maşenka

vladimiroviç nabokovun işıq üzü gördüyü romanlardan biridir. 1926 cı ildə berlində yazılmış bu romandakı hadisələr, berlinin özündə bir rus pansionunda baş vermişdir. bu romanda qaninin (lev qleboviçin) maşenkaya olana bitmiş uşaqlıq məhəbbətinin yenidən yaranmasından bəhs edir. qanin maşenka ilə orta məktəbdə oxuyarkən tanış olmuşdu və onlar arasında yaranmış bu sevgi gündən- günə, görüşdən -görüşə coşurdu. onlar həmişə bahar aylarının gözəl çağlarında, özlərinə məxsus olmayan lakin doğmalaşmış, kimsəsiz, payızın rütubətindən divarları saralmış evin yanında görüşürdülər. onlar çox vaxtı danışmazdılar, yalnız maşenka qaninə tez-tez şeirlər söyləyərdi. onlar hər dəqiqə öpüşür və bu öpüşlərdən maşenkanın dodaqları şişər, qızarardı. qanin maşenkanın əynindəki paltarını çiyinlərinə qədər soyundurar və peyğəmbərçiçəyi qoxuyan çiyinlərini, körpücük sümüklərini öpərdi. qanin maşenkadan ayrılandan sonra dərk etmişdi ki, onu həmişə sevəcək. qanin berlində balaca rus pansionunda qalırdı. orada qalan sakinlər çox deyildi lakin onlarda rus idilər. qanin bir gün pansionun ən bezdirici sakini, elə hey arvadının gəlişindən bəhs edən alfyorov adında riyaziyyatçının otaqında olur. alfyorov həmişəki kimi arvadından çərənləyir və qaninə arvadının yəni maşenkanın şəkilini göstərir. qaninin bütün həyatı dəyişilir.qanin məhəbbət hissi ilə dolu uşaqlıq xatirələrinin ağuşunda itib batır. o, qərara gəlir ki, maşenka bura gələrkən onu ərinin əlindən qaçırdıb aparsın. çünki, maşenka belə tez dəyişə bilməzdi. o, qaninə məktublarında ona olan sevgisini həmişə qısa şeirlərlə təsvir edərdi. qanin isə onu indi zahirən yalnız uzun qalın və başını yekə göstərən iri qara bantlı hörüyü ilə xatırlayırdı. maşenka gələn günü qanin onun ərini içizdirir ki, əri vaxtında oyanıb maşenkanı qarşılamağa getməsin. öz veşdərini də yığıb həmişəlik maşenka ilə birlikdə berlini tərk etməyi planlaşdırır. qanin maşenkanın qatarının gəlişini gözləyən zaman onu içini bir soyuq hiss bürüyür. qanin artıq anlamışdı ki, maşenkaya olan sevgisi xatirələrlə birlikdə pansionda ona məxsus otaqda əbədiyyən bitib və o biletini alıb həmişəlik fransaya gedir.

marsel prust

fransanın ən az sevilən və əsərləri ən az oxunan 7 cildlik " itirilmiş zamanın axtarışında " əsərinin müəllifi. prust homoseksual olub və hisslər bəslədiyi kişidən tam qarşılıq ala bilməyib. o, sevdiyi kişiyə etirafda bulunub. prustun sevdiyi kişinin adı dəqiq məlum deyil amma deyilənə görə, prustun işlədiyi məkanda işləyirmiş. sevdiyi, kişinin qadınlara təlabatı daha çox olduğundan, prusta tam qarşılıq verə bilməyib. lakin prust yenədə ona qarşı olan sevgisindən imtina etməyib.sonra o, prustla yoxlamaqa qərar verib, və nəhayət ki, onun hisslərinə qarşılıq verib .onlar görüşürmüşlər, cinsi əlaqədə olurmuşlar və sonra o, bu vəziyyətdən sıxıldığına görə, onun kişiyə yox məhz qadına təlabatı olduğunu yenə anlayır və prustdan ayrılır. prust onu başqa qadınlarla görürdü, əzab çəkirdi, dözə bilmirdi. buna görədə qısqanclıqdan deyilənə görə bıçaq ilə öz sevdiyi kişini öldürür. prustun yaratdıqı " itilmiş zamanın axtarışında" əsərinin hər cümləsinin altında dərin məna gizlənir.

