verter

"noosfer" yunan dilində noos sözündən götürülüb, dilimizə "zəka sferası" kimi tərcümə olunur. bu anlayışı ilk dəfə 1922 ci ildə fransız filosof və elm adamları levra və teyyar de şarden tərəfindən elmi dövriyyəyə buraxılıb. sonradan bu anlayışı rus təbiətşünası vernadski işlətmiş, özünün noosfer təlimini işləyib hazırlamışdır. bu anlayış müxtəlif cəbhələrdə müxtəlif cür şərh olunurdu. məsələn fransızlar noosferə daha çox idealist don geyindirərək, onu yerin və insanların həyatında mühim rol oynayan "düşünən qat" adlandırırdılar. vernadski isə teyyar və levradan fərqli, noosferə materialist məzmun verərək, onu canlı təbiət və biosfer problemləri üzərində çoxillik araşdırmalarının məntiqi sonluğu kimi görüntüyə gətirirdi.
indiki biosfer anlayışı yerin cansız təbiətinin canlılar aləminin uzun sürən təkamülündən meydana gəlmişdir. biosferin təkamülündə insan amili də istisna olunmamalıdır hətta bu təsir geoloji təsirlərdən daha güclüdür. belə ki, planetimizin biosferi insan zəkası ilə idarə olunduğundan, yerini noosferə verməyə məcburdur. bu keçidi labüd və bəşəriyyətin inkşafıyçün təxirəsalınmaz hesab edən vernadski bəzi məqamlarda teyyardan bəhrələnərək, bu təkamül prosesini bu cür izah etmişdir. geosfer=> biosfer=> noosfer. onun fikrincə bu proses min illərin, milyon illərin məhsuludur. vernadskiyə görə yerdə insanın yaranması ilə noosferogenez, yəni biosferin noosferə keçidi başlamışdır. onun fikrincə bu, insanın yaranması canlı orqanizmlərin sadə bioloji uyğunlaşmasından, düşünən varlıqların düşüncəli davranışlara və ətraf mühitin məqsədyönlü və sistemli dəyişilməsinə keçirilməsiylə bağlı olmuşdur. qeyd etmək lazımdır ki, insan təbiət münasibətləri bitərəfli yox, qarşılıqlıdır. beləliklə, insan və biosfer arasında münasibətləri təqdim edən vernadski noosferə keçidin 6 zəruri şərtini müəyyənləşdirmişdir :
1. bəşəriyyət planetin hər yerinə yayılaraq bütöv bir sistem kimi fəliyyət göstərir və dünyanın bir nöqtəsində baş verən hadisə az və ya çox dərəcədə digər ölkələrdə də əks səda verir, iz buraxır. insan həm də kosmosa çıxaraq, biosferəin hüdudlarını genişləndirmişdir.bu proseslər dünya ölkələri arasındakı münasibətlərə və əlaqələrə də təsir göstərir ki, noosferə keçidin zəruri şərtlərindən biri budur.
2. hazırda informasiyaları sürətlə yayan texniki vasitələr hesabına, dünyanın istənilən nöqtəsində baş verən hadisədən xəbər tutmaq olur. deməli, bu şərt ödənilmişdir.
3. noosferə keçidin əsas şərtlərindən biri də insanlar arasında bərabərliyin yaradılmasıdır. bu şərt ödənilməmişdir.
4. insanların bərabərliyini təmin etmək məqsədilə, əhalinin yaşayış səviyyəsinin yüksəldilməli, xalqların dövlət və ictimai işlərin gedişinə təsiri artırılmalıdır ki, bu da nəticəsiz olaraq qalır.
5. energetikanın inkişafı, həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması, habelə enerji vasitələrinə alternativlərin hazırlanması, artırılması və s.
6. cəmiyyət həyatında müharibələrin arafan qaldırılması
göründüyü kimi rus təbiətşünasının noosferə keçidçün müəyyən etdiyi bu şərtlər qismən olaraq ödənilsə də, həllini tapmayan təkliflər hələ də qalmaqdadır bu problemlər aradan qaldırıldığı halda noosferə keçid baş verə bilər.

son bəyənilənlər:

oxuyucuların bəyəndikləri: