sözaltı sözlük

cəmiyyətin deqradasiyasının yansımasını izləyə biləcəyimiz platform.

pandemiya ilə sözlüyə gələn 9-cu nəsil son keyfiyyətli nəsil idi. sonraki illərdə bu keyfiyyət get-gedə aşağı düşdü, düşməyə də davam edir. azərbaycanda baş verən siyasi hadisələrə, dünyada yaşananlara dair heç bir entry görə bilmirik son zamanlarda. yazdığımız zamanda zirzəmiyə atılır.


əslində alternativ sosiallaşma vasitəsi olaraq çox yaxşı platformadır. ancaq, artıq banal hala gəlmiş sözü təkrar etmək lazımdırsa, "köhnələrin yerini vermir."

2021-də yazdığım kimi, "hərkəs hərşeyləşir, hərşey hərkəsləşirdi sözlükdə..."

https://soz6.com/entry/337297

toplum tv

azərbaycanda ofisi olan, fəaliyyət göstərən son müstəqil media qurumlarından biri.

dünən polislər toplum tv-nin ofisini basqın edərək 21 jurnalist və aktivisti bölməyə aparıblar. onlardan 7-i cinayət işi açılaraq həbs edilib. Akif Qurbanova, Fərid ismayılova, Müşfiq Cabbara, Əli Zeynala, Ramil Babayevə, Elmir Abbasova və ilkin Əhmədova 206.3.2 (qaçaqmalçılıq) ittihamı ilə cinayət işi açılıb.

Anası ilə 1 otaqlı yataqxanada yaşayan Ramil Babayev bu gün aclıq aksiyasına başlayıb.

eyni zamanda, toplum tv-nin youtube səhifəsindəki bütün videolar silinib və bioqrafiya hissəsinə "nil çayı misri iki yerə bölmək istəyirdi" yazılıb. ikiyə bölməsini bilmirəm, o nil çayı bir gün aşaraq sizi boğacaq.

əliyev rejimi təzyiq dalğasını artırdıqca artırır. antaqonizmlər artır. qeyri-sağlam şəkildə "rejimin son çırpınışlarıdır bəy" deyənlərin siyasi anlayışları yoxdur. pox uçurumuna doğru sürünürük. "yanğın həyəcanı" lazımdır.

7 fevral 2024 növbədənkənar prezident seçkiləri

bütün müzakirələri, həbsləri, təzyiqləri bir qırağa qoysaq bu seçki prosessi rəsmi müxalifətin 2020-dən sonrakı əsassız ümidini çürütdü. müharibədən sonra əliyevə olan dəstək heç olmadığı qədər artmışdı. demokratik və şəffaf seçki prosessi keçirilsə də əliyev minimum 75-80% ilə qazanardı. müxalifətin bir çox qisminin düşüncəsinə görə, məhz bu səbəbdən əliyevin demokratik və şəffaf seçkilər keçirməsi onun marağına idi; çünki beləliklə həm çox yüksək bir səs faizi ilə onsuz da qalib olacaqdı, həm də qərbin azərbaycana qarşı totalitar ölkə statusunu yıxacaqdı.

ancaq gördük ki, nəinki demokratik prosesslər yolunda addım aparıldı, əksinə təzyiqlər əvvəlkindən daha çox artırıldı. abzas media əməkdaşlarının və digər müstəqil jurnalistlərin həbsi, adi instagram kommentinə görə edilən işkəncə və həbslər, tofiq yaqublunun həbsi... siyahını artırmaq mümkündür.

əgər ölkədə gerçək mənada demokratik seçki prosessi olsa, alternativ namizədlərin bu prosessdə aparacağı propoqanda və ajitasiya fəaliyyətləri çox asanlıqla xalqın rəğbətini qazanar. əliyevin dəstəyi 90% olsa belə bu bağlılıq çox zəifdir: qorxu, güc aparatı, apatiya ilə qurulub. bu qədər yoxsulluğun, ziddiyətin olduğu ölkədə hər alternativ səs bir təhdiddir rejim üçün. söyüdlü hadisələri bunun ən böyük nümunəsidir. alternativ səslər daha çox eşidilsə bu aşağıdan mobilizasiyanın qapısını açar.