dayə

çoxlarının tərbiyəsində valideynlərdən daha çox rol oynayan insanlardır. dayə, və ya baxıcı, valideynləri günün böyük hissəsində məşğul olan uşaqların tərbiyəsi, təlimi, əyləncəsi və yedizdirilib, içizdirilməsi üçün işə götürülən insanlardır.
vera ilə necə və harada tanış olmaqımızı xatırlamıram amma onunla keçirdiyimiz, yaşadıqımız hər an bir füsunkar poeziya kimi yaddaşıma həkk olunub. vera mənim ailəmlə yaşadıqımız mənzildə qapı qonşumuz idi. əksər rus qadınları kimi uzun boylu, saman kimi lakin çox yumuşaq xına ilə rənglənmiş çəhrayı saçları, açıq yaşılı rəngli gözləri onu saman saçlı kuklalara bənzədirdi. elə bil göz bəbəkləri ağ rəngdə duvaq ilə örtülmüşdü. yaşca çox qoca olan lakin zahirən həyat eşqiylə yanıb alışan balaca qız uşağına bənzəyirdi. anamın dediyinı görə onun kimi kimsəsi yox imiş bircə onunla birlikdə o evdə yaşayan bacısından başqa və yaşı çoc olduquna görədə əmək qabilliyətli insanlar sırasından çixarılıbmış. bizimlə qonşu olduqları üçün anamla tez-tez ünsiyyət qururmuşlar. anam mənə baxa bilmədiyinə görə ona mənim dayəm olmağı təklif etmişdi, o da buna qarşılıq anama ona bir məsələdə söz verməyini xahiş eləmişdi. əgər bir gün yataqımda yuxumun şirin vaxtında nəfəsim kəsilsə, mənə sahib çıx, istəmirəm ki, mənim vücudum ac qurdların didib-didişdirdikləri, soyuqdan çürüyən ət parçasına dönsün. biz onunla tez-tez kilsədə ibadətlərə gedərdik, kilsə xorlarını dinləyərdik. o, dua edərkən onun yalqızlığını, qiymətli xronometr kimi gizlətdiyi əzab-əziyyətlərini hər dəfə məlahətli simasında duyardım. bəzən vaxtımız çatmayanda kitabxana bağlannan vaxtı ərzində özümüzü gücnən çatdırıb bir-iki nağıl kitabı götürüb evdə oxuyardıq.ama daha çox kitabxanada oturmaqı sevərdik və oradakı müxtəlif kitabların yaratdıqı o qəribə qoxunu məlhəm tüstüsü imiş kimi ciyərlərimizə çəkməkdən doymazdıq. bəzən kilsədə ibadət mərasimləri keçiriləndə, mən onunla həmişə mərasimlərə qatıla bilmirdim və bacısı ilə gedərdi. mən getmədiyim zamanlarda mənə " svetoya voda " (müqəddəs su) gətirib deyərdi. bu suyu tez-tez iç tanrı oğlunun məlhəmli, şəfalı əlləri ilə toxunduğu sudur. hələ parklarda olan yelləncəklərdə yellənərkən, sənin başına gələcək hər cür təhlükədən, səni qorumaq üçün qıraqdan müşahidə edən həmin o, gözə görünən qüvvənin, sürüşkəndə sürürşərkən yıxılıb yerə dəydiyin, burnun qanadiqinda, hıçqıra-hıçqıra ağlamaqından əlləri titriyərək lakin soyuqqanlı tərzdə, qayğı ilə səni isti qucağında sakitləşdirən, o, saman saçlı qadının ölümü ilə razılaşmaq mənə qeyri-mümkün şərt kimi gəlirdi. kimsəsiz olan bu qadının sən demə moskvada acından ölən bir-iki səfil qohumlarıda var imiş. bir dəfə veraya həmin səfil qohumlarından məktub gəldi və məktubda yazılmışdı ki, onun adına moskvada bir otaqlı ev var. o məktubdan sonra vera bacısı ilə moskvaya həmən evə köçdülər və mənə bağışladığı kiril əlifbasıyla olan uşaq bibliyasından savayı heçnə qalmadı. lənətə gəlmiş murdar, səfil qohumlar, mənim yarım qalmış uşaqlığımı əlimdən aldılar, bəs mən indi necə böyüyəcəm?
mənim anama məktublar yazırdı, telefon zəngləri edirdi və xahiş edirdi ki, atam moskvaya gələrkən məni özüylə gətirsin. biz atamla aramıza bacım da daxil olmaqla onları ziyarətə getdik. çox xəstə idi, xəstəlik xora kimi onun bütün bədənini bürümüşdü, taqəti qalmamışdı, bədəni ruhuna, ruhu isə bədəninə tab gətirə bilmirdi, bükülmüşdü. elə hey məni yuxuda gördüyündən bəhs edərdi.məni tez-tez yuxularında görürmüş və məni tərk edib getdiyi üçün ondan inciyib sarsılmışdım deyə, soyuqqanlılıqla onun söhbətdərini dinləyərdim. mən bakıya qayıdandan sonra təxminən dörd - beş aydan sonra zəng gəldi. zəng çox narahat səslə çalırdı, elə bil nələrsə bilirdi. anamın bir az üzülmüş sifətini gördüm və mənə tərəf çevrilib zəng edən lidanın olduğunu (veranın bacısı) və təəssüflənərək , vera babulyamın öldüyünü dedi. və mən bu ölüm xəbərini alarkən heçnə hiss edə bilməmişdim. indi də qəbrinin harada yerləşdiyini bilmirəm.

