1. (bax: mayalanma)

cinsi çoxalan canlılarda yeni fərdin yaranmasına başlanğıc verən, öyrəndikcə düşündüyümdən daha fərqli və daha mürəkkəb olduğunu başa düşdüyüm proses. mayalanma özü 2 cür olur; xarici və daxili mayalanma. istər xarici, istərsə də daxili mayalanma su mühitində gedir, elə bu səbəbdəndir ki, yumurta borusunda mühit rütubətli olur. * su həyatdır xarici mayalanma balıqlarda, suda-quruda yaşayanlarda və s əksər su heyvanlarında olur. * balinada yox, adamın ağlına nədənsə birinci balina gəlir amma onda da da digər ali onurğalılar kimi daxili mayalanma gedir daxili mayalanma isə sürünənlərdə, quşlarda, məməlilərdə və s olur. aydın məsələdir ki, hər yerdə olduğu kimi burda da bəzi istisnalar var. amma entrynin mövzusu istisnalar yox, insanda gedən mayalanma prosesidir. ona görə də mövzudan mövzuya atlamamış əsas məsələyə keçək.

mayalanma prosesində cinsi hüceyrələrin sayının, daha doğrusu spermatozoidlərin sayı çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. çünki yumurtahüceyrə hər ay sonunda 1, nadirən 2 ədəd yetişir. bundan fərqli olaraq cinsi akt zamanı 3 milyon spermatozoid ifraz olunur. normal mayalanma prosesinin getməsi üçün isə, ümumi spermatozoidlərin sayı * testislərdə olan 150 milyondan az olmamalıdır. işin ironiyası (normal halda) onlardan ancaq biri mayalanmada iştirak edir. qalan 2.999.999 hüceyrə 3-4 gün içində məhv olub gedir. * kim bilir ne güzelim mutasiyalar var idi o spermatozoidlərdə, hansı ki heç vaxt bilinməyəcək .

bildiyimiz kimi əksər məməlilərdə və təbii ki insanda mayalanma yumurta borusunda gedir və 3 mərhələyə ayrılır:
1. qametlərin distant qarşılıqlı əlaqəsi, yaxınlaşması.
2. qametlərin kontakt qarşılıqlı əlaqəsi, yumurtahüceyrənin* bundan sonra y/h aktivləşməsi.
3. spermatozoidin * bundan sonra sp y/hyə daxil olması və qovuşması - sinqamiya.

distant qarşılıqlı əlaqə mərhələsi xemotaksislə həyata keçirilir. xemotaksis, cinsi hüceyrələrin görüşmə ehtimalını artıran spesifik amillərin cəmidir. bu mərhələdə əsas rolu cinsi hüceyrələrin hazırladığı hormonlar oynayır. y/h spni özünə cəlb edən maddələr ifraz edir, maraqlısı budur ki, sp dişi cinsiyyət yoluna düşdüyü an mayalandırmaq qabiliyyətinə malik olmur. məsələn insanda 7 saat ərzində qadın cinsi orqanlarının hazırladığı hormonların təsirindən splərin fəallaşması baş verir ki, bu da kapasitasiya adlanır. * thats why morning-after pill works =d kapasitasiya prosesində çoxlu mürəkkəb biokimyəvi akrosom reaksiyaları baş verir ki, onları heç özüm də tam anlamamışam, çünki hələ çox biokimya bilmirəm. * bu lap sorğu sual edən qohum qonşuya biz hələ o dərsi keçməmişik e deyən uşaq söhbətinə oxşadı :d . burada progesteron hormonu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

mayalanmada ən maraqlı nöqtələrdən biri də kontakt qarşılıqlı əlaqə mərhələsidir. çünki burada sp y/hni fırlandırır. bəli, fırlandırır* glş çoxsaylı splər y/hyə yaxınlaşaraq onun xarici qatı ilə əlaqəyə girirlər. nəticədə y/h öz oxu ətrafında saniyədə 4 dəfə olmaqla fırlanır. bu hərəkət splərin quyruqlarının dalğavarı hərəkəti nəticəsində 12 saat (!) davam edir. və yenə də akrosom reaksiyaları ilə müşahidə olunur. bu mərhələdə y/hlərin hazırladığı sulfatlaşdırılmış polisaxaridlərin təsiri altında kalsium və natrium spnin başcıq hissəsinə daxil olur, akrosomun membranı əriyir, sp y/hyə yapışır. * not yet :d qametlərin birləşdiyi yer də əriyir, hər iki hüceyrənin sitoplazması birləşir.

son mərhələdə y/hnin ovoplazmasına spnin başcığı və quyruqcuğun orta hissəsi keçir, mayalanma qişası əmələ gəlir. spnin nüvəsi- erkək cinsi pronukleus şişərək y/hnin pronukleusu səviyyəsinə çatır. spnin pronukleusu 180 dərəcə dönərək sentrosomu ilə y/hnin pronukleusuna doğru hərəkət edir. eyni zamanda y/hnin pronukleusu da spnin pronukleusuna doğru hərəkət edir, görüşüb birləşirlər. vəə game over! * glş

məməlilərdə normal mayalanma zamanı y/hyə bir sp daxil olur ki, bu monospermiya adlanır. y/hyə 1-dən çox spnin daxil olması polispermiya adlanır.

deməli, polispermiya özü də 2 cür olur:
1.normal polispermiya
2.patoloji polispermiya

normal polispermiya zamanı çoxlu sayda sp y/hnin sitoplazmasına daxil olsa da, onlardan ancaq biri nüvə ilə birləşir. digərləri sitoplazmada əriyib yox olurlar. patoloji polispermiya zamanı splərdən bir neçəsi y/hlə ilə qovuşur nəticədə alınan döl ya tez bir zamanda məhv olur ya da çox nadirən patologiyalı vəziyyətdə doğulur və tez bir zamanda həyat qabiliyyətini itirir. ilk dəfə 1890-cu ildə göyərçinlərdə polispermiya müşahidə edilib, daha sonra dovşanlarda və s heyvanlarda da müşahidə olunub.