məhz bu potensial təhdiddən qorxduğu üçün rejim heç vaxt demokratik reformlara göz qırpmaz. boş ümidlər bəsləməyin yeri yoxdur. rejimin nə vaxtsa demokratikləşmə yolunda addımlar atacağı və o yolla da ona qalib gəlmə xəyalları wishful thinkingdir.

tanım: sabah keçiriləcək olan teatr pyesi.

ahmet arslan

izlədikcə insanı güldürən, "ağıllı axmaq" akademiklərdən biri.

illərdir akademik fəaliyyətləri ilə əldə edə bilmədiyi prestiji celal şengörün zır cahil, axmaq, liberal kütləsi tərəfindən əldə etdi və bunu da itirmək istəmir deyə hər izlədiyimdə daha da axmaq ifadələr səsləndirdiyini görürəm. "islam mədəniyyətində elm yoxdur" deyəcək qədər- üzr istəyirəm ifadəmə görə- g.......ğdır bu adam. bütün bu tarixdən bixəbər deyil, sadəcə əksini demək ona o prestiji verməz deyə sərf etmir.

axırıncı dəfə izləyəndə "aristotelin dediyi kimi, orta sinif olmadan demokratiya olmaz" kimi bir şey demişdir. antik yunanistandakı sinif mübarizələri, aristotelin demokratiya üzərinə külliyatı... bixəbər deyil, sadəcə sərf etmir.

edit: yuxarıdakı entrydə gördüm, adam "“bütün insanlar, doğal olarak, bilmek ister, türkler hariç" deyə bir şey deyib. belə bir şey deyən adamım publikaya oynayan kloundan heç bir fərqi yoxdur.

sözaltı günlük

uzun müddət sonra bu gün evdən çıxdım. universitetə, dərsə getdim. dərsdən sonra azərbaycanlı qrup yoldaşım imtahana birlikdə hazırlaşmağı təklif etdi. imtahanımızın olduğunu yenicə öyrəndim. imtahan çox da marağımda deyildi, dəyişiklik olsun deyə qəbul etdim. kitabxanaya getdik, 1-2 saat oxuduq. o mənim də, imtahana hazırlaşdığımı düşünürdü; mən də ismet özel- taşları yemek yasak oxuyurdum. dağılışdıq, evə qayıdmaq üçün avtobusa mindim. qulaqcıqda hal-hazırda xatırlamadığım bir musiqini dinlərkən çiynimə bir əl toxundu. burada, avtobusa minərkən kart göstərmədiyimiz üçün tələbə kartına aylıq müəyyən pul daxil edilir, 1 aylıq limitsiz gəliş-gediş haqqı olur. bunu hər ay edib etməməyi bir növ insanın vicdanına buraxırlar, amma arada gəlib yoxlanış edirlər. 3 aydır buradayam, ilk dəfə rast gəldim yoxlamalarına. 1-2 həftədir evdən marketdən siqaret-ərzaq-su kimi şeyləri almaq xaricindən çıxmadığım üçün kartımın aylığının bitib-bitmədiyini düşünməmişdim heç. yoxladı, 1 həftə əvvəl yeniləməm lazım imiş. mən də təşəkkür edib, yeni bilet alacağımı dedim. onlar da, cərimə ödəməm lazım olduğunu dedilər. mən də könülsüz razılaşıb, ödəyəcəyimi dedim. indi ödəməlisən dedilər. yanımda ancaq evin aylıq kirayəsi var idi. çıxarıb oradan 80 manata yaxın cəriməni ödədim. evə gəldim. yatdım. bayaq oyandım. həyat çətindir.

yeni il təbriki

deməli, 1-2 gün əvvəl səhər saat 8-də anam zəng etdi. * azərbaycanda saat 11 idi. normalda anam bu saatda mənim yatdığımı bildiyi üçün zəng etməz, axı, deyə düşündüm. o gecə səhərə qədər yatmadığım gecələrdən idi. biraz gec açdım, biraz da səsimi dəyişdirib yuxuluymuşam kimi etdim ki, sabahladığımı bilməsin.
açan kimi yuxulu səslə, "həə mama, nolub?" dedim. o da, "lucifer, papa zəng edib, səni təbrik etmək istəyir yeni il üçün".

birdən birə səsim dəyişdi, "həə, ver danışım." dedim. çox sevinmişdim, gözləmirdim.

