nouvelle vague

fransız yeni dalğası alain resnais, jean-luc godard, françois truffaut və claude chabrolun sinematekdən topladıqlarını, ikinci sinif kafelərdə fikir olaraq yetişkinləşdirərək, çəkməyə başladıqları film üslubdur. bu üslub filmin normal klassik üslubuna qarşı başlamış müharibə də sayılmalıdır. nouvelle vague inqılab idi.
bu inqılabın oturuqlaşması, politik inqılablara qiyasla daha tez öz yerini tapmağa başlamışdı. 1959 - hiroşima sevgilim və bir il sonra a bout de souffle sonrası yeni dalğanın səsləri polşa, çexslovakiya, avstriya ərazilərinə qədər ilərləməyi bacarmışdı. bu insanlar filmə ironiyanan yaxınlaşmaq və özləri özlərini dolamaq qabiliyyətlərinə çatmışdılar. getdikcə klassik film üslubunun unudulması və artıq film üslubunun fransızvari keçidlərlər* jump cut , texnikalarla yaranmasını asanlıqla görmək mümkün idi.
68 fransız ayaqlanmasında cannes film festivalına basqın edən godard və truffaut, bütün film münsüflərini döyür və sinemanın pərdələrini yerə endirərək qışqırırlar: kino küçələrdədir!
əslində sinematekin yaratdığı bu insanlardan daha azını gözləmək də mümkünsüz olardı.

andre bazin

bazin fransız film teorisyenidir. hardasa bütün film haqqında bildiklərini, izlədiyi filmlərin analizini "film nədir?" sualı üstündə bir kitaba toplayır. qatı neo realismo dəstəkcisi olmasının yanında, fransız yeni dalğanın yaranmasında barmağının olmasıyla seçilir. hətta turffautnun the 400 blows filmi ona həsr edilərək başlayır. dərin, üçüncü göz andre bazin.

qadın

qadının yaradılışından başlasam, ən təməl olana ensəm, hər şey corab söküyü kimi parçalanacaq. məncə qadınla kişi bərabər hüquqlu deyildi, deyil, olmayacaq olaraq başlamalıyam. bunun səbəbi qadın düşməni ya da feminist olmağımla əlaqəli deyil. bunun səbəbi müharibə açdığım və boğulduqca uduzduğum təbiətin qaydalarıdır. təbiət yaratdığı insanlığı tərəzinin bərabər ağırlığıyla ölçməməliydi və ölçmür. çünkü bərabərliyin olduğu yerdə drama, konflikt yaranmır və insanlıq dramasız, tragediyasız yaşaya bilməzdi. bu bərabərlik frazaları üstünü deyəcəklərimdir.

təbiət qadına ağırlıq verib, çünkü yaratdığı ilk qadını sevəcək qədər uşaq idi. təbiət yetişkinləşdikcə qadın da paralel olaraq böyüməyə başladı və təbiət ona aid olanı heç kimlə paylaşmadı. qısaca, qadın təbiətə aiddir və təbiətin sevgilisidir. məntiqlə yaxınlaşsam, qadın daha güclüdür.
qadının gücü fərqli mövzularda yatır. qadın ağladığı, güldüyü, gülümsədiyi, yalvardığı, yalvartdığı bütün mövzularda ən böyük saxtkarlıq memarı halına gələbilər. cəmiyyətlər və fərdlər tərəfindən saxtakarlıq mənfi olaraq analiz edilsə də, qadın bu silahın (medalın) digər üzünü görəbiləcək potansiyala sahibdir.
amma təbiətin gücü qadına, sevgilisə verdiyi hüquqlarla da sübuta yetirilir. qadın yaradılış olaraq beyini ikinci planda tutan, hisslərini qüvvətləşdirən varlıqdır. kişi isə konfliktin bərpası üçün bunun tamamiylə əksi.
xarakterlərin inkişafında bu iki hissə yer dəyişiminə açıqdır, amma təməl olaraq bunu ələ alsam, yanıldığımı fikirləşmirəm. qadın həvvadan bu yana itaət edən halındadır. tarix boyu bu itaətin dozajları mümkün olduğu qədər azaldılıb və günümüzdə bərabər hüquq anlayışına qədər gətirilib. amma bunun adı bərabər hüquq yox, qadının özünü fərq etmə gücüylə açıqlanır.
xəyanət mövzusunda qadınlar çox mənalı açıqlamalarla dəyərləndirilə bilər. xəyanətə sürülən qadın qəddardır. haqqlı olub olmadığı fərdin yox, şərtlərin dərəcələriylə açıqlanmalıdır. normal olaraq isə qadınla kişini xəyanətdə ayıran balaca xətt budur: kişi, qadınıyla cinsəlliyin həddinə çatdıqdan sonra ətrafa açılmaq hissi ilə qarşılaşır. qadın isə bunun tam əksi, bu həddə çatdıqdan sonra, kişiyə bağlanmağa başlayır. dediyim kimi bu dəyişə bilər, şərtlər mütləqdir. amma ən başda ifadə etdiyim təməl, təbiətin iqtidarındadır. qadına ona aiddir. və kişi təbiət olmağa çalışacaq qədər ya cəsurdur ya da axmaq. bu hissə müəmmalıdır.

