22. (baxma: urbanartazerbaijan)
hər şey 2001-də başladı, müasir incəsənət festivalı çərçivələrində hökümətin icazəsi ilə dondurulmuş tikinti binasının divarlarının boyandığı zaman. incəsənət institutunun tələbələri ilə bir yerdə ilk qrafferlər makhor və mike azərbaycan küçə artının ilk izlərini qoyurlar.

2002-2003. əsl mənada əsas bünövrəni qoyanlar, bombinq, teqqinq kimi ilk anlayışları gətirənlər və əsl mənada şəhərə öz rəsmləri ilə hücum çəkənlər isə twist və yorw olur. onların mədəniyyətə qoyduqları töfhələri həqiqətən çox böyükdür. əlbətdə bizim günlərdə onların işlərinin ancaq az hissəsi sağ qalıb, amma məhz onlar qraffitini cəmiyyətin gözlərində bütün gözəllikləri ilə canlandırırlar. 2003-də yorw kanadaya köçür, twist bu işi atır.

2004-2005. şəhəri yeni incəsənət dalğası bürüyür. azeriff və stuffy kid aze-riff adını daşıyan ilk qraffiti komandanı təşkil edirlər. onlar televizya kanallarında, radio-stansiyalarda və qəzetlərdə böyük sayda müsahibələr verirlər, insanlara küçə artının mənası və ideyasının çatdırmağa çalışaraq.
2006. onlar da elə o boyda miqyasa sahib ilk urban-tədbirdə iştirak edirlər. söhbət azərbaycandakı britan şurasının təşkil elədiyi touch the sky layihəsindən gedir. bu təbdirin çərçivələrində sentyabrın 27-28-i xarici qraffiti-meydanının təmsilçiləri kid acne və bod hill yerli rayterlər üçün master-klass keçirirlər. 28 sentyabrda mc tali və dj ld britaniyanın ən məhşur klub musiqisini səsləndirirlər. 29 sentyabrda bağlanış tamaşası məhşur britaniya qrupu darftphunk, həmçinin hip-hop və soul janrlarında ifa edən artistlərin iştirakı ilə keçdi. touch the sky-dan sonra divarlarda işlərin sayı getdikcə azalır və qraffiti ölkədə artıq ikinci dəfədir ki, canlana bilmədən yuxuya gedir.
2007. bir-birindən asılı olmadan eyni anda 2 komanda yaranır. urso (urban soldiers. onun üzvləri ne100 və dawoo 3-5 mikro rayonun küçələrində fəaliyyət göstərirlər) və c.a.t (criminal art team. rolin və skiper öz üzərilərinə nərimanov rayonun divarlarını götürürlər). həmçinin seth və gatonun (ilk rayter qız) əlinə də balon düşür. onlar azerifflə birgə küçə incəsənəti dünyasında yollarını başlayırlar. onların incəsənətlərinin obyektləri müxtəlif tərk olunmuş binalar və dəmir yolları olur. beləcə qraffiti yavaş-yavaş addımlarla işıq üzü görmək üçün üçüncü cəhdini yoxlayır, amma hələ ki, çox nizamsı və xaraktersiz.

2008. dawoo ordu xidmətinə görə bir müddətlik yaradıcılığını saxlatdırır, ne100 isə nərimanova köçür, harada ki o rolin və skiperlə tanış olur və birləşir. bir yerdə onlar nə olursa-olsun ölkədə olan bütün rayterləri yığıb ümumi bir hərəkata birləşdirmək qərarına gəlirlər. bir meddət sonra onların ilk müştərək işi “find yourself” işıq üzü görürəm. təcrübə ilə birgə divarlara rəsmlərin köçürülməsi səviyyəsi də artır, hər parça öz dalıyca müəyyən məna daşıyır.
2009. inkişaf tarixinin sınma nöqtəsi. qraffiti daha cəsarətli və gözə çarpan olur. özünü iki dövlət festivalında göstərmək imkan yaranır : “biz aids-ə qarşıyıq” və “fiziki mədəniyyət və idman günü”. çəkiliş prosesinin ilk dəfə şahidi olan geniş kütlənin və qanun təmsilçilərinin marağını cəlb eləmək üçün stend üzərində bir neçə parça bəs elədi. təəssüf ki, maraq biz onu təsvir elədiyimiz kimi olmadı və divarlarda şəkil çəkmək daha da qəlizləşdi, hüquq-mühafizə orqanları ilə problemlər yaranmağa başladı. işlər bir-birinin ardınca ağ emulsiya altında itirdi. bizə və bizim işimizə axır ki diqqət yetirməyə başladılar və naməlum səbəblərə görə onlar bunu bəyənmirdilər. yayda ne100, skiper və rolini tikinti prosesində olan əyləncə mərkəzi metcartonq-ə işə götürürlər ki, onlar gələcəkdə mini-kart yarışları keçiriləcək stadionun divarlarını boyasınlar. bu işdən sonra sifarişlərin saysız-hesabsız olduğunu deyə bilmərik, amma 2-3 aydan bir öz məhlə və evlərinin divarlarında bu və ya digər mövzuda qraffiti görmək istəyən adamlar çıxır. elə o vaxtlar neftçilər rayonunun küçələrində getdikcə daha çox moose135 imzalı parçalar yaranmağa başlayır. aydın olur ki, biz tək deyilik və azərbaycan qrafferlərinın sıraları yeni bacarıqlı rəssamlarla çoxalır.
2010. əldə balon bərk tutulub, gözlər hər tərəfə baxır, ayaqlar istənilən zaman sürətlə uzağa aparmağa hazırdır. qraffiti şəhərin mərkəzini hər növ trou-ap və teqlər ilə ələ keçirir. düz elə bu arenada həmin dövrün bütün qrafferlərinin tanışlığı baş verir. ne100, skiper və rolin azeriff, seth və moose135 ilə güclərini birləşdirirlər. onların hər birinin arxasında artıq bir neçə illik təcrübə və şəhərin fərqli-fərqli yerlərində lazmi qədər işləri var. həmin vaxta ordu xidmətini bitirən dawoo küçələrə qayıdır. müştərək bombinqlər, gecə çıxışları və ilk əsl mənada ciddi problemlər, kimi də evdə, kimi də universitetdə, kimi də işdə. əgər əvvəllər bu antipatiya ilə qarşılanırdısa, indi əsl açıq-aşkar özünü birüzə verən aqressiya ilə arşılanırdı. bu işdə olan rəssamları sıradan çıxarmaq üçün istənilən yaradıcılıq əməlləri qəddarcasına cəzalandırılır. artıq qraffiti əsl mənada təhlükədədir və onu təcili sürətdə yeni səviyyəyə qaldırmaq lazımdır. işləri qorumaq lazımdır onları boyasalar belə. 2010-cu ilin oktyabrında 7 rayter və 2 fotoqraf urban art azerbaijan adlı cəmiyyət yaradırlar. onlar həmin vaxta mövcud olan bütün qraffitilərin fotoqrafiyaların toplayırlar, tədbirlərdən hesabatlar hazırlayırlar və müxtəlif videolar çəkirlər. azərbaycan küçə artının arxivi yaranır və emulyasiya burada gücsüzdür. urban art azerbaijan-ın məqsədi qrafffitin müəsir incəsənətin növlərindən biri kimi təqdim eləmək və özünüifadə üçün leqal divarların yaradılmasıdır.
2011. internet böyük gücdür. yeni rayterlər birliyi kiv-in gözünə dəyməyə başlayır və ardınca radiostansiyalar, telekanallar və dəbli jurnallarda böyük müsahibə və reportajlar keçirilir, ardınca isə sifarişli işlər. urban art azerbaijan-a iki yeni gənc bomber qatılır – wooby woo və game1. wooby woo ne100 ilə sıx-sıx işləyir və onu video-operator dnwr ilə tanış edir. game1 skeyter olduğundan öz dostu keşa ilə işləyir. cəmiyyətin ən aktiv üzvləri uat (urban art team) komandasını yaradırlar. bu ilin elə oktyabrında ölkəmizi çexiyalı qraffiti komandalar rnr və acl ziyarət edirlər. onlar yerli lokomotivlərin vaqonlarını ilk bombalayanlardan olurlar və uat-a öz biliklərinin bir hissələrini və ölkəmizdə azlıq təşkil edən keyfiyyətli boyalı balonlarını saxlayırlar. bu uşaqları daha çox həvəsləndirir və onları daha aktiv çıxışlar eləməyə ilhamlandırır. növbəti illərdə yerli metro və lokomotivlərin vaqonlarını hələ çox xaricdən gələn qonaqlar bombalayacaqlar, kgm və mow kimi, amma təəssüf ki ətraflı məlumat almaq mümkün deyil….həmin vaxt isə kiv və müxtəlif proektlərin köməyi ilə getdikcə daha çox insan urban art azerbaijan-ın fəaliyyəti haqqında öyrənməyə başlayırlar. bunun əks tərəfi də var – qraffiti kütləviləşdi və işləri sonda çox qəlziləşdirdi.artıq rayterlər təhlükəli cinayətkarlar yığınıdır, əsl mənada ov başlayır. hər yeni iş daha çox aqressiya yaradır. bombinqə çıxış özünə ciddi problemlər yaratmaq deməkdir və cərimə ödənişi ilə yaxanı qurtarmaq mümkün deyil. üzvlərdən ikisini taparaq onlara fiziki xəsarət yetirirlər, ardınca yenə iki üzv həbsə düşürlər. qraffitiçiləri izləyirlər. bəziləri bu təzyiqə dözməyərək qraffiti artist olaraq yaradıcılıqlarına son qoymaq haqqında düşünürlər. son ümumi yığıncaqda bir müddətlik gözə dəyməmək, amma ümumi olaraq qraffitini atmamaq, bütün qüvvələri özəl sifarişlərə sərf eləmək və bütün yollarla bu mədəniyyəti ölkədə inkişaf elətdirmək qərarına gəlirlər. birgə əziyyətlərlə urban art azerbaijan dağüstü parkda tərk olunmuş düşərgənin divarlarının boyalanmasına rəsmi qətnamə alırlar. red bull kampaniyasının dəstəyi ilə yerli raytinqin tarixində ən böyük yığıncağı təşkil edirlər, o zaman fəaliyyət göstərən bütün yerli rəssamları bir ərazidə yığaraq. həftə ərzində düşərgənin bütün divarları yenilənmişdir. layihənin kulminasiyası pockemon crew və red bull bc one all stars-ın üzvü, dünya breykinqinin əfsanəsi b-boy lilou tərəfindən master-klass olur. son baş verən hadisələrin dalğasında urban art azerbaijan qraffitinin inkişaf eləməsi üçün graffiti kidnapping layihəsini təşkil edirlər. layihə çərçivələrində istənilən biri öz eskizlərini təqdim edə bilər və bu mədəniyyətin bütün aspektlərinə yiyələnmə üzrə kurslar keçə bilərdi. həmin insanlar 14 yaşlı solo və rool olurlar. layihənin sonunda onlar knk (kidnaped kids) komandasına birləşirlər. təəssüf ki, komanda çox uzun müddət yaşamadı. rool başlamağı çatdırmadan işdən uzaqlaşdı…solo isə ondan fərqli olaraq bu yolda inkişaf eləməyə dəvam elədi və tez-tez küçələri öz işləri ilə sevindirirdi.
2012. rollin artıq yaradıcılığına son qoyur və almaniyaya köçür. seth rusiyaya köçür. gato və azeriff öz incəsənətlərini qalereya və müxtəlif sərgilərə keçirdirlər. ələ düşən hər layihə və sifarişdən bərk tutularaq komandanın qalan üzvləri sankt-peterburqdan qonaqları, nyu energy-ən təcrübəli rəssamları, tsunami factory-in təmsilçilərini qarşıladılar. “jelezka” adlı qraffiti spotundan onlar çox “а нам всё ровно” adlı keyfiyyətli performans hazırlayırlar, özlərindən sonra xoş xatirələr və keyfiyyətli boyalar paketi saxlayaraq. düz elə bunun ardınca rayter ne100 azərbaycanın yığma komandası tərkibində tiblisi şəhərini ziyarət edir və orada chil one, jay və zero adlı bacarıqlı gürcüstanlı qrafferlər ilə münasibətlərini bərkidir və abro-sabotage brendinin sprey-balonlarının çatdırılmasını təşkil edir. öz doğma məskənlərinə qayıdan ərəfədə skiper, wooby woo və game1 ordu xidmətinə çağırılır. bütün gələn il qraffiti-artın gələcəyi tam olaraq moose135 və ne100-an asılı olur. birincisi öz üzərinə əsasən rəsmi layihələr və sifarişləri götürür, ikincisi isə gecələri şəhəri bombalayır və fərəhlə öz komandasının teqlərini yerləşdirir. dnwr dawoo ilə bir yerdə urban art azerbaijan-ın promosunu tam öz üzərilərinə götürürlər. onun adaptasiyası, layihələr və bombinqlərdən video-hesabatların çəkilişləri ilə məşğul olurlar. 2012-ci ilin yayında onlarla norm adlı piterli rayter onlarla əlaqəyə çıxır. moose135 və ne100 ilə bir yerdə onlar bir neçə oriqinal parçalar hazırlayırlar. təcrübə mübadiləsi baş verir. elə bu ildə cə qonşu sumqayıt şəhərindən ayefes adlı rayter peyda olur. doğma şəhəri flop və teqlərlər doldurarandan sonra o bakıdakı “jelezka” spotunda öz adını tanıdır. həmçinin təzə işə başlayan qraffer rokse haqqında məlumat yayılmağa başlayır, amma o demək olar ki, çölə çıxmır və bütün öz gücünü sketç və üslubun inkişaf etdirilməsinə sərf eləyir.
2013. azeriff, gato və kurator rolunda iştirak edən rəssam faiq əhmədov tərəfndən azərbaycanda küçə incəsənəti ilə bağlı ilk sərginin təşkil olunması fikri yaranır. beləcə, moose135 və ne100 ilə birgə “mənim dünyam, sənin dünyan” adlı sərgi yaranır. şəhərin sakinləri həqiqətən yerli strit-artın səviyyəsini qiymətləndirə bilirlər və beləcə o onların gözündə qalxır. mərkəzdə və şəhar kənarında rbitsec və smoothest tərəfindən trafaret işlər yaranmağa başlayır. skiper, wooby woo və game1 ordudan qayıdırlar və şəhərin küçələrini yeni qraffiti porsiyası ilə canlandırırlar. bu ilin digər vacib hadisəsini də qeyd eləmək lazımdır. abş-da olarkən, vaxtı ilə knk qrupunun üzvü olan solo bütün dünyada tanınan əfsanəvi 5 pointz-i (qrafiti-məkkə) ziyarət edir. orada o şəxsən dünyaca məhşur rayterlər dane2, g-wiz və meres one ilə tanış olur. onların köməyi ilə o göy-qırmızı-yaşıl uat qraffiti-neym parçasını çəkir, beləcə vaxtı ilə ona bu mədəniyyətdə köməyi dəymiş komandaya hörmətini çatdıraraq. wooby woo ciddi formada musiqi ilə məşğul olmaq qərarına gəlir. ne100 ayrı submədəniyyətlərin təmsilçiləri ilə birləşərək gücünü urban-tədbirlərin, bir-birindən fərqli çempionat və battların təşkilin sərf edir
2014. ümumi əziyyətlə ne100, game1, dnwr və dawoo urban art azerbaijan-ın diriliyini qoruyurlar, tez-tez küçə mədəniyyəti haqqında video-çarxlar çəkirlər. moose135 də öz doğma küçələri haqqında unutmur və italiyada çəkdiyi hər parçanın yanında caspian coast yazır. bu vaxta rokse sketçlərdə artıq ciddi səviyyəyə çatır və ayefeslə bir yerdə tez-tez bombinqlərə çıxır. özünə stabil çəkən rayter adı qazanır və uat-ın ruhuna yaxın olduğundan məmnuniyyətlə komandanın üzvü olur. o və birliyin digər üzvləri əziz əzizovun rəqslər məktəbində komandan 4 yaşını qeyd edirlər. tədbirə gələn və iştirak edənlərin sayı uşaqları yenə də dirilərək küçə incəsənətinin yaşaması uğrunda mübarizəyə çağırır. hadisənin ardınca urban art azerbaijan tərəfindən hazırlanan bir sıra güclü bombinqlər və layihələr dövrü gəlir. ilin sonuna rokse və solo ilə bir yerdə onlar red monday tədbirində iştirak edirlər. bir neçə gün ərzində onlar a+a kampaniyasının ambarının divarlarını rəngləyirlər, sonra isə orada bakı şəhərinin məhşur didjeylərinin iştirakı ilə anderqraund-şənlik keçirilir. red monday-ın uğurundan sonra rayter ne100 sankt-peterburqu ziyarət edir və orada köhnə dostu norm-la görüşürr, piter qraffiti-arenası ilə tanış olur, geri qayıdarkən isə qazandığı bilikləri komandası ilə paylaşır.
2015. bu il uat-ın sıralarına öz rəssamlıq bacarıqlarını illərlə itiləşdirən roksi-nin qəbul olunmasından başlayır. “yeni qan” komandanı əhvalına çox müsbət təsir edir. şəhərin mərkəzində, həmçinin azərbaycanın digər rayon və şəhərlərində böyük sayda keyfiyyətli parça və kereklər əmələ gəlir. mayda moose135 tərəfindən də xoş xəbərlər gəlir. pul yığaraq o florensiyadan milana gedir və dünyanın ən vacib qraffiti festivallarından birində, meeting of styles-da iştirak edərək özünü və bu mədəniyyətə aidliyini bəyan edir. oradaca o qraffitinin əfsanələri, truba, kostya zmogk kimi insanlarla tanış olur, təcrübəsini paylaşır və doğma yerlərindəki qraffiti hərəkatı haqqında danışır. həmin vaxta urban art azerbaijan-ın doğma məkanlarında hip-hop mədəniyyətinin ayrı qollarının dəstəyi ilə bir sıra yerli rəqs yarışmaları, hər növ djem-şənliklər və küçə çıxışlarından ibarət tədbirlər təşkil edirlər. elementlərin bir-birinə yaxınlaşması https://www.urbania.az

saytının yaranmasına səbəb olur, hansının ki açılışı iyulun 4-ü port baku mall-da keçirilir. layihənin məqsədi bütün urban axınları bir güclü hərəkata birləşdirməkdir.

mənbə:urbania.az