zaman

" zaman nədir? kimsə soruşmasa nə olduğunu bilirəm. amma birinə açıqlamaq istəsəm, artıq, bilmirəm… əminəm ki ,keçib getmiş olmasa “keçmiş” zaman olmayacaq. bir şey gələcək olmasa gələcək zaman da olmayacaq. bəs necə olur ki keçmiş və gələcək var ola bilirlər?

keçmiş artıq yoxdur. gələcək isə hələki yoxdur. indiki zaman davamlı olaraq varsa, keçmişə qarışmayacaqsa, indiki zaman deyil sonsuzluq olmazdımı?
yaxşı ,amma, indiki zaman var ola bilmək üçün keçmişə qarışması gərəkirsə, mövcudluğunu yox oluşuna möhtac olan bir indinin varlığından necə bəhs edilə bilər? demək ,zaman yoxluğa meyl etdiyi ölçüdə var olan şeydir.”

avqustin avrelius
avqustin - qərb xristianlığının ən böyük ilahiyyatçılarından və filosoflarından biri, xristian kilsəsinin müqəddəs atası .tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.

avqustin indiki zaman, keçmiş və gələcək kimi zaman kateqoriyalarını izah etməyə cəhd etmişdir. onun gəldiyi nəticəyə görə, əslində keçmiş və gələcək anlayışları mövcud deyil. onlar indiki zamana aiddirlər. yəni yalnız indiki zamanda o anlayışlar keçmiş və gələcək kimi düşünülə bilər.
keçmiş - insan yaddaşı ilə, gələcək isə - ümidlə bağlıdır.

küçə musiqiçiləri

dinləyici kütlələri geniş olmayan, çox az adamın yanlarından keçərkən ayaq saxlayıb dinlədikləri musiqiçilər. ona görə də, bu başlığın açılmaması təəccübləndirmədi məni.
anlamaqda çətinlik çəkirəm. hələ də elə insanlar var ki ,onları görəndə yuxarıdan aşağı baxırlar, özlərinin tapşırığa, əmrə tabe olub pul qazanmaqlarını nəsə daha ciddi bir fəaliyyət kimi qəbul edirlər. küçə musiqiçilərinin sərbəst şəkildə, əyləndirərək, hüzünləndirərək və işin maddi tərəfini ciddiyə almayaraq günlərini keçirmələri batır sistem işçilərinə.

azərbaycanda "ictimai asayişi pozmaq" bəhanəsiylə bölməyə aparılırlar (bu tamam ayrı mövzudur).

iki il öncə özüm şahidi olmuşam, buralı deyildi musiqiçi. akkordeonda çalırdı, qüsursuz ifa edirdi yaşlı. nə isə deyirdilər polislər, o da anlamırdı. akkordeonunun qabına bir-iki təpik vurdular, qəpiklər də töküldü yerə. sakitcə akkordeonunu yığıb getdi, qəpikləri də toplamadı.

bilirsiniz, heç də asan bir fəaliyyət deyil ifa etmək. küçədə bu fəaliyyət bir ayrı çətindir. götürün bir musiqi alətini, öyrənməyə çalışın. düzgün ifa etməyin, duyğulara toxunmağın necə qəliz olduğunu görəcəksiniz. hər hansı bir mahnını ifa etməyə cəhd edin, daha çətini bunu kütlə qarşısında etməyə çalışın. yanınızdan qəzəbli baxışlarla sizi süzərək keçən, sizi təlxək hesab edib gülən, harasa tələsərkən qarşınıza qəpikləri tullayan insanlara göstərməyə çalışın musiqinin gözəlliyini. o qədər səsin içində ifa etməyin necə məsuliyyətli olduğunu bilirsiniz? sizə hər şey mane olur və siz ən yaxşısını göstərmək üçün çalışırsınız sanki.

böyük auditoriya qarşısında çıxış edən orkestr səhnəyə gəlməzdən öncə sizdən xahiş edirlər
“telefonlarınızı səssizə alın”. təsəvvür edin, ifa edərkən bu belə çaşdıra bilər sizi.
dəqiq yadımda deyil hansısa konsert zamanı əzan başladı deyə, şef orkestrı dayandırdı, dinləyicilər buradan nə nəticə çıxardılarsa, alqışlamağa başladılar.