salvador dali

bəzi insanlar normal dünyanın ölümünü beyinlərində reallaşdıraraq, özlərinə yeni bir dünya yaradırlar. geniş təsəvvürün gətirdikləri arasında bu dünyanın adını, için, quruluşunu da yaratmaq öz əllərindədir. quruluş olaraq sürrealizmi üçbucağa oxşatsaq dali- bunuel- lorca üç bucağını ortaya çıxartmaq asanlaşır. amma bu trionun dünyası sürrealizmin özü yox, sürrealizmin içində yaşadıqları balaca qəsəbədən ibarət sayılabilər.
trionun ilk ismi olaraq dalini dəyərləndirsəm, katalon ruhlu, çılğın, dəliliklə dahilik arasında klastrobiya yaşayan, ölümə güləbilən rəssamdır. lorcanın zamanının ispan faşistləri tərəfindən öldürülməsi xəbərini aldığı vaxt dali əvvəlcə şiddətli olaraq gülür və bir dəqiqə sonra hönkürərək ağlamağa başlayır. bu iki uc rabitəni təşkil etməsi, hansı xarakterlərə sahib olduğunu sübut edir.
dali haqqında sərhəd tanımadan danışmaq mümkündür. amma ən qısa olaraq, xarakterlərini açıqlayıcı, başından keçən hadisəni paylaşsam, daha yerində olar.
bir gün dalini "gözləmək" başlıqlı sempozyuma çağırırlar. dali, bir, iki, üç saat keçməsinə baxmayaraq gəlmək bilmir. beşinci saatın ortasında zala atılaraq, həyəcanlı bir formada: gözləmək belə bir şeydir deyərək, salonu tərk edir.

məsləhətli dram filmləri

dogville von trier
nostalghia tarkovsky
stalker tarkovsky
persona bergman
breaking the waves von trier
week end godard

la pianiste haneke
the elephant man lynch

nitşenin tanrı öldü frazası

bu frazaya tək tərəfli, tək fikirli yaxınlaşmaq axmaqlıq və riskdir. nietzsche mövzusunda paradokslarımı möhkəmləndirirəm. frazanın post modernist ironiyanın qurbanı halına çevirilməsinin səbəbi də insanların tanrı açığı olduğuna ən incə sübut sayılmalıdır. fikir olaraq tanırın ölümü məncə über - üst insan misalında daha açıqlayıcıdır: insan, heyvan və üst insan arasında gərginliyini qoruyan ipdir. bu ipin üstündə gəzmək təhlükəli və yenə də təhlükəlidir. insan artıq üst insanı fərq etməyə başladığı gündən, özündən böyük fikirlərin qatilinə çevirilməlidir. tanrı fikir olaraq burada ölür. amma nietzsche'yen olmağa çalışsam da, bunun daha fərqli açıqlamaları mövcuddur.