martin eden

cek londonun iyirmi birinci və ən uzun romanıdır. romanda hadisələr iki məqsəddən ibarətdir. birincisi şəxsi yəni, martinin rufa olan məhəbbəti və onun təhsili üzərində çalışması, ikincisi isə sosial yəni, martinin yazıçılıq istedadının cəmiyyət tərəfindən tanınması və cəmiyyətdə yer tutması üçün apardığı mübarizə. lakin bu mübarizənin başlıca məqsədi sarı çiçəyə bənzəyən bu qız uğrunda mübarizə idi. əvvəlcə onların arasındakı məhəbbət hər iki tərəfdən qarşılıqlı idi. ruf onunla demək olar ki, hər gün böyük həvəslə görüşür, martini başa düşməyə çalışır,ona düzgün oxumaqı öyrədirdi. martində əvəzində rufa öz dəniz sərgüzəştlərindən danışırdı, hansılar ki, ruf eşitdikcə hər dəfə martinə ovsunlanmış kimi vurulurdu. lakin martin bilirdi ki, onlar rufnan çox fərqlidirlər, hətta ayrı dillərdə danışırdılar. martin rufun təsiri nəticəsində o qədər dəyişmişdi ki, ruf artıq onunla cəmiyyət arasına çıxarkən utanmırdı. ruf martini sevdiyini anlayandan sonra onu öz ətrafindakı insanlara bənzətməyə çalışırdı.onu hey dilə tutrdu ki, qulluqa girsin və pul qazansın çünki rufun ailəsi yalnız o zaman onların evlənmələrinə icazə verəcəkdi. ancaq belə həyat tərzi martini ruhlandırmırdı.o yaşlanınca varlanmaq xatirinə həyat sevinclərindən imtina etmək fikrində deyildi. o, yazıb yaratmaq istəyirdi. o, istəyirdi ki, " dünya onun gözləri ilə görsün, qulaqları ilə eşitsin, ürəyi ilə hiss etsin. o, şeirlər və hekayələr, romanlar, oçerklər, şekspir kimi pyeslər yazacaq. yazıçılar dünyanın nəhəngləridir axı..."
(bax: cek london)

william shakespeare

dünyanı " lərzəyə gətirən " dahilərdən biridir. avropada intibah dövrünün ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan uilyam şekspir öz əsərlərində humanizm, həyatsevərlik, xəlqilik ideyalarını təsvir etmiş, insan qəlbinin sirrlərini dərindən bilmiş və təsvir etdiyi hadisələrlə oxuculara böyük təsir göstərmişdir.onun bütün əsərləri zəmanə ilə baglı olduğuna görə dünya ədəbiyyatında qeyri-təbii tarixi əhəmiyyət kəsb etmişdir. müasiri ben conson şekspir haqqında belə demişdir: " o, bir əsir üçün deyil, bütün zamanlar üçündür ".uilyam şekspir eyvon çayı sahilində yerləşən, hansı ki, indi dünyada onun vətəni kimi məhşurlaşmış startford şəhərində anadan olmuşdur. şekspirin həyatı haqqındakı yazılara görə o, bir dabbağ, qəssab və əlcəktikən kimi təsvir edilmişdir. şekspir yerli qrammatika məktəbində oxumaqa başlayır. o, yunan və latın dillərini, məntiq elmini öyrənir. sonra onun ailəsinin maddi cəhətdən vəziyyəti cətinləşir və o, təhsilini yarımçıq qoyur. rəvayətə görə, o, kənd qəssabı yaninda şagird kimi işləyir, sonra isə kəndlərdə müəllimlik edir və müəllimlik edərkən xalq dilini, xalq ədəbiyyatını özünə aşılayır. tədqiqatçılar şekspirin lüğət tərkibinin zənginliyini, onun iyirmi mindən çox söz işlətməyini məhz xalq içərisində olması, xalq dilini dərindən öyrənməsi ilə izah edirlər.
mənbə: dünya ədəbiyyatı klassikləri.

