1. erix mariya remarkın 1929-cu ildə çap olunan, 20. əsrdə müharibəyə qarşı yazılan ən təməl əsərlərdən sayılan, möhtəşəm romanı. özü birinci dünya müharibəsinin iştirakçısı olan remark, romanın ilk cızma-qaralarını 1917-ci ildə hərbi hospitalda yatarkən yazmağa başlamışdır. sonradan uzun müddət proyekt yarımçıq qalıb. birdə 1927-ci ildə roman proyektinə geri qayıdan remark, bu ildə müharibənin gedişatını tam xronolojik şəkildə təsvir edəcək ilk versiyasını yazır və 1929-cu ildə çap etdirir. ani olaraq dünya şöhrəti qazanır.
romanın özü haqqında çox şey yazmaq istəyirəm, hardan girəcəyimi dəqiq bilmirəm. amma fikrimcə elə remarkın özünün verdiyi girişlə başlasam, daha məqsədə uyğun olar: "bu kitab nə bir şikayət kimi qəbul olunmalıdır, nə də bir bildiriş kimi. o sadəcə müharibə tərəfindən məhv edilmiş bir nəsildən xəbər verməyə cəhd etməlidir. hətta əgər onlar qumbaralardan canlarını qurtarmış olsalar belə..."
bəli kitab doğurdan da əsasən o remarkın dediyi nəsilin məhvindən danışır. əsərin gedişatında remark nə demək istədiyini, hansı nəsildən danışdığını ortalığa qoyur. söhbət 18-19 yaşlarında ya da daha tez müharibəyə atılan gənc nəsildən gedir. o gənclərdən ki, məktəbi bitirib, ya da heç bitirməyib düz cəbhəyə göndərilirlər. remark deyir ki, nisbətən yaşlı olanlar müharibədən əvvəl işlərə, evə, arvad-uşağa sahib idilər. onlar üçün müharibə müvəqqəti bir problemdir. sağ-salamat qurtarsalar, əvvəlki həyatlarına davam edəcəklər. amma daha gənc olanları məktəbdən başqa heçnəyə sahib deyildilər. onların əvvəlki həyatı mövcud deyil. bir işləri, yetişkin bir həyat tərzləri yoxdur. əksəriyyəti qadınla birlikdə olmayıb. həmin uşaqların həyatda gördükləri ilk iş öldürməkdir. onlar kart oynamağı, siqaret çəkməyi yaxşı bilirlər. yaxşı bilirlər ki, top atəş səsi eşidən kimi hər şeyi unudub yerə uzanmaq lazımdır. yaxşı bilirlər ki, həmin anda toraq onların ən yaxın dostlarıdır, hətta anaları, atalarıdır torpaq. mərminin gələrkən çıxardığı səsdən təxmini olaraq hara düşəcəyini hiss edə bilirlər. bilirlər ki, süngünü ancaq qarına sancmaq lazımdır, sinəyə yox. çünki, sinədən geri çıxarmaq çətin olur, qabırğalara ilişir. və s. amma onlar müharibədən sonra nə edəcəklərini bilmirlər. müharibə onların bütün arzularını, xəyallarını alt-üst etmişdir. remarkın bəhs etdiyi nəsil bu nəsildir.
kitab oxuyarkən ani olaraq sizə şok effekti verəcək, dərin düşündürücü cümlələrlə doludur. müharibənin filmlərdə olmayan, ağlınıza gətirmədiyiniz tərəflərini sizə göstərir. bu cümlələrə rast gələndə adam istər-istəməz gözünü kitabdan ayırıb dərin düşüncələrə dalır. mənə ilk təsir edən cümlə bu oldu: "müharibədə heç də hər şey əslində olduğu qədər pis olmazdı, əgər adam kifayət qədər yata bilsəydi."
əsər paul baumer adlı, 19 yaşlı bir gəncin dilindən anlatılır. hansı ki, sinif yoldaşları ilə birgə müəllimlərinin tırkasına gedib, müharibəyə könüllü olaraq gəlmişdi. roman boyunca paul yoldaşlarının bir-bir ölümünü görməyə məcbur olur.
ən pisi müharibənin bitməsinə az qalmış baş verən hadisələrdir. bu vaxtlarda hamı daha ehtiyyatlı olur, ölüm qorxusu birə on artır. hamı düşünür ki, "bircə indi yox..." müharibənin ortalarında əsgərlər nisbətən öyrəşmiş vəziyyətdə idilər. qismən barışmışdılar, təhlükə, ölüm ilə. amma elə ki, sülh dedi-qoduları yayılmağa başlayır, hamısının yaşama olan ümidləri artır. bax bu ümid onların belini qırır. eyni zamanda həm daha səbrsiz olurlar, həm də daha qorxaq.
kitabın hər bölməsi haqqında düşüncələrimi geniş yazardım. amma məndənsə remarkdan oxuyun onları. rəis hər şeyi ən gözəl biçimdə anlatır. bəzi yerlərində ağladır. kitabın adı da o illərin dəhşətini bir daha sərgiləir. qərb cəbhəsində yeni heçnə yoxdur, hər şey necə var idisə, indi də elədir.