15. yeməyin mifoloji kökü varmış ala.
illər sonra gələn edit: osturaq söhbətmiş. yenə də qalsın.
-- sitat --
1200 il boyunca qafqaz albaniyası kimi mövcud olan (m.ö. iv əsr – m.s. viii əsr) və 1836-cı ilə qədər fəaliyyətdə olan alban həvari kilsəsi (alban katolikosluğu) ilə var olan qədim alban mədəniyyətinin 700 illik dövrü xristianlıqdan öncəki dövrü əhatə edir. bu dövrdə mövhum inanclar, oda və müxtəlif səma cisimlərinə sitayiş və əsasən də yunan və roma ilahlarına sitayiş çox geniş yayılmışdı.
əksər alban tayfalarının çox hörmətlə yanaşdığı və xüsusi ehtiramla sitayiş etdiyi ay tanrıçası idi. qafqaz albaniyasının müxtəlif yerlərində yunan mifologiyasında selena kimi tanınan ay tanrıçası şərəfinə məbədlər və qurbangahlar tikilmişdi. bu məbədlərdən ən məşhuru tarixi ədəbiyyatda "ay ilahəsi məbədi" kimi tanınır. strabon və digər tarixçilərin var olduğu haqqında məlumat vermələrinə baxmayaraq, bu məbədin harada olduğu və necə olması haqqında dəqiq məlumat yoxdur. daha sonra, xristianlığın yayılması ilə bu məbədlər kilsələrə çevrildi, amma bəzi adət və ənənələr indiyə kimi qorunub saxlanılıb.
ləkit məbədi bir ehtimala görə indiki qax rayonunun ləkit kəndi yaxınlığında yerləşən və digər alban kilsələrindən dairəvi şəkildə inşa edilməsi ilə fərqlənən (alban kilsələri ümumiyyətlə dördkünc planda inşa ediliblər) ləkit məbədi yerində daha əvvəl məs ay ilahəsi məbədi olub. aya oxşar dairə şəkilində olması və səmaya doğru ucaldılan 4 mərtəbəli olması bu ehtimalları doğruldur.
alban dilində ay sözünün tərcüməsi "xaş"-dır. ay ilahəsinə də xaş deyirdilər, onun şərəfinə ucaldılan ibadətgah və qurbangahlara da xaş deyirdilər. hər dəfə səmada xaş görünəndə, axşam vaxtı qurban kəsilərdi və bütün gecəni xaş işığı altında, xaşın qürubuna qədər, bu qurbanlar bişirilərdi. və xaş məbədində xaş tanrısının şərəfinə bişirilən bu müqəddəs yemək günümüzdə "xaş" adı ilə tanınır və sevilir.
-- sitat --