həbsxanaların doğuşu

michel foucaultnun həbsxaxanların tarixini didim-didim edən sosyo fikirlərdir. kitan fransanın ətrafında fırlanan tarixi faktlarla möhkəmlənir. kitabın giriş hissəsi ağrının təsviri, atasını öldürən damiensın kilisə qarşısında günahını ( cinayətini ) özünə etiraf etməsiylə başlayır. atasının fransa kralı olması və kralsız qalan cəmiyyətin onu cəzalandırma metodikası isə sadə dildə təsvir etsəm belədir: bədəndə müxtəlif açılan yaraların içinə qurğuşun yağı tökmək və çarmıx stilində dört tərfi əhatə edən atların, damiensin ayaqlarına və əllərinə bağlı halda olması və gonk səsiylə o atların hərəkətə keçərək cəzalandırılan insanın parçalanmasıyla başlayır. foucault daha sonra bu şiddət oyunun azalmasını, həbsxana içi maddələrin insanı hansı formada köləyə çevirdiyi açıqlamağa başlayır. cəza bir növ estetikləşir.
digər tərəfdən cəmiyyət və cinayət, oğurluq, təcavüz xəttlərinin cəzaya və insan psixologiyasına yansımasından bəhs edilir.
fransanın moderinləşdikcə cəza strukturunda mülayimləşməsi, dəlixanaların cinayətkar artışıyla nəticələnir. bu hissələr obyektiv fikirlərlə müzakirə olunduğuna görə, subyektivimdən qaçıram.

george frideric handel

fikirimcə alman ruhu və dağıldıqca özü özünü inşa edən mədəniyyət olaraq almaniya, almanlar mistikadırlar. mistika lüğəti olaraq açıqlana bilər, amma mənim mistika anlayışımı lüğəti yox handelvari klassikayla açıqlamaq daha məntiqlidir.
handel haqqında isə deyəcəkərim sərhədli olmalıdır: ağrı və ağrının güzgüsü. sarabande ən çox dinlənilən klassikası olmaqla bərabər, zənnimcə ən şah əsəri Lascia Ch'io Piangadır.

(youtube: )

həvva və lilith

genesis 1:37 - so god created man in his (own)

əfsanələrə əsasən tanrı ilk olaraq adəm və lilithi torpaqdan(palçıqdan) yaradır. seks zamanı isə lilith altda olmağı qəbul etmir və adəmə bərabər yaradıldıqları üçün, bərabər hüquqlu olduqlarını deyir. adəm itaət edən qadını lilithdə görmədiyi üçün, mübahisələr ara verməməyə başlayır. bu mübahisələrdən sonra lilith adəmi tərk edərək, şeytanın yanına gedir. şeytan artıq uzun müddətdir ki lilithi sevir və lilith tanrıdan və adəmdən intiqam almaq üçün onunla bərabər olaraq, günə yüz cin doğmağa başlayır.* sevgidə və xəyanətdə qadın, kişidən daha qəddardır
adəm tanrıya yalvararaq lilithin geri qayıtmasını istəsə də, lilith yolundan dönməməyə qərarlı olur. tanrı çarəsizliyi qəbul edərək, həvvanı yaradır. amma həvvanı adəmin qabırğasından yaratmağının səbəbi lilith kimi olmaması üçünndür. həvva bütün bu yaşananları bilərək, adəmə itaət edir və insanlıq onların soyundan törəməyə başlayır. lilith bütün yeni doğulmuş uşaqları öldürməyi özünə söz verir. kişilərin yuxusuna girərək onlarla cinsi əlaqədə olur və yuxuda kişi boşaldığı vaxt, bir cindən hamilə qalır lilith.

lilith bütün bu əfsanəyə görə ilk feministdir. və mən hələ də onu axtarıram.

yalnızlıq

yalnızlıq mənə görə normal insanların yaxınlaşmaqdan çox, qaçmağa çalışmalı olduğu fəlsəfədir. amma anormal olmaq istəyi, və bacarmadıqca ona yaxınlaşmaq cəhdləri bir neçə milyon varlığı yalnız olmadığı halda, yalnızlıq fikirinə özlərini inandırmaqları ilə nəticələnir. rahatlıq, istirahət arzulayıcı yalnızlıqlar saxtadır. yalnızlıq səssizlikdən sükuta, sükutdan depressiya iə bütünləşməyə qədər davam etməlidir. səkkizinci mərtəbədə tək yaşamaq və liftin səkkizincə mərtəbədə dayanması, qapına tərəf addımları saymaq, amma o ayaqların qonşu qapısına yaxınlaşması və bütün bu hadisələrdən sonra içinə düşən həyəcanın səbəbini axtarmaq depressif yalnzılıqla açıqlanır. amma o həyəcanın səbəbi naməlumdur.