlər olmaqdan çox çox uzaqdırlar. yəni, kainat xaricindən bilgi alına bilməyəcəyinə görə bir simulyasiyada yaşayıb yaşamamağımız heç vaxt çatıla bilməyəcək bir bilgidir. buna görə "bir simulyasiyadamı yaşayırıq?" ya da "bir tanrı varmı" kimi çatılması imkansız olan bilgi problemləri ilə vaxt xərcləməkdənsə, fərdin kainat içərisindəki bilgilər və bu bilgilərin interactionları üzərinə düşünməsi zamanın boşa xərclənməməsi baxımından olduqca faydalı olacaqdır.

eternal return

eternal recurrence, bengi dönüş ya da əbədi təkrarlanma adı ilə də qarşılaşa biləcəyiniz, friedrich nietzsche tərəfindən ortaya atılmış düşüncə eksperimenti.

nietzsche gay science əsərində belə bir şey xəyal etməyimizi istəyir:
bir gün bir iblisin -demon- qapına gəlib sənə bunları dediyini düşün “bu zamana qədərki və bundan sonrakı bütün həyatını təkrar-təkrar yaşamalı olacaqsan və bu həyatların içərisində yeni olan heç nə olmayacaq. bütün xoşbəxtliklərini, kədərlərini yenidən, eyni sıra ilə yaşayacaqsan bütün həyatlarında. hər düşüncə, hər akt, böyük ya da kiçik hər şey sənə yenidən geri qayıdacaq. bu hörümçək, ağacların arasındakı bu ay ışığı, bu an və mən. dəyişən heç nə olmayacaq.” nə edərdin? bu iblisi lənətləyərdinmi yoxsa ona qayıdıb bunumu deyərdin “sən bir tanrısan və bu dediklərin, eşitdiyim ən tanrısal şeylərdir!”

nietzsche-nin bu düşüncə eksperimenti ilə diqqət çəkmək istədiyi şey spiritual, dünyəvi olmayan bir şey ya da klassik reinkarnasiya deyil. düşüncə eksperimentinin məqsədi; verdiyimiz qərarlarda idarənin əlimizdə olması və hər qərar verərkən özümüzə “bu qərarı və onun gətirəcəklərini sonsuz dəfə yaşamaq istərdimmi?” sualını verməyimizdir. nietzsche bu düşüncəni həyatı tam anlamı ilə yaşaya bilmək üçün qəbul edilməli olan bir düşüncə olaraq təqdim edir.

“bu düşüncə səni ələ keçirdiyi zaman səni tamamilə dəyişdirəcək, və etdiyin hər şeydə bu sualı verəcəksən ‘bunu bir daha və sonsuz sayda yaşamaq istərdimmi?’”

mənbələr:
- gay science - friedrich nietzsche
- Stanford Encyclopedia of Philosophy

böyüyəndə başa düşəcəksən

başa düşəcəksən ki, hər şeyi bildiyini sandığın insanlar, əslində o qədər də şey bilmirlər. işini mükəmməl şəkildə yerinə yetirən həkimlər, mühəndislər olacaq ətrafında amma məsələ həyatın anlamı, necə yaşamalı olduğumuz mövzularına gələndə hər kəsin bir uşaq, heç bir şey bilməyən biri olduğunu görəcəksən. və bu səni cəsarətləndirəcək.

uşaqkən yaşına hörmət etdiyin insanların bir çoxunun əslində o qədər də hörmətəlayiq olmadıqlarını, keçirilən zamanın ancaq gözəl insanlar, kitablar, filmlər ilə dolduğu zaman anlamlı və dəyərli olacağını, əks təqdirdə 80 yaşında belə bomboş olan insanların ola biləcəyini başa düşəcəksən. onlardan biri olmamaq üçün çalışacaqsan.

böyüyəndə başa düşəcəksən ki, bildiyin şeylər nə qədər də azdır. ona görə də başa düşmək, anlamaq üçün əlindən gələn hər şeyi edəcəksən. kitablar, jurnallar, filmlər, insanlar; hamısına doğru dəli kimi qaçacaqsan. elm, fəlsəfə, tarix, din. bütün bunlar necə baş verir? hər şey necə başladı? - deyəcəksən. zamanla böyük məsafə qət edəcəksən. başa düşmək çox gözəl bir hiss verəcək sənə.