"lucifer, balam, necəsən, orada necə keçir günlərin? dostların var orada? dərslərə gəlib-gedirsən? mən elə bilirdim, türkiyəyə qayıtmısan, bayaq maman dedi ki bəs polşadasan. həə eybi yox canım mənim, əsas odu olduğun yerdə xoşbəxt olasan. sənin yeni ilini təbrik edirəm. inşallah bu yeni ildə bütün arzularını gerçəkləşdirəsən, bütün yaşananları geridə buraxasan. sənin üçün çox darıxıram, lucifer. burada elə bütün günü səni fikirləşirəm. diqqətli ol, özünə yaxşı bax. hamıya güvənmə. öpürəm səni çoxlu-çoxlu. sağol lucifer."

ən sona qədər ağlamamaq üçün özümü sıxdım. ən sonda "çox sağ ol papa. mən də sənin yeni ilini təbrik edirəm. bilirəm, orada, ailənin yanında olmadan yeni ili keçirmək çox çətindir. inşallah bu yeni il səni azadlığa çıxardar. 2024-dəki bütün bayramları ailənin yanında, azadlıqda olarsan ümid edirəm. mən də səni çox sevirəm papa. çox sağ ol." deyib sağollaşdım. özümü tez bayıra atdım. yarım paçka qalan siqaret yarım saata bitdi.

eh, nəysə. allah bütün dustaqların qapısını açsın.

29 dekabr 2023 galatasaray fenerbahçe superkubok oyunu

ləğv edilən super kubok final oyunudur.

tff və futbolun iplərini əllərində tutan saraydakılar, öz çirkin əməllərini futbola xərclədiyi milyardlarla örtməyə çalışan səudiyyə ərəbistan krallığından 3-5 milyon ala bilmək üçün türkiyə super kubok final oyununu ər-riyadda keçirmə qərarı aldılar.

oyundan bir neçə saat əvvəl ali koç mediaya açıqlamasında "stadionda mustafa kamalın yurtda sülh, cahanda sülh sloqanının pankartını açmağa icazə verilmədi" dedi. daha sonra, mustafa kamalın şəkli olan formaların geyilməməsi üçün soyunma kabininə polislər qoyuldu; oyunun əvvəlində istiqlal marşının oxunmasına icazə verilməyəcəyi bildirildi.

bir neçə dəqiqə əvvəl də, oyunun ləğv edildiyi açıqlandı. səudiyyə ərəbistan oyunun ləğvinə görə tff-dən 40 milyon təzminat tələb ediblər.

mən himnin aşağıdakı kimi oxunub -* məsələnin bağlanacağını düşünürdüm:

(youtube: )

yazarların 2024-cü ildən gözlədikləri

1) hal-hazırda olduğum dandik universitetdən qurtulub, ya uni bielefeld-də, ya duisburg-da, ya da uni wien-də təhsilimə davam etmək.

2) argentinalı inqilabçıların, polo obrero- piquetero hərəkatının, həmkarlar ittifaqlarının javier milei hökümətinin iqtisadi-siyasi qanunlarını dəf etməsi, inqilabçı qığılcım yaratması.

3) baki tezcanın "the second ottoman empire" kitabının türk dilinə tərcüməsinin çıxması. 2012-ci ildən bəri tərcüməsi iletişim yayınları tərəfindən hazırlanıb. ancaq, baki hocanın üzərindən keçib təkrardan nəşriyyata göndərməsi lazımdır. bu qədər gecikibsə, yəqin ki, əlavələr edilib. ümid edirəm ki, 2024-də tamamlanar və pirat şəkildə pdf-i də paylaşılar bəzi yeraltı kitabxanalarında.

eyni şəkildə, shahab ahmedin ": what islam: the importance of being islamic" kitabının da tərcüməsi yayınlanar, ümid edirəm ki. 2017-də heretik yayınları kitabın tərcümə telifini alıb, ancaq nəşriyyatın orqanizatoru sosioloq levent ünsaldı hoca ilə danışanda soruşmuşdum bir dəfə, dedi ki, "o kitabı yayınlaya bilmədik və əlimizdən qaçdı". hal-hazırda hansısa nəşriyyatın 2024 planlarında varmı, bilmirəm.
əslində ingilis dilində oxuyuram ikisini də, ancaq türk dilində oxumaqla eyni həzzi vermir. ümid edirəm ki, ikisi də başdan-sovdu tərcümə edilməz.