diogen

diogen yunan filosofudur. kinikilər cərəyanına mənsub olub, hakim üsulu idarəyə qarşı etirazlar edərək, mədəniyyəti, insan təbiətinə zidd bir şey kimi inkar etmişdir. rəvayətə görə həyatın bütün nemətlərindən üz döndərərək çəlləkdə yaşamışdır, əlində fənərlə dünyanı gəzərək, həqiqəti axtarırmış. şodrük düklo-restavrasiya dövründə yaşamış siyasi simadır. o düşünürmüş ki, burbonlar ona qarşı nankorluq etmiş və napoleona qarşı vuruşduğu üçün ona mükafat verməmişlər. ona görə də on altı il paris küçələrində cır-cındır paltar geyinərək dolaşmışdır və buna görə onu "müasir diogen" demişlər.

unudulmaz uşaqlıq xatirələri

altı yaşim var idi və dayəm moskvaya təzəliklə köçmüşdü,yəni bundan sonra mənim tərbiyəmlə anam məşğul olacaqdı.anam çox da arıq bədənə sahib olmayan,çəhrayı çalarları olan qəhvəyi gözlərə,düm ağ dəriyə və açıq -qəhvəyi saçlara malik olan orta yaşlı qadın idi.gecələr iki-üç saat yatdiğindan gözlərinin ətrafında iri şişlər əmələ gəlmişdi.anam nevroloji xəstəlikdən əziyyət çəkirdi.o vaxtı imkan olmadiqindan,maddi cəhətdən çox da sıxlıq çəkmirdik,sadəcə anam bir oğlan və bir cüt qiz anası olduqundan özünə vaxt ayırıb müntəzəm müalicə ala bilmirdi.bu xəstəlik onu tanınmaz hala salmışdı,hərçənd ki,mən onu həmişə belə xatırlayıram.mən məktəbdən evə qayıdanda, qurddan-soxulcandan axtaran qarğalar kimi mətbəxə sürətlə uçub eşələnəndə,anam iri damarların basdığı əllərindəki qabları yumağı dayandırıb,pırtlaşmış saçları ilə, qadın təbiətinə aid olmayan səs tonu ilə mənə qəzəblənib çımxırırdı.adi bir xoşa gəlməz vəziyyətdə özündən çıxıb,əlinə keçən hər evdə tapilan alətlərlə küçənin ortasinda sahibsiz cürüyən meyit görmüş quzğun kimi bədənimi deşik-deşik edərdi. küçələrdə gecəyə kimi oynamaqdan doymayan,analarin yun çubuquyla qoyun sürüsünü qovan kimi eve qovulan uşaqlıq vaxtlarında mən,bacim və rəfiqələrimiz bəzən isə digər məhəllədə yaşayan qızlarla skamyalara ya da səkilərə doluşub,futbol oynayan məhəllə oğlanlarının hansılar ki,aralarında artıq qardaşım yox idi və o da bizim kimi qıraqdan onlara tamaşa edib,diqqətlə izləyib,arada hakimlik edirdi.saat artıq on tamam idi və biz saat ondan gec evə gəlməməli idik çünki, erkən yatıb,sabah isə dərsə getməli idik.biz bacımla otaqımızın tör-töküntüsünü yığışdırarkən qapı döyüldü,qapının arxasında isə qardaşım idi və anam qapını açıb,yenə qadına xas olmayan səs tonu ilə qışqıraraq onu ağrıdan sözlər deyirdi.sonra anam qapını qardaşımın üzünə çırparaq ona get indi görüm başını soxmaqa koma tapırsanmı dedi.yarım saat ərzində qardaşım qapının arxasında sakitcə dayanmışdı və mən dözməyib onu içəri buraxdım.anam qəzəblənərək elə hey bizdən onu içəri kimin buraxdığını soruşurdu,deyirdi ki,onsuzda üçünüzdən biriniz it balası kimi döyüləcəksiniz.mənim qardaşıma həmişə ürəyim yanırdı çünki, qardaşımın ayaqlarında problem var idi.futbolla məşğul olduğu üçün bir dəfə ağır zərbə almışdı.taxta kimi uzun arıq ayaqları dəvəquşunun ayaqlarına bənzəyirdi və yeriyərkən bəzən tısbağanı xatırladardı.daxmasına hücum çəkilən,ailəsi üçün əlləşib-vuruşan,lakin yalnız bir parç pivə ilə bir parça çörək pulu qazanan, günahsız və silahsız ailəsini qorumaq üçün özünü qabağa verən bir kişi kimi,məni nəyin gözlədiyini bilərək qapını açdıqımı boynuma aldım.anam məni var gücü ilə götürüb küncə tulladı, paltarlarımı cıraraq məni soyundurub alt paltarları ilə saxladı və atamın qayışı ilə quduzlaşmış it kimi məni o ki var parçaladı.heç kəs qorxusundan mənə yaxın qalmadı o gecə. elə divara qısıldığım yerdən bir təhər qalxıb gecə anamin yataq otağına girib ona oğrun-oğrun baxmaqa başladım.anam zahirən o qədər saf,mərhəmətli və məlahətli görünürdü ki,elə bil mələkər onu öz simasına bürümüşdü.

tomahawk

şimali amerikada fransızlarin müstəmləkəsinin, ingilislərin müstəmləkəsinin ərazilərində və hudzon çayi mənbələrində yaşayan qədim hindu tayfalarinin döyüş və müharibələr zamani işlətdikləri döyüş baltasidir. bu tayfalar altı qəbilə ittifaqindan ibarətdir və bu qəbiləyə moqauklar, oniedlər, seneklər, onondaqlar, tuskarorlar, və kayyuqlar daxildir.bu qəbilələr bir-birilə qohumdurlar,onlar lenap qəbilələri ilə düşmən idilər hansilar ki, tərkibinə mogikanlar və delavarlar daxildir. döyüş zamani onlar, tomaqavklarla minlərlə düşmən skalplari üzürdülər və bu üzdükləri skalplari böyürlərindən asirdilar, kim daha cox skalp üzürdüsə deməli o, tayfanin ən güclü, məğlub edilməz, müdrik döyüşcüsü idi.onlar tomaqavklari ilə həmişə döyüşə və hər cürə təhlükəyə hazir idilər.bu qədim hindu tayfalari o qədər ağilli,ayiq və diqqətcil kəşfiyyatçi idilər ki,hətta haminin şirin yuxu çəkən vaxtinda, çayin üzəri ilə kirimişcə yeriyən narraqanzetlərin (çox davamli at cinsləri)allyurlarinin(müxtəlif at yerişləri)izlərini seçə bilirdilər.nariqerililər (nariqeri-buruna taxilan sirqa) döyüş bitən zaman,tomaqavklarını yerə möhkəm zərbə ilə vurudular.bu səs onlardan hansinin qələbə çaldiğini bildirirdi.onlar öz tomaqavklarini gələcək nəsilləri üçün saxlayirdilar.

yuxu

olivera bir yuxu görür və yuxunu etyenə danışır.etyen deyir:sənin altı dəqiqə qanuni vaxtın var və bu vaxt ərzində bütün yuxunu mənə danişa bilərsən.
-mən yuxuda təkcə bunu görmüşəm,-oliveyra dedi.
-ən qorxulusu oyanma adlanan şeydir...bəs sənə elə gəlmir ki, əslində,mən yatmişam və yuxu görürəm?
-kim bilir.bu çeynənmiş mövzudur,yadindadir,filosof və kəpənək,hər kəs bilir...-etyen dedi.(xulio kortasarin "xana xana oyunu əsərindən")
söhbət burada filosofun özünü yuxuda kəpənək kimi görməsi haqqinda "çju-an tszı"traktatindakı ibrətamiz hekayətdən gedir.borxesin məhşur 'fantastik ədəbiyyat antologiyasi'nadaxil olmuş hekayətdir,helə özü tərəfindəndə şərh olunmuşdur.