böyüyəndə içində şübhələr yaranacaq bəzən, “bilmə, başa düşmə istəyim, sadəcə və sadəcə meymun atalarımın daha çox həyatda qalmaq üçün ətraflarını bilmə istəyinin bir yan məhsulu ola bilərmi? və bu, o qədər də üstün bir şey deyilmi görəsən?” - deyəcək, amma davam edəcəksən.

böyüyəndə bəzən çox tutucu olacaqsan. bəzi fikirlər tapacaq və o fikirlərlə bütün hər şeyi açıqlamaq istəyəcəksən. din və ya təkamül və ya spiritualizm və sairə və ilaxır. tapdığın bu fikrin tək doğru olduğunu və hər şeyi açıqlama qabiliyyətinə sahib olduğunu sanacaqsan və əlbəttə ki yanılacaqsan.

böyüyəndə anlayacaqsan ki, səni buralara gətirən bütün yazarları, filosofları, şairləri, guruları tərk etməli və özünü yenidən inşa etməlisən və bunu bir neçə ildə bir təkrar-təkrar etməli olduğunu anlayacaqsan. həyatına bu məna qatacaq. köhnəni dağıtmaq və yenisini inşa etmək. təkrar və təkrar.

böyüyərkən aristotel-in “All men by nature desire to know.”(bütün insanlar bilmək istəyərlər) sözü ağlına gələcək amma ətrafına baxdıqca bu ifadənin yanlış olduğunu və bilmə ilə heç bir problem yaşamayan insanların olduğunu görəcəksən. başa düşməyə, inkişafa arzu duymayan insanlar. öncə nifrət edəcək sonra onlarla yaşamağı öyrənəcəksən.

böyüyəndə başa düşəcəksən ki, ətrafında dolanan fikirlərin bir çoxunun içi boşmuş. əsasən də özünü bil, özünü tanı kimi ifadələr. çünki içinə baxdıqca orda 1 yox, onlarla mən-in, onlarla öz-ün olduğunu görəcəksən. “əlimdə olsa yunus emre-nin bir ben vardır benden içeri-sini, milyonlar vardır məndən içəri kimi dəyişərdim” - deyəcəksən. bu səfər də içindəkiləri anlamaq, başa düşmək istəyəcəksən.

böyüyəndə başa düşəcəksən ki, başa düşmək əslində hər şeyin çox kiçik bir parçasıdır. hər şeyi anlamaq məcburiyyətində olmadığını anlayacaqsan bu səfər. rahatlayacaqsan

(youtube: )

beyond order

jordan peterson-ın mart 2021 tarixində yayımlanan şəxsi inkişaf kitabı. kitab 12 rules for life kitabının davamı olaraq yazılıb və ilk kitabda olduğu kimi burada da peterson 12 qayda üzərinə yazıb.

kitabdakı 12 qayda:
1. sosyal qurumları və yaradıcılıqla bağlı uğurları heç bir səbəb olmadan tənqid etməyin/aşağılamayın.
2. gələcəkdə necə biri ola biləcəyinizi xəyal edin və hər şeyi planlayaraq bu hədəfə yönəlin.
3. sevmədiyiniz şeyləri xalının altına süpürməyin.
4. məsuliyyətsizliyin olduğu yerdə yaxşı fürsətlərin olmayacağını unutmayın.
5. nifrət etdiyiniz şeyləri etməyin.
6. ideologiyaları tərk edin!
7. ən az bir şey üzərində mümkün qədər çox çalışın və nə baş verəcək özünüz şahid olun.
8. evinizdəki ən az bir otağı mümkün qədər gözəl hala gətirin.
9. xatirləriniz sizi incidirsə onların hamısını diqqətli bir şəkildə qeyd edin/yazın.
10. münasibətlərinizdə romantizmi/həyəcanı qoruyub saxlamaq üçün böyük bir səylə çalışın.
11. özünüzün küskün, yalançı və təkəbbürlü birinə çevrilməyinə icazə verməyin.
12. çəkdiyiniz bütün əziyyətlərə rəğmən sahib olduğunuz şeylərə görə minnətdar olun

qeyd: kitab linki

homo fictus

jonathan gottschall-ın the storytelling animal kitabında bəhs etdiyi qavram. homo fictus-u hekayə yaradan, xəyali şeylərdən danışa bilən insan mənasında istifadə edir yazar.