mənim üçün vacib deyil bütün notlar dəqiq ölçüsündə çalınsın, bütün qanunauyğunluqlara əməl edilsin. əsas odur, toxuna bilsin ifa insana, musiqinin xarakteri əks etdirilsin.

belə bir eksperiment də vardır :
amerikalı məhşur skripaç joshua bell 2007-ci ildə eksperimentdə iştirak etməyə razı oldu. səhər çağı metro zalında adi küçə musiqiçisi geyimində 43 dəqiqə ərzində öz repertuartından məhşur musiqi parçaları ifa etdi. ordan keçən 1097 adamdan cəmi 7 nəfər ayaq saxlayıb qulaq asmışdı.
halbuki, bellin konsertlərində adətən biletlər konsertə bir neçə gün qalmış tamam satılıb qurtarır, özü də ən ucuz biletlər 100 dollar olmaqla.

acı uşaqlıq xatirələri

bu gün oyananda , gördüm ki, dizlərimi qucaqlamışam . xatırlamağa başladım

məktəbə təzə başlayacaqdım demək olarki ya da 2ci sinifə . xatırlamıram .yay idi ,xalamgildə qalırdım. indi ,həyət evlərinin çox sıx olduğu yer o vaxt barmaqla sayılacaq qədər evi birləşdirirdi özündə .hamı bir-birini tanıyırdı ,hamı kasıb idi , əslində onlara necə yük olduğumu dərk etmirdim .
hər gün səhər xalam çörək almaq üçün mağazaya gedirdi ,mənə də bakuş almağı yadından çıxmırdı heç vaxt .axşamüstü isə, bu vəzifə mənə düşürdü ,mərkəzdə balaca mağaza var idi ,lazım ola biləcək hər şey mərkəzdə idi . mağazaya gedib- gəlmək 40 dəqiqəyə başa gəlirdi. sadəcə tikanların olduğu ,hələ ağac əkəcək insanların belə olmadığı yol (tikanların arasında yeriyərək yaradılan cığır) aparırdı mərkəzə.
evdən çıxdım ,günün batmağına bir az qalmışdı ,qaranlıq olmadan dönəcəyimi bilirdim .yolun yarısında qulağıma it səsi gəldi , zəngildəyirdi ,çox uzaqda deyildi . qulaq ardına vurub davam elədim yola .bir az da qorxmuşdum . nəhayət gedib çata bildim ,geri qayıdanda yenə itin səsini eşidirdim. ətrafı axtarmağa çalışdım .artıq ,cığır məndən çox uzaqda qalmışdı . hava qaralmağa başladı .ürəyim daha tez-tez çarpırdı ,ancaq , iti də tapmaq istəyirdim.

gördüm onu .quyruğunu bulamağa başlaması daha da yaxınlaşdırdı məni ona . bir gözü tamamilə bağlanmışdı ,tüklərinin çoxu tökülmüş ,arıq olduğundan qabırğaları aşkara çıxmışdı .nəfəs aldıqca gələn xışıltı qarışıq zəngilti eşidirdim ,deyəsən, ağlayırdı .itə qoşulub oturub ağladım orda ,geri qayıtmaq ağlıma belə gəlmirdi . ancaq yenə də qorxdum ,qəsəbənin başqa itlərinin ulaşması məni vahimələndirdi .çörəkdən biraz qırıb onun yanına qoydum sonra da qaçmağa başladım ,heç bir işıq yanmırdı . ayaqlarıma batan tikanlar da vecimə deyildi ,qaçırdım sadəcə. evə yaxınlaşanda xalamın digər qonşularla məni axtarnağa çıxdıqlarını gördüm . hamı narahat idi .yalan danışdım .dedim ki ,yolda it qarşımı kəsdi ,mən də gözlədim uzaqlaşsın .

bütün gecə ərzində itin siması gözümün qabağına gəlir ,səsini düşündükcə ordan getməməli olduğumu xatırladırdım özümə . onu görməliydim ,orda o biri itlər parçalaya bilərdilər .
səhər xalamdan da tez oyanmışdım . soyuducunu ehtiyatla açdım ,tomat var idi bir də pendir . konserv qabını götürüb içində çörəyi islatdım ,pendir də qatdım ,sevincək evdən çıxdım . necə qaçıram ,təsəvvür etməzsiniz .qabı qucaqlayıb davam eliyirəm yola ,arada yorulub otururam yerdə. necə oldusa ayağım ilişdi , yıxıldım ,özü də tikanların üstünə . bir müddət hərəkətsiz qaldım ,çox ani oldu .dizlərimi qan aparmışdı , ovuclarımın dərisi soyulmuş ,bədənim əsirdi . birdən ayıldım ,qabı axtarmağa başladım .çuxura yuvarlanmış , içindəkinin də yarısı tökülmüşdü. yığa bildiyimi geri yığdım . bir az əvvəl isti olan yaralarım get-gedə ağrımağa başlayırdı , qan davam eliyirdi ,əllərimi hiss etmirdim . hamısını unutmağa hazır idim iti görsəydim , amma , səsini eşidə bilmirdim .

nəhayət ,gördüm , elə dünənki yerdə uzanmışdı ,quyruğunu bulamadı onu çağıranda ,daha sürətlə yaxınlaşdım . nəfəs almırdı ,dünən ona verdiyim çörək də yanında idi. ona belə toxunmamışdı ,yeyəcək halı yox imiş yəqin . dünən toxunmağa qorxduğum iti sığallamağa başladım ,əllərimin titrəməsi ,həyəcanım azalırdı yavaş-yavaş .ağlamağa başlayırdım .həmişəki kimi ,səssiz . özümü unutmuşdum . dizləriminin qanı laxtalanmış , əllərimin tozu ,çirki daha da artmışdı . ayağından tutub çəkmək istəyəndə , uzandığı yerin qırmızı olduğunu gördüm , yaralı imiş .yarasının uzərinə uzanıb can vermək üzərə imiş dünən .

yemək gətirdiyim qabı sıxdım sinəmə geri- geri addımlamağa başladım .sonra da qaçmağa ,o qədər hirsli idim ki, heçnəyin məni yıxacaq gücü olmadığını düşünərək qaçırdım . heç dayanmamışam sən demə, evə qədər .
darvazadan içəri girdim ,ordaca çökdüm ,yenə ağlamaq tutdu məni ,çətin nəfəs alaraq,hıçqıraraq ağlayırdım bu dəfə . orda yatıb qalmışam .
oyandığımda dizlərim ,əllərim təmizlənmiş ,sarınmışdı .dizlərimi qucaqlayıb yatırmışam gecələr ,xalam elə deyirdi.

elzbieta towarnicka

bach ,giuseppe verdi ,henry purcell ,zbigniew preisner kimi dahi bəstəkarların əsərlərində, səsini idarəetməsiylə özünə heyran edən soprano ifaçısı .
krzysztof kieślowskinin dekalog ,the double life of veronique, three colours – blue and red filmlərində eşitdiyimiz o saf ,zərif,eyni zamanda eleqant , yüksək pərdəli səsin sahibi .

(youtube: )

(youtube: )

valse

həm major , həm də minorda dinlənilərkən sevilən ritm .vals müxtəlif sürətlə ağır və ya tez tempdə ifa olunur. rəngarəng obrazları və hissələri təcəssüm etdirmək imkanlarına malikdir. 19.əsrin 30-40. illərindən rəqs musiqisi və konsert janrı kimi geniş yayılmış, hətta simfonik musiqiyə daxil olmuşdur.əsasən 3/4 ölçüdə müşayiət olunan , özünəməxsus bərabər həcmli ritmik quruluşdan – birinci vurğuda bas , ikinci, üçüncü vurğularda akkord – ibarətdir. 3/4 olduğu kimi 6/4, 8/4, 16/4... kimi ölçüləri də mövcuddur. bir də 5/4 lük vardır ki , 3/4 ve 2/4 ün birləşməsi ilə yaranır . eyni zamanda, 7/4 lük 2+2+3 yaxud 3+2+2 və ya 2+3+2 şəklində olur.

vals temposunda 14 yaşından həyatının sonunadək musiqi bəstələyən chopin , 19-cu əsr avropada vals kralı hesab olunan,ilk valsını 6 yaşında bəstələyən johann strausso ,o cümlədən ,dvorak ,shostakovich, ,schubert ,tchaikovsky,brahms ,sibelius ,ravel kimi məşhur bəstəkarların əsərləri indi də dinlənilməkdədir .yann tiersen ,eleni karaindrou ,evgeny grinko kimi günümüzün dahiləri bu melodiyanı daha da gözəlləşdirmişlər . xüsusilə, yann tