5. gəncliyin mənəvi tərbiyəsində kiv-in rolu
televiziya birbaşa olaraq gənclərin yeni, saf beyinlərinə təsir etdiyi üçün istədim biraz da mənəvi tərbiyədən söhbət açım. bu yazını adi dərs üçün yazmışam əvvəllər gördüm uyğundur dedim bura da atım.
gəncliyin mənəvi tərbiyəsi günümüzün ən aktual mövzularından biridir. çünki bugünün dünyasında yalnız mədəniyyət və elm vasitəsiylə tərəqqi etmək olar. vəziyyət belə olduqda isə gənc nəsili mənəvi cəhətdən tərbiyə etmək kimi bir məsələ qarşıda durur ki, bu da öz növbəsində birbaşa maarifçiliklə əlaqədardır. bəs kim olmalıdır maarifçi? bu sual isə son dövrlərdə ən çox soruşulan suallar siyahısındadır. çünki bu elə bir vəzifədir ki, gərək bu işlərlə məşğul olan şəxslər və ya qurumlar özləri nümunə olsunlar ki, gənc nəsil üçün bir şablon, bir cığır, yol yaransın və o yol ilə getsinlər.
hərkəsə məlumdur ki, artıq kütləvi informasiya vasitələri(kiv) həyatımızla birbaşa inteqrasiya halındadır. telekanallar, internet resursları ilə həşir-nəşir olmuş durumdayıq. təbii ki, gənc nəsil də öz növbəsində bu vasitələrdən geniş istifadə edirlər. nəticədə belə bir fikir yaranır ki, mənəvi tərbiyə məsələsinin tamamı yox amma müəyyən bir hissəsi məhz bu qurumların üzərinə düşür. bəs azərbaycan telekanalları və digər kiv-ləri nə dərəcədə bu işlə məşğul olurlar. bunu müəyyən etmək üçün bir telekanalımızı təhlil etmək lazımdır. götürək elə arb kanalını.
kanalda olan verilişlərə kiçik bir nəzər salaq və bir gün içərisində ümumi olaraq nə dərəcədə bu işə müsbət təsir etdiklərini aydınlaşdıraq.
erkən vaxtlardan kanal “günə doğru” verilişi ilə yayımı açır. informativ bir veriliş olan “günə doğru” gündəlik xəbərləri almaq, maraqlı bir neçə məlumat öyrənmək üçün əla seçimdir. bundan əlavə cəmiyyətimizdə, ölkəmizdə olan bəzi problemlər bu verilişdə işıqlandırılır və elə cəmiyyətin bu barədə olan şərhləri oxunur. təbii ki, bu müsbət hal hesab olunur.
daha sonra yayım “səhər-səhər” verilişi ilə davam edir. başdan-başa bir növ “skandal” olan bu verilişdən hər hansı bir müsbət görüləcəyinə inanmağım gəlmir. tənqidi baxımdan yanaşsaq ümumi veriliş qayda-qanunlarından çox kənara çıxır. dəxlisiz söhbətlər və aparıcıların cansıxıcı şərhləri ilə bu daha da şiddətli bir hal alır. əsas məsələ məhz burada başlayır. gənclərin tərbiyəsi üçün proqramlar var və onlara müsbət təsir edə bilərlər amma belə layihələrin mövcudluğu isə gəncliyimizi və bilavasitə gələcəyimizi təhlükə qarşısında qoyur. düşünmürəm ki, “şəbnəm tovuzlunun eks-həyat yoldaşı kameralarımıza danışdı” kimi bir manşetdən gənc nəsil hər hansı yararlı bir informasiya əldə etsin.
daha sonra “çıxış yolu” verilişi gəlir ki, belə verilişlər sırf yardım məqsədilə qurulub. ona görə də burda hər hansı bir mənəvi tərbiyələndirici material gözləmək olmaz. amma gəncliyə qayğıkeşlik, xeyirxahlıq kimi duyğuların aşılanmasında köməyi böyükdür.
“çıxış yolu” verilişinin ardından yenə də informativ xarakter daşıyan “yaşamaq gözəldir” verilişi gəlir. bu veriliş insanlar üçün çox əhəmiyyətli dərəcədə böyük kömək etmək potensialına sahibdir. bir çox xəstəliklərin, tibb və sağlamlıq mövzularının işıqlandırıldığı bu veriliş bir çox gənclərimiz üçün mənəvi tərbiyə mənbəyi olacaq qədər hərtərəflidir. aparıcılar məsələdən agah olduqları üçün veriliş digər bu tipli verilişlər kimi sıxıcı keçmir, daha maraqlı izlənimə sahib olur.
“sirdaş rövşanə”. bir çoxlarımıza tanış olan bu aparıcının daha bir uğurlu layihəsi deyərdim. həmişə ictimai mövzulara toxunan, cəmiyyətimizin müsbət və mənfi cəhətlərini aşkara çıxaran layihələri ilə qarşımızda olan rövşanə bektaşi bu layihəsində də ənənəyə sadiq qalıb. düşünürəm ki, bir gənc bu verilişlərə baxaraq təxəyyülündə müəyyən bir cəmiyyət modeli cıza, daha sonra o modeli mükəmməlləşdirmək üçün hansı addımları atmağın lazım olduğunu anlaya bilər.
telekanallarımızın əvəzedilməzi olan seriallar. mən bunları gəncliyin, hətta nəinki gənclik, cəmiyyətimiz bəlası adlandırardım. ucuz büdcəli aktyorlar, mənasız ssenari və s. bu kimi amillər heç bir maarifləndirici xarakter daşımır. sadəcə olaraq boş vaxt itkisi demək olar. arb telekanalında yayımlanan “sarı gəlin” teleserialı da bu qrupa daxildir. gözümüzün öyrəşdiyi ucuz dram və artıq bir çox xəbər saytları və digər platformalarda terminə çevrilmiş “türk serialı sindromu” adlandırılan hadisəni burda da gözləmləyə bilərik.
gəldik gənclərimizin necə deyərlər sevə-sevə izlədiyi “kimi tapdın sən?” verilişinə. bu formatda verilişlər haqqında danışmaq mənim üçün həddindən artıq çətindir. nə səbəbə yaradılıb, hansı kateqoriya tərkibində yaradılıb bilmək olmur. axı kimə lazımdır bu verilişlər? desək ki, yumor kateqoriyası altında fəaliyyət göstərir. axı həmin kateqoriyanın standartlarına uyğun çəkilmir veriliş, kiminsə səviyyəsiz və müəyyən dərəcədə ədəbsiz olan hərəkətlərini çəkib cəmiyyət qarşısına çıxarmaq nə dərəcədə doğrudur? yəqin artıq hər kəs anlamış olar ki, bu verilişlər nəinki xeyir qatır bizlərə əksinə böyük həcmdə mənəvi dünyamıza ziyan vurur, zövqümüzü korlayır.
bir çoxlarının sevimlisinə çevrilən bir veriliş olan – “pəncərə”-yə sıra gəldi. bu formatda olan verilişləri bir çox xarici və yerli kanallarda görmüşük. maraqlı mövzuları ilə izləyiciləri özünə cəlb edən, hərkəsi ekran başına yığmağı bacaran verilişin həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri var. ilk növbədə bəzi maraqlı sujetlər olur ki, həqiqətən insanı ekran başına kilidləyir. amma çox təəssüf ki, bu verilişlər heç bir araşdırma edilmədən, sadəcə olaraq hansısa resursdan köçürülmüş materiallardan istifadə edirlər. proqramın ən çox bəyənilən hissəsi olan şərh oxumaq bölümü isə çox lazımsız şərhlərlə dolu olur. böyük hissəsi gənclərdən ibarət olan sosial media istifadəçilərinin mənasız və boş şərhləri bunu deməyə imkan verir. hər hansı bir mövzuya mənasız bir prizmadan yanaşıb şərhlərini bildirən bu gənclər digərlərinə də pis nümunə təşkil edirlər. bunu izah etmək biraz çətin olacaq amma, bir mövzuya toxunmaq istəyərdim. psixologiya elmində “sürü psixologiyası” adlanan bir termin var. əvvəlcədən qeyd edim ki, burda heç kimi tənqid və yaxud təhqir kimi bir məqsəd güdmürəm. bu psixoloji faktor azərbaycan cəmiyyətində özünü daha qabarıq göstərir. bəli, demək nə qədər ağır və çətin olsa da, bizim cəmiyyətimiz sürü psixologiyası ilə hərəkət edir. bir çoxlarının ağlında sürü psixologiyası dedikdə hər hansı bir düşüncə canlana bilər. bu terminin mənası elə onun adında olan sürü sözündə gizlidir. izah etmək üçün kiçik bir bənzətə lazım olacaq. məsələn, götürək hər hansı bir heyvan sürüsünü. bu sürüdə hər heycan digərinə baxaraq hərəkət edir. digəri nə edirsə eynisini təkrarlamağa çalışır. bir heyvan hansı istiqamətə irəliləsə digərləri də o istiqamətə doğru hərəkətə başlayırlar. əminəm ki, artıq bir çoxlarına nə demək istədiyim aydın oldu. yenə də özümdə izah vermək ehtiyyacı duyuram. qabartmaq, şişirtmək istədiyim məsələ məhz bununla bağlıdır. hər birimiz sürü psixologiyasına uyğun hərəkət edirik. biri nə etdisə digəri də onu təkrarlayır. amma bir fərqimiz var bizim cəmiyyət yaxşı, faydalı bir işlə məşğul olanların deyil, mənasız və boş işlərlə məşğul olanların hərəkətlərini təkrarlayır. yəqin ki, indi bu mənasız şərhlərin cəmiyyətimiz üçün necə böyük bir təhlükə təşkil etdiyini anlamısınız.
siyahını “rezonans” verilişi ilə davam etdiririk. məhkumların həyatından bəhs edən bu veriliş bir çoxları fərqində olmasa belə, əslində gənc nəsilin mənəvi tərbiyəsində böyük silahdır. cəzaçəkmə müəssisələrində olan məhkumların keçirdiyi hisslər, arxalarında qoyduğu problemlər gəncliyi hər hansı bir hərəkəti etməmişdən əvvəl iki dəfə düşünməyə vadar edir. istər-istəməz orada o cəzaçəkmə müəssisəsində özünü təsəvvür edən gənc mənəvi cəhətdən aydınlanır. hansı davranışın doğru, hansının isə yanlış olduğunu dərk etmiş olur.
digər günlərdə fərqli verilişlər var amma hər biri haqqında danışmaq mənasızdır. ümid edirəm ki, bir neçə veriliş nümunəsində kiv vasitələrinin mənəvi tərbiyəmizdə olan rolu barədə olan düşüncələrimi sizə olduğu kimi başa sala bildim. ümumi bir qənaətə gəldikdə isə, düşünürəm ki, azərbaycan televiziyası gəncliyin mənəvi tərbiyəsində əhəmiyyətli, mühüm rol oynayır.