Bildiyiniz kimi insanlar olaraq özümüzü homo sapiens (ağıllı insan) olaraq adlandırırıq. jonathan isə iddia edir ki, insanlığın bu səviyyəyə gəlməsində, ağıllı olması qədər, bəzən bu ağılla heç uzlaşmayan hekayələr uydura bilmə qabiliyyəti də çox önəmli bir rol oynayır. buna görə də insanlığı Homo fictus (fiction, hekayə yarada bilən) adlandırır. bu fikrə görə bizlər min illər boyunca hekayə danışma gücümüzdən istifadə etmişik və bu sayədə bu qədər inkişaf etmişik, aya gedmişik, yüksək səviyyəli texnologiyamız var və s. bəs bu hekayələr tam olaraq necə təsir edib/edir bizlərə?

bu hekayələrə örnək kimi ən son izlədiyiniz filmi götürə bilərsiniz. orada paketlənmiş gözəl bir film, hekayə var və o hekayənin içərisinə daxil olmaq üçün zamanınızı xərcləyirsiniz. amma hekayələri sadəcə almaqla qalmırıq, onları yaradırıq da. məsələn dostunuzla görüşdüyünüz zaman öz həyatlarınızı bir hekayə şəklində təqdim edirsiniz bir-birinizə, başqaları ilə bağlı qeybət edir, hekayələr yaradırsınız və bu hekayələr sizi bir-birinizə yaxınlaşdırır. hekayələrin birləşdirici gücünün ən böyük örnəyinə baxaq: dinlər.

insanların ən çox inandığı dinlərə baxdığınız zaman orada sadəcə rasional bir şəkildə hazırlanmış qaydalar listi yox, müəyyən hekayələr də görəcəksiniz. ölümdən sonrakı həyat, o həyatın içərisindəki obrazlar, orda yaşanılacaq şeylər; hamısı o qədər ətraflı bir şəkildə hazırlanıb ki, bir çoxumuz bu hekayələrin bizi birləşdirməsinə maneə ola bilmirik.

Reklamlardan da örnək verim. Məsələn bir çoxumuz “bizim ürünümüz çox gözəldir. gəlin alın.” deyən bir markanı çox ciddiyə almarıq. Amma bir də coca-cola reklamlarına baxın. Mükəmməl şəkildə yaradılmış hekayələrlə dolu olduğunu görəcəksiniz bu reklamların. “Bu ailə illərdir coca-cola içir və xoşbəxtdirlər, gəl sən də iç və xoşbəxt ol.”


Örnəklər çoxaldıla bilər amma istər a topluluğundaki "b topluluğu filan filan şeyləri edir, onlara yaxınlaşmayaq" hekayəsinin a toplumunu bir yerdə tutma özəlliyindən yola çıxın, istərsə də sözlükdə hekayə halında yazılan entry-lərin məqalə şəklində yazılanlardan daha çox diqqət çəkdiyi örnəyinə. Hamısı ağıllı, sapiens olduğumuz qədər homo fictus da olduğumuza bir işarədir. toplumumuz, kültürümüz və ən önəmlisi həyatlarımız hekayələrin üzərinə qurulub.

mövzu ilə əlaqəli : The storytelling animal: Jonathan Gottschall at TEDx:

(youtube: )

nigel warburton

fəlsəfəni çox rahat anlaşılan və populyar bir hala gətirməyə çalışan və bunun üçün bir-birindən maraqlı fəlsəfəyə giriş kitabları yazan britaniyalı filosof. yazdığı kitabların bəziləri:

1. felsefeye giriş - warburton-un fəlsəfədəki əsas mövzulardan -tanrı, ədalət, gerçəklik- bəhs etdiyi kitab. ingiliscə pdf
2. felsefenin kısa tarihi - sokrat və platondan başlayıb modern filosoflara qədər onlarla önəmli filosofun fikirlərini qısaca açıqlayan kitab. türkcə pdf
3. felsefe okuma rehberi - başlanğıc üçün qısa bir kitab
4. a-dan z-ye düşünmek - düşünmək, düşünmə prosesi zamanı edilən səhvlər, critical thinking və s. ələ alan kitab türkcə pdf
5. klasiklerle felsefe - ən sevdiyim warburton əsəri. fəlsəfə tarixinin ən önəmli 30+ əsərindən bəhs edilən kitab. kitabda bertrand russell-dan rene descartes-a, david hume-dan aristotel-ə onlarca filosofun önəmli əsərlərini dəyərləndirir warburton.

gözəl bir videosunu da paylaşım

(youtube: )

öz hakiki kişisel gelişim

son zamanlarda böyük bir maraqla izlədiyim youtube proqramı. ceren sungur tərəfindən hazırlanan bu proqramın əsas məqsədi: “aslansın yaparsın”, “her şeyi başarabilirsin, yeter ki sen iste!” klişeləri ilə dolub daşan şəxsi inkişaf kitablarından üz çevirib, həqiqətən anlamlı, insana bir şeylər qata biləcək kitabları dəyərləndirməkdir. ceren sungur-un videolarda kitablardan bəhs etmə şəkli o qədər gözəl və əyləncəlidir ki, bəzi kitabları podcast olaraq dəfələrlə dinləmişəm. proqramın ən sevdiyim videolarından bəziləri:

soren kierkegaard - kahkaha benden yana

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

philosophy tube

bu sifarişi verən: Apollo

2013-cü ildə fəaliyyətə başlayan, fəlsəfə ilə bağlı olduqca maraqlı videolar hazırlayan youtube kanalı. kanalın ilk videoları filosoflar, fəlsəfə kitabları və bu kitablar içərisindəki fikirlərlə əlaqəli qısa videolardan ibarətdir, lakin əsasən son 2 ildə isə uzun, ətraflı və çox çox keyfiyyətli videolar yüklənir kanala.

bunlardan əlavə şəxsi olaraq kanalı sevməyimin ən önəmli səbəblərindən biri isə kanal sahibinin düşüncələrinin, mənim düşüncələrimdən çox fərqli olması və bir çox yerdə mənim fikirlərimlə tərs düşməsidir. bu durum da kanalın hər videosunu izlədiyimdə yeni bir şeylər öyrənməyimə, hərhansı bir fikirlə bağlı sahib olduğum arqumentləri gücləndirməyimə/yeniləməyimə ya da fikri tamamilə dağıdıb yenisini inşa etməyimə səbəb olur.

kanalın bu zamana qədər göstərdiyi iləriləyişə şahid olmaq çox böyük bir zövq yaşatdı mənə. ümid edirəm ki bundan sonraki illərdə də videolar hazırlamağa və fikirləriylə məni narahat etməyə davam edər -*

proqramlaşdırma öyrənmək üçün online mənbələr

entry-də təxminən 50-yə yaxın mənbədən bəhs edəcəm. əsas başlıqlar sıra ilə : vebsaytlar, youtube kanalları, mobile app-lər, öyrəndiklərinizi tətbiq etmək üçün platformalar, uşaqlar üçün şəklində olacaq.

vebsaytlar:
1. codecademy - platforma üzərindən html, css, python, c++, ruby kimi dilləri öyrənə bilərsiz. bunlardan əlavə platforma içərisində machine learning, vr programming və daha yüzlərcə kurs var. heç bir ödəniş etmədən limitli versiyanı istifadə edə bilər, aylıq 16-20 dollarlıq ödəniş edərək isə bütün dərsləri əldə edə bilərsiniz.
2. teamtreehouse - buradan da ui/ux design, data analysis, javascript və s. öyrənə bilərsiniz. platformada daxilindəki dərslər video halındadır və müəllimlər çox üst səviyyəlidirlər. 7 gün pulsuz yoxlama sonra aylıq 25 dollar.
3. w3schools - saytlarında yazıldığı kimi THE WORLD'S LARGEST WEB DEVELOPER SITE. web proqramlaşdırmaya dair hər şeyi öyrənə biləcəyiniz bir platformadır. tamamilə pulsuz.
4. the odin project - javascript, ruby on rails öyrənə biləcəyiniz platforma. orijinal dərslərə sahib deyil, internet üzərindəki digər dərslərə referans verir.
5. scrimba - son zamanların ən diqqət çəkən platformalarından biri. 75 saatlıq front-end development kursu başda olmaqla olduqca keyfiyyətli dərslər var. qiymət aylıq 6-7 dollar.
6. freecodecamp - bəlkə də adını çəkdiklərimin arasında ən keyfiyyətli platforma. tamamilə pulsuz olmasından əlavə çox keyfiyyətli python, machine learning, javascript dərsləri, sual və problemlərinizə anında cavab verən twitter hesabları, online topluluqları var. dərsləri tamamladığınızda sertifikat da əldə edə bilərsiz.
7. khan academy - yeni başlayır və çox şey bilmirsinizsə khan academy başlanğıc üçün ən yaxşı platformadı. tamamilə pulsuz.
8. general assembly dash - çox məşhur olmasa da html, css, javascript öyrənmək üçün çox sadə və pulsuz platforma.
9. codeavengers
10. codeasy.net - pulsuz bir şəkildə c# dilini öyrənmək üçün istifadə edə biləcəyiniz platforma.


youtube kanalları:
1. clever programmer - proqramlaşdırma ilə bağlı bilgiləndirici videolar + python dərsləri
2. traversy media - sadəcə bir neçə texnologiya ilə limitli qalmayan və yüzlərlə fərqli mövzuda videolar paylaşan kanal.
3. academind - bu kanalda da dərslərdən əlavə, a texnologiyası vs b tərzində videolar var.
4. learncode.academy - web development dərsləri
5. bilgisayar kavramları - son zamanlarda aktiv olmasa da kanalda proqramlaşdırma ilə əlaqəli olduqca bilgiləndirici videolar və dərslər var
6. yazılım bilimi - web proqramlaşdırma dərsləri.
7. murat yücedağ - alqoritm qurma, sql, c# dərsləri
8. engin demiroğ - türkcə videolar hazırlayan kanallar arasında ən keyfiyyətlilərdən biri. python, c#, angular dərsləri var kanalda.
9. codewithchris - ios üçün app-lər hazırlamaq istəyirsinizsə mütləq izləməli olduğunuz kanal.
10. programming with mosh
11. derek banas - 1 saatda java, bir videoda html tərzində videolar hazırlayır.
12. thenewboston - kanalda linux, python, kotlin, react və s. videoları var.

mobile app-lər:
1. encode - başlanğıc üçün istifadə edə bilərsiniz. içərisindəki dərslər python, javascript, web development. sadəcə play storedan yükləmək mümkündür
2. codemurai - HTML, CSS, JavaScript, TypeScript, Angular 2, ES6, MongoDB, Node, React, Java, Swift öyrənə bilərsiz. platforma: play store&app store
3. mimo - məncə proqramlaşdırmaya başlamaq üçün ən yaxşı app. sadəcə dərs keçməklə qalmır, üzərində işləyə biləcəyiniz proyektlər verərək biliklərinizi gücləndirməyinizə kömək edir. platforma: app&play store
4. grasshoper - çox məşhur olmasına baxmayaraq sevə bilmədim bu app-i. amma yenə də faydası toxuna bilər. app&play store
5. programming hero - bir oyun proqramlayaraq, olduqca interaktiv bir şəkildə proqramlaşdırma öyrənə biləcəyiniz app. platforma: app&play store
6. enki - ən çox dərsə sahib olan app-lərdən biri. python, react, typescript, docker, golang. platforma: app&play store
7. programming hub - C#, Swift, Python, R Programming, Java, Artificial Intelligence, CSS. dərslər çox sadə və rahatca anlaya biləcəyiniz bir formada keçirilir. həm app həm də play store-da mövcuddur.
8. easy coder - java dərsləri. app&play store

öyrəndiklərinizi tətbiq etmək üçün platformalar:
1. coderbyte
2. edabit
3. leetcode
4. hackerrank
5. hackerearth
6. codewars

özüm öyrənmirəm. uşaqlarımın, şagirdlərimin öyrənməsini istəyirəm deyirsinizsə,
uşaqlar üçün:
1. lightbot
2. tynker
3. scratch
4. kodable
5. algorithm city
6. hopscotch
7. codecombat
8. code.org
9. codemonkey

qeyd 1. yuxarıdakılardan əlavə mozilla developer network saytına, web design ilə əlaqəli designcourse youtube kanalına, kompüter elmlərinə giriş dərsləri üçün cs50 dərslərinə göz ata bilərsiniz.
qeyd 2. mövzu ilə bağlı sözlükdəki digər başlqlar : web proqramlaşdırmanı öyrədən pulsuz bazalar, web proqramlaşdırma öyrənmək istəyənlərə məsləhətlər, android proqramlaşdırmanı öyrədən saytlar

law of identity

bu sifarişi verən: nabifur

aristotel tərəfindən ortaya atılmış, klassik məntiqdəki 3 əsas qaydadan biridir. bu 3 qayda belədir:

law of identity : hər şey özünə bərabərdir, bir şey özünün eynisidir. məsələn bir düşüncənin başında a-nı a olaraq qəbul etsəniz, düşüncənin sonuna qədər bu belə də qalmalıdır. dəyişdirildiyi halda law of identity pozulmuş olar. a=a, sözlük=sözlük

ziddiyyət qanunu(law of contradiction) : bir şey eyni zaman və şərtlər daxilində həm özü həm də özü olmayan şey ola bilməz. bu hal baş verərsə ziddiyyət yaranar. sıfır eyni anda həm sıfır həm də 1-ə bərabər ola bilməz. məsələn : sözlük eyni anda həm faydalı, həm də faydalı olmayan ola bilməz.

üçüncü halın imkansız olması(law of excluded middle) : bir şey ya x ya da -x olmaq məcburiyyətindədir, üçüncü bir hal mümkün deyil.

(baxma: law of thought), (bax: logic), (baxma: standard logic), (baxma: classical logic)

kış uykusu

haluk bilginer-in nə qədər mükəmməl bir aktyor olduğuna dəfələrlə şahidlik etdiyimiz 3 saatlıq nuri bilge ceylan şahəsəri.

Son səhnədəki monoloq vasitəsilə, aydın xarakterinin yaşadığı dəyişimin tamamlanmasını izləmək çox çox ayrı bir zövq idi.

Nihal, Gitmedim. Gidemedim. Artık yaşlandım mı, kafayı mı oynattım, yoksa başka bir adam mı oldum, nasıl istersen öyle düşün. Bilemiyorum. Ama birkaç gündür içime yerleşen yeni adam gitmeme izin vermiyor. Ne olur sen de gitmemi isteme. Anladım ki artık beni istanbul’a çağıran bir şey yok. Her yerde olduğu gibi orada da her şey yabancı bana. Bilmeni isterim ki, senden başka yakınım yok. Seni her dakika, her saniye özlüyorum. Ama gururum el vermediği için hiçbir zaman söyleyemiyorum. Senden ayrılmanın benim için ne derece korkunç hatta olanaksız olduğunu çok iyi biliyorum. Tıpkı artık beni sevmediğini bildiğim gibi. Biliyorum, eski günlere dönemeyiz. Gerek de yok buna. Beni bir uşağın gibi, bir kölen gibi yanına al. Ve hayatımıza senin istediğin gibi de olsa devam etmemize izin ver. Beni affet…

the feynman technique

adını amerikan fizik richard feynman-dan alan bu üsul, yeni mövzuları öyrənərkən istifadə edilən üsullardan biridir.

"bir şeyi sadə bir şəkildə qarşındaki insana açıqlaya bilmirsənsə deməli o mövzunu o qədər də yaxşı bilmirsən" sözlərinə əsaslanan feynman üsulunu bu şəkildə tətbiq etmək mümkündür:

1. ilk addımda öyrənmək istədiyin mövzunu seçir və onunla bağlı mümkün qədər çox şeylər oxumağa başlayırsan və bunu qeydlər götürərək edirsən. mövzu içərisindəki ən önəmli şeyləri dəftərinə yazırsan.
2. öyrənmə və oxuma hissəsi bitdi. indi öyrəndiklərini qarşında biri varmış kimi açıqlamağa çalış. onun bu mövzuda heç bir şey bilmədiyini nəzərə al və mümkün qədər sadə bir dillə açıqla.
3. ikinci addımda bəzi şeyləri o qədər də yaxşı açıqlaya bilmədiyini görəcəksən. yenidən kitablarına, internetə geri dön və başqa mənbələrdən yeni oxumalar etməyə başla. mükəmməl açıqlayana qədər davam et.
bu addımda özünə bu sualları verə bilərsən: mövzunu həqiqətən anladım və yetərincə sadə açıqlaya bilirəmmi? bunu əgər kiçik bir uşağa açıqlasaydım anlaya bilərdi?
4. mövzu ilə bağlı öyrəndiyin hər şeyi sadələşdir. qeydlərini bir yerə topla və mövzunu, başdan sona qədər danışa biləcəyin bir hekayə halına gətir. mümkünsə analogiyalar, bənzətmələr yarat.

son olaraq qeyd edim ki, mövzunu həqiqi ya da xəyali bir uşağa açıqlamağınız çox daha faydalı olacaq. məncə uşaqların sual vermə bacarıqları digər insanlara nəzərən daha üstün olduğuna görə çətin və gözləmədiyiniz suallar vermə ehtimalları da daha yüksək olar və bu sayədə mövzunu daha dərindən öyrənə bilərsiniz. uğurlar!

david chalmers

dil və zehin fəlsəfəsi üzərində çalışan filosof. chalmers, 1995-ci ildə yazdığı Facing Up to the Problem of Consciousness məqaləsi, bu məqalə ilə birlikdə fəlsəfə dünyasına qazandırdığı hard problem of consciousness qavramı və o zamanlarda yazdığı The Conscious Mind(şüurlu zehin) kitabı ilə məşhurlaşıb. davidin şəxsi vebsaytında məqalələri, kitabları və s. ilə bağlı daha geniş məlamat ala bilərsiniz consc.net

hard problem of consciousness

bu sifarişi verən: User123

* yazar bu mövzuda yazacağı üçün olduqca sevincli, mövzunun böyüklüyünün altında əzilməkdən qorxduğu üçün isə bir o qədər də həyəcanlıdı
consciousness/şüurluluq problemi, şüurun necə və nə üçün yarandığı, şüurluluq durumunun niyə var olduğu ilə bağlı olan fəlsəfi problemdir.

necə olur ki bu yazını oxuyarkən bunun fərqində ola bilirsiz? hal-hazırda əlinizə baxın, onu görürsünüz və bunun fərqindəsiniz. bu necə baş verir? necə olur ki bir gülün iyini hiss edir, “mən” iyləyirəm, mən qoxunu hiss edirəm deyə bilirsiz? o “mən” və onun yaşadığı təcrübə necə və nə üçün ortaya çıxır? - cavabınızın olmaması normaldır çünki heç kimin bir cavabı yoxdur. bu suallar illərdir fəlsəfə və elm dünyasında mübahisə edilən, üzərinə məqalələr yazılan lakin ortaq bir məxrəcə gələ bilmədiyimiz suallardır.

biraz tarix. 1995-ci ildə david chalmers facing up to the problem of consciousness (şüur problemi ilə üzləşmək) adlı məqaləsini yazır və bu məqalədə şüurla əlaqəli problemləri iki hissəyə ayırır. easy problem of consciousness və hard problem of consciousness (şüurun asan vs çətin problemi)

1. easy problem of consciousness (şüurun asan problemi) - bu problemlər elmi metod vasitəsi ilə həll edə biləcəyimiz problemlərdir. beynin ətrafdan bilgiləri necə aldığı, onları necə kateqoriyalandırdığı və bənzəri proseslər ilə əlaqəlidir. məsələn bir şeyi görmək, hiss etmək beyində necə bir iz qoyur? ordaki proseslər hansı şəkildə baş verir? və s.

2. hard problem of consciousness isə klassik elmi metodla həll edilməsi mümkün görünməyən, təcrübənin birbaşa özü ilə əlaqəli problemdir. yəni easy problemləri həll etsək və “bu hissi yaşamağının səbəbi, beyindəki filan hormonun beynin filan hissəsinə çatması ilə əlaqəlidir” desək də, yenə də “prosesin necə çalışdığını anladım. amma niyə bu hissi yaşayıram və niyə bir səsi bu halda, bu spesifik halda eşidirəm?” ya da “prosesləri anladım bəs niyə bu proseslər şüurluq kimi bir şey yaradır?" deyə bilərsiz və bu suallar da elmi metodun çata bilməyəcəyi hard problem of consciousness’in bir parçası olar.

etirazlar. hard problem of consciousness, bir çoxları tərəfindən qəbul edilsə də, bəzi fəlsəfi cərəyanlar bu fikri sadəcə söz oyunundan ibarət görür, bəzilər isə “consciuousness deyə bir şey yoxdu ki problemi də olsun” deyir. bu fikrə qarşı çıxan əsas cərəyanlar eliminativism və Reductionism kimi cərəyanlardır.

istifadə etdiyim mənbələr:
- internet encyclopedia of philosophy
- facing up to the problem of consciousness məqaləsi consc.net/papers/facing.html
- scholarpedia
- Stanford Encyclopedia of Philosophy

səfsətə

mübahisələrdə bir fikri təsdiqləmək ya da rədd etmək üçün istifadə edilən yanlış müddəalara səfsətə adı verilir. (ing. logical fallacy). səfsətələr ilk baxışda doğru fikirlər kimi görünsələr də diqqətlə baxdığımızda içlərindəki məntiqsizlikləri görmək mümkün olur. örnək:

a: bu tv-ni almayaq, x, y, z xüsusiyyətlərinə görə çox zəifdi.
b: necə yəni zəifdi!? hər kəs bu tv-lərdən istifadə edir.

gördüyünüz kimi b, qarşısındaki insanın fikirlərinə diqqət yetirmədən, bu tv-lərin sadəcə çox insan tərəfindən istifadə edildiyi üçün keyfiyyətli olduğunu fikirləşdi. və bununla argumentum ad populum səfsətəsindən istifadə etdi.

səfsətələrə digər örnəklər:

1) fallacy of composition - böyük bir şeyin tək bir parçasının, mütləq o şeyi təmsil edəcəyini düşünməklə bağlı səfsətə
-tanış olduğum bir italyan bir çox mövzuda bilgisiz idi. bu italyanların hamısı cahildi!

2) Fallacy of Irrelevant Purpose - bir şeyi, hədəfləmədiyi bir şey ucbatından tənqid etmək.
- o pis bir yazardı, çünki kitablarında tanrıdan bəhs etmir. (yazarın belə bir məqsədi yoxdu)

3) ad hominem (argument against the man) - ən çox istifadə edilən səfsətələrdən biridir. qarşıdaki insanın mövzu ilə bağlı fikirlərini bir tərəfə atıb onun dini inancına, özünə, başqa mövzu ilə bağlı fikirlərinə söz atmaq.

a: Double-slit experiment-i ilə bağlı bunları düşünürəm. və bu düşüncələrimi x, y, z ilə dəstəkləyirəm
b: sən sus, sənin kimi dindarların belə şeylərdən başı çıxmaz!
(düşüncəyə fikir vermədən qarşındakinı söyməyə başlamaq da bu səfsətəyə daxildir.)

4) Tu Quoque
bir insanın dedikləri və etdikəri uyğun deyil deyə dediklərini rədd etmək.

a: internetdən bu qədər çox istifadə etməyin sağlamlığın üçün zərərlidir
b: özün bütün gün youtube'dasan. (b-nin dediyi şey a-nın dediklərini çürüdmür.)

a: oğlum bu yaşda siqaret çəkməsən yaxşıdı
b: amma sən özün də mənim yaşımda olanda başlamısan!!! (atanın nə etdiyindən asılı olmayaraq erkən yaşda siqaretə başlamaq zərərlidir.)

5) False Dilemma və ya Black And White Fallacy
ortada minlərcə ehtimalın olmasına baxmayaraq qarşıdaki insana 2 ehtimal verib seçim etməsini gözləyirsinizsə bu səfsətədən istifadə edirsiniz.

- dinə inanmırsan? onda əxlaqsızsan ki sən!
- ölkəmizin savaşa girməyini istəmirsən? onda sən ermənisən.

6) Argumentum Ad Ignorantiam ( Argument From Ignorance)
bir şeyi doğruluğu sübut edilməyibsə yanlış, yanlışlığı isbat edilməyibsə doğru qəbul etmək. ən çox verilən örnək:

tanrının varlığını heç kim sübüt etməyib deməli tanrı yoxdur və ya tanrının yoxluğu isbat olunmayıb deməli tanrı var.

7) Fallacy of Slippery Slope - fikri bir neçə addımlıq hadisə ilə davam etdirərək pisləmək

a: mən söz6 sözlüyə qatılıb orda yazar olacam.
b: əgər qatılsan bütün fikrin orda qalacaq və işə zaman ayıra bilməyəcəksən, işdən qovulacaqsan sonra da küçələrdə dilənəcəksən? bunu istəyirsən?

8) appeal to nature - bir şey təbiidirsə, təbiətdə varsa onu doğru saymaq. əgər təbiətdə yoxdursa onu pisləmək.
- antibiotiklər təbii deyil deməli boş-boş şeylərdi bunlar

9) personal incredulity - bir şeyi anlamırsız deyə onu səhv saymaq.
-necə olur ki balaca, raket adlı bir şey o qədər məsafəni gedir, həm də içində insan ola-ola. ola bilməz belə şey. ay-a gedmək filan hamısı yalan söhbətdi.

linklər:
i) safsata kılavuzu
ii) your logical fallacy is... vebsaytı
iii) səfsətələr ilə bağlı geniş məlumat ala biləcəyiniz logically fallacious vebsaytı