4) yarı zamanlı iş tapmaq. çox böyük əmək haqqı da istəmirəm; siqaret və bəzən içki pulumu qarşılasın, yetər.

5) alman dili c1 sertifikasını əldə etmək. (bu, yaralı yerimdir. 3 həftədir motivasiyam diblərdədir... a2-də ilişib qalmışam)

6) yaşanan təcrübələrin doğurduğu travmanı və onun da bərabərində gətirdiyi kədəri, bir az da olsa, azaltmaq, minimallaşdırmaq. ən azından dünyəvi-gündəlik işlərimin gedişatına maneə törətməyəcək həddə endirmək.

7) yeni internasionalın qurulması. bunun üzərində aylardır çalışılır, müzakirələr edilir, anlaşmazlıqlar/fərqliliklər haqqında qarşılıqlı fikir mübadilələri edilir, bəzi cari hadisələr üzərində * fələstin gündəmi kampaniyalar hazırlanır. ancaq, bunun internasionala dönüşməsi üçün zaman lazımdır. ümid edirəm ki, 2024-də tamamlanar.

hələ ki, ağlıma gələn gözləntilərim bunlardır. ağlıma gəldikcə, yeniləyərəm. il sonunda neçəsinin gerçəkləşdiyinə baxmaq maraqlı olar.

eşit! gəlirik!

azərbaycanda keçirilmiş ilk feminist protest konserti.

youtube kanalımı yenidən gözdən keçirmək istəyəndə gördüm ki, 2.5 il bundan qabaq bu konserdən parçalar paylaşmışam, ancaq telif hakkı səbəbilə gizliyə alınıb -*

konserti yenidən izlədim, yenidən içimdə həyəcan yarandı. ancaq, yadıma düşdü ki, konsertin təşkilatçılarından və videonun hazırlayanlardan biri olan nərgiz absalamova abzas-mediaya qarşı saxta ittihamlarla açılmış cinayət işi prosessində həbs edilib və hal-hazırda həbsxanadadır. nərgizin 25 yaşı var. gəncliyinin dadını çıxarmalı olduğu bir zamanda azad media istədiyi üçün, əliyev ailəsi və yüksək rütbəli oliqarxların korrupsiya əməllərini araşdıran media qurumunda, öv işi və vəzifəsi olan, jurnalist olaraq çalışdığı üçün həbsdədir. anası tərəfindən evdən göndərilən matrası belə qəbul etməyib həbxana idarəsi.

nəysə. bu möhtəşəm konsertə qulaq asın.

(youtube: )

fəsadın ləzzəti

cəlali üsyanlarının badırılmasında önəmli rol oynayan kuyucu murat paşanın * öldürdüklərini, başını kəsdiyi cəlaliləri quyuya atdığı üçün bu ləqəbi alıb üsyançılara qarşı amansız davranışını göstərən hekayə.

17-ci əsrdə yaşamış tarixçi, ilk osmanlı vakanüvisi naima mustafa efendi belə yazır:

“Hatta bir gün pişgâh-ı otakta (otağın önündə) iskemle üzerinde oturup hafrolunan (qazılan) bi’re (quyuya) gelen adamları katlettirip doldurmağa meşgul idi. O sırada gördü. Halk verasında (arxasında) bir atlu sipahi, bir sabiyi (uşağı) kenduye redif edip (ardından gətirmək) geçüp gider. Paşa emreyledi, varıp sabiyi (uşağı) at arkasından indirip huzuruna getürdüler. Oğlancığa: “-Sen ne yerdensin? Celali arasına neden düştün?” dedikte, sabi (uşaq) doğru söyleyip: “-Falan diyardanım, kıtlık sebebinden babam beni alıp bunlara katıldı. Boğazımız tokluğuna yanlarınca gezerdik”, dedi. “-Baban ne idi?” deyu soracık. “-Şeştar çalardı ve anınla doyunuyordu.” Vezir-i a’zam Murad paşa başını sallayarak acı acı güldü: “-Hay, Celalileri şevke getürürdü.” deyup, çocuğun katline işaret etti. işaret üzerine çocuğu cellatlara verdiler. Fakat cellatlar: “-Bu sabi masumu nice öldürelim?!” deyu çekilip, her biri bir tarafa gidip göz yumdu. Murad paşa, emrinin neden geciktiğini sordukta, cellatların çocuğa merhamet edip istinkaf ettiklerini (çəkindiklerini) bildirdiklerinde paşa: “-Yeniçerilerden birisi öldürsün!” deyu buyurdu. Yeniçeri dilaverlerine teklif olundukta, anlar dahi, sabiye (uşağa) bakıp: “-Biz cellat mıyız! Cellatlar bile merhamet etti”, deyu kabul etmediklerinden ifrat derecede hiddetli vezir, kendi iç oğlanlarına emretti ki, sabiyi (uşağı) öldüreler. Anlar dahi huzurundan dağılıp kabul etmediklerinden oğlancık meydanda kalıp, onu öldürecek 3 adam bulunmadıkta, ihtiyar vezir, arkasından kürkünü bırakıp ve kalkıp, sabiyi kendi eliyle alıp kuyunun kenarına getürüp, başını burup, boğazını sıkıp helak ve kendi eliyle kuyuya ilkaa etti (buraxdı.) Sonra yerine geçüp hazır olanlara hitap ile ref’i savt edip (səsini yüksəldib): “Malumdur ki Kalenler-oğlu ve Kara Said gibi eşkıya, anasından at ve mızrak ile doğmadı. Hep böyle sabi (uşaq) idiler. Ba’dehu büyüyüp âlemi fesada verdiler ve nice bin nüfusu katl ve gaaret (qarət) ettiler. Bu oğlan bunlarla gezip iptida bunların hasailinden (xislətlərindən) terbiye bulmuştur, büyüdükte bu fesadın lezzeti dimağından gitmez. Bin terbiye olsa salah bulmayıp akıbet bu da bir bela olması mukarrerdir. Fesadın kökünü kesmek, bu makulelerin birine merhamet olunmayıp izale etmek (ortadan qaldırmaq) ile müyesser olur.” deyüp sözüne nihayet verdi.”
(Nâîma Mustafa Efendi, 1968: 576-577).

imadəddin nəsimi

qətlinin vacib elan edilməsimin, dərisinin soyulmasının səbəbi olaraq ortodoks islama qarşı çıxması olmadığını düşünməyə başladıyım hürufi.

orta əsrdə çoxu müsəlman olan cəmiyyətlərə baxdığımızda islamın yaşanılmasına, islami biliyin əldə edilməsinə dair iki epistemolojik fəza var:
1. Daha az oxuyan insanlar üçün, yəni cəmiyyətin çoxunluğu üçün, ictimai mühitdə oxunulan, müzakirə edilən hədis və quran qaynaqları. bu baxımdan quran və hədis qaynaqları bərabərlikçidir, sinfi fərqlilik olmadan hərkəs üçün enmiş kəlamullahdır.

2. daha çox oxumuş olanlar arasında, yəni cəmiyyətin azınlığı arasında, kiçik qruplar olaraq ictimai mühitlərə bağlı xüsusi mühitdə çox fərqli mətinlərin oxunub müzakirə edildiyi fəza. birinci fəza hədis və quran kimi bərabərlikçi mənbələrdən bəsləndiyi halda, bu fəza hədis və quranı da mümkün edən, bildiyimizin ötəsində, varlığımızın daha dərin suallarına yelkən açanların danışdığı şeylərdir.

bu baxımdan feodal kast sisteminə bənzər şəkildə sərhədləri çox kəskin olan epistemoloji fəzalar var. və bu fərqliliyi qorumaq üçün sirr kəlməsi önəmlidir. kənzül-məxfi sadəcə bu kiçik, xüsusi qrupa açılmış bir sirrdir və bu sirr ictimai mühitdə danışıla bilməz.

bu baxımdan da, nəsiminin "ənəlhəq" deməsi bir baxıma özəl olanın ümumiyə daşınması, gizli olanın ictimailəşdirilməsi, sirrin pozulmasıdır. nəsiminin ənəlhəq deməsi ictimai mühitdə "mən tanrıyam" kimi mənalandırılır. əslində demək istədiyi, bunun ilə başa salmaq istədiyinin arxasında çox fərqli mənalar var, lakin bir cümlə fərqli epistemoloji fəzalarda fərqli cür başa düşülür. yəni, nəsiminin ölüm səbəbi ortodoks islama qarşı çıxmasından daha çox sirri ifşa etməsi ola bilər zənnimcə.

bu iki epistemoloji fəzanın özünü daha vahid epistemoloji fəzaya, hərkəsə bərabər şəkildə çevrilməsi neuzeit dövrünə düşür. erkən modernizmdən etibarən "iki qrupun iki ayrı gerçəklik fəzası ola bilməz" deyilərək hamısı 1-ə gətirilir, hərşey ictimai fəzaya induksiya edilir. bu dönəmdə islamın ilk dövrlərinə, ilk 4 xəlifə dövrünə, quran və hədislərə daha çox referanslar edilir.

bunun sosio-iqtisadi tərəfləri də var. osmanlı imperiyasında 16-cı əsrin sonuna qədər mülki idarədəki ən yüksək yerlərə gələnlərin böyük çoxunluğu devşirme kökənli idi. sosial siniflər arası mobilizasiya, keçid kanalları yox idi. idarə edənlər (saray idarəsi, hərbi idarə və üləma) və idarə edilənlər (ümumilikdə rəiyyət adlandırılanlar) var idi. üləmanın oğlu üləma, əskərin oğlu əskər, rəiyyətin oğlu da yenə rəiyyət olurdu. rəiyyətin sosial hərəkətlikdə yuxarı doğru çıxmaq şansı yox idi. 17-ci əsrdən etibarən qərbi avropadakı sənayələşmə və rəqabətin artması ilə bərabər osmanlıda da iqtisadi dəyişikliklər baş verdi. ticarət ilə əllərinə pul keçən bəzi rəiyyətdən insanlar idarəetmədə söz haqqı olmağa başladı. pul verib yeniçərilər ocağına girəbilirdi.

rəiyyətin bəzi hissəsinin yuxarı doğru dırmaşması bəzi rəiyyət hissələrindən daha yaxşı hala gəlməsinə səbəb oldu. "mən niyə orada deyiləm?" sualından doğan sinfi ziddiyətlər daha çox görünməyə başladı. bu sinfi ziddiyətlərin sosial gərginlik halını almaması üçün islam üzərində dəyişiklik oldu və islam sosial kimlik olaraq yeni bir funksiya yerinə yetirməyə başladı və siyasi kimlik halını aldı: idarə edən sinifdəki də müsəlmandır, sən də müsəlmansan, biz ayrı bir qrupuq.

rəiyyət ilk başda yəhudi, xristian və müsəlman kəndlilərini, yoxsullarını, alt və orta təbəqələri ehtiva edirdisə indi sadəcə yəhudi və xristianları ehtiva etməyə başladı: rəiyyət yəhudi və xristianlardır, biz müsəlmanıq. bununla da, sinfi ziddiyətlərin üzəri dini kimliyin kley, yapışdırıcı rolu görməsi ilə örtüldü.

və bu birləşdirici sosial-siyasi kimlik olaraq islam artıq hərkəsə bərabər olmalı idi. əvvəlki kimi, xüsusi bir qrupun ayrı, dərin islamı; digərlərinin daha bəsit islamı ola bilməzdi.

bu dəyişimi max weberin protestant əxlaqı və kapitalist ruhunda açıqladığı "disenchatment"/"Entzauberung"/"Dünyanın sehrinin itməsi" qavramları ilə izah oluna bilər. qısacası, max weberə görə katolik xristianlıq orta əsrin zeitgeistına uyğun gəlirdi: özünü dünyadan təcrid etmək, tanrıya bu dünyada çatmaq, doqmatik rituallar və sairə. artıq kapitalist dövrün ruhuna isə protestan əxlaqı uyğun gəlirdi: tanrıya bu dünyada çatmaq mümkün deyil, bu dünyada biz disiplinli çalışmalıyıq ki, digər dünyada tanrı bizi mükafatlandırsın. yəni, dinin rasionallaşması.

islamda da, başda bəhs etdiyimiz "iki epistemoloji fəza dövründə" tanrıya bu dünyada çatmaq üçün nəfsi tərbiyə etmək lazım olduğu, özünü dünyadan təcrid etmək gərəkdiyi düşüncəsi var. məsələn, yunus emrenin "cənnət cənnət dedikləri" şeirində belə bir hissə var:
"cennet cennet dedikleri
birkaç köşkle birkaç huri
isteyene ver onları
bana seni gerek seni"

yəni, qurandakı vədlərin normal insanlar üçün olduğunu, bəzi xüsusilərin isə tanrı qatında eşq yaşamasının keçərli olduğu bir fəzadan bəhs edirik.

max weber islamı bu fəzadan ibarət gördüyü üçün onun protestant əxlaqı kimi yeni çağın sosial-iqtisadi ehtiyaclarına görə dəyişmədiyini irəli sürmüşdü. amma, "dünyanın sehrinin itməsi" islam üçün də keçərli idi.

ancaq, 17-ci əsrin sonlarından etibarən islamın da artıq bu dünyəviləşməyə getdiyini görürük. yuxarıda bəhs etdiyim iki fəzalı epistemoloji reallığın sadəcə vahid reallığa endirilməsi bunun göstəricisidir. fərqli dövrlərdə yazılmış "islami davranış risalələri"nə baxsanız, əvvəllər kasıblığa yüklənən pozitiv mənanın getdikcə neqativ məna ilə dəyişdiyini; əvvəllər yaxşı əxlaqlı olmanın da islamın 5 şərti qədər önəmli olduğunun göstərilməsinin əksinə əxlaqdan bəhs edilməməsi, "bunu etməlisən, hədisdə belə buyrulub" kimi dünyəvi əməllərə diqqət çəkilməsi, "kasıb olmamaq üçün 25 hədis" kimi başlıqlı siyahıların ortaya çıxması və bir çox şey misal göstərilə bilər. dünyada tanrıya çatmaq, onunla eşq yaşamaq lənətlənmiş, allahın transandatalizminin vurğusu artmışdır.

thomas bauerin "A Culture of Ambiguity: An Alternative History of Islam" kitabında bəhs etdiyi qeyri-müəyyənlik məsələsi var. çox uzatmaq istəmirəm, mən də yazmaqdan yoruldum. qısacası deyir ki, orta əsrdə islamda qeyri-müəyyənlik var idi. bir hədisin, bir ayənin birdən çox mənası, təfsiri ola bilərdi və bunların heç biri digərindən üstün deyildi. məsələn bir ayədəki bir sözün belə 30-40 fərqli təfsiri var idi və heçbir təfsirin digəri üstündə hegemoniya qurmaq kimi niyyəti yox idi, hər biri bərabər dəyərli idi. bir mənanın olmaması islami mədəniyyətdə plüralizm ortaya çıxarırdı. ancaq yuxarıda bəhs etdiyim dəyişkənliklərlə bərabər, qeyri-müəyyənlik yerini müəyyənliyə buraxdı. artıq bir ayənin bir hegemon, hakim təfsiri olmalı idi. qeyri-müəyyənliyə yol verilə bilməz: ya o, ya bu.

thomas bauerin pis iblisi burada rene descartesin özüdür. dekartın karteziyan ağılı dixotomiya şəklində düşünməni hakim mental iqtidar halına gətirdi. ona görə də, islamda da qeyri-müəyyən mənalılıq və plüralizm öz yerini vahid mənalılıq və mərkəzi iqtidara buraxdı.

bu barədə üzərinə daha çox düşünmək üçün tövsiyyə etdiyim mənbələr:
shahab ahmed- What Is Islam?: The Importance of Being Islamic
thomas bauer- A Culture of Ambiguity: An Alternative History of Islam
baki tezcan- The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern World

nəysə, nəsimi mövzusundan çox uzaqlaşdıq, amma niyə nəsiminin "zındıq" olduğuna görə deyil, sirri aşkar etdiyinə görə cəzalandırıldığını düşündüyümü izah etmək istədim.

araz əliyev

2020-də bakı fəlsəfə akademiyasının məqalələrinin ilk yayıldığı vaxtlarda danışmışdıq. antik yunanda fəlsəfə haqqında biraz müzakirə etmişdik. keçən il, inqilabın səsi olaraq danışmışdıq onunla. bir qrup gənc nida vətəndaş hərəkatında sol fraksiya olaraq fəaliyyət göstərmək istəyirdi. biz də, nida vh-nin araz əliyevlə bərabər başqa mərkəz komitəsi və həmin gənclərlə birlikdə oturub danışmışdıq, niyə nidanı deyil, bizi seçmələri olduqlarını izah etmişdik. orada araz ilə də polemikamız olmuşdu. arazın özünün də qarabağ müharibəsinə dəstək verməsi onsuz qıcıq yaradırdı məndə.
dünən isə, 2 saatdır ondan xəbər alınmadığı xəbərini oxuyanda çox pis oldum. çox savadlı və istedadlı biridir. mübarizə xətti olaraq eyni nöqtədə olmasaq da, eyni xətt üzərindəyik. ona sutkalıqda səbr diləyirəm. azadlığa çıxanda daha da cəsarətli olacağına inancım tamdır. bu rejim həbslərlə iradəmizi qırmağa çalışsa da, onlara inad daha da güclənəcəyik.

sözaltı fotoqrafiya

əslində, yazarların ən sevdikləri otaq hissələri başlığı daha çox uyğun gələrdi, amma özümdən amerika kəşf etmək istəmədiyim üçün bu başlığı daha uyğun gördüm.

sevilən məkanlar zamana görə dəyişə bilər. otağımın bu hissəsini * yazı masası ən çox gecələr sevirəm. gündüzlər, günortalar, axşamlar həm evin xaricindəki səs-küy, həm evin * yataqxananın içindəki səs-küy fokuslanmağa maneə törədir, məcburən musiqi ilə dərs etməli oluram.

gecə vaxtı isə hər kəs yatdığından, nə evin içində, nə çölündə səs-səmir olmur. fasilə verib balkona * mənim versiyamda qapı qabağına çıxıb siqaret çəkəndə sadəcə küləyin və nəfəsinin səsini eşitmək də, zövq verir.

gündüz vaxtları, 'hamıdan biri' olduğunu idrak edirsən. hamı nəsə edir: yemək bişirir, harasa tələsir, işləyir, nəyəsə qulaq asır və sairə.

gecə vaxtı isə, ancaq sən varsan və öz fərqsizliyini idrak edirsən.

gündüz, nomotetikdir: ümumişlək, zamandan və məkandan münəzzəh qaydalar var. hər hansı bir fenomenanı, o ümumişləkliklər çərçivəsindən araşdırırsan. seçilən obyekt 'bərabər dəyərli obyekt setləri' arasından biridir.

gecə isə, ideoqrafikdir. obyekti öz orijinallığı, fərqsizliyi baxımından ələ alırsan. ümumini yox, xüsusini tapmağa çalışırsan.

türkiyədə yaşadığım zamanlar bunun ən çox üzərinə düşündüyüm moment sübh azanı vaxtı olurdu: gecə ilə gündüz arasındakı sərhəd; xüsusi ilə ümumi arasındakı xətti təyin edən an.

entryni zeki demirkubuzun bu cümlələri ilə bitirmək istərəm:
Bir tane eleman, bir tane, bir uykusuz var... uyuyamıyor geceleri
şimdi.. canı sıkılıyor, bir bakıyor herkes yatmış, onun da yatması lazım... ama içinden bir şey uyutmuyor onu; yani uykusuzluk işte dünyanın en isyancı
en insanı arayışlara iten şeyidir.

kotlet çörək- podcast

dostumla birlikdə gündəlik mövzuları danışarkən, bəlkə bunların səs yazısını qeyd edək dedikdən sonra başlatdığımız podcast seriyası.

ilk hissədə "Ət qutabı vs Göy qutab" və "Manatlıq Taksi" mövzusunu ictimai-sosial paradiqmadan təhlil etməyə çalışdıq. Xoş dinləmələr!

Youtube: https://youtu.be/W-zmOc_lSFI?si=arK_joltFtrjmOGR

Podcast: https://open.spotify.com/episode/3StbUZdUwVFDm3J4AU4C5t?si=c6c549c6d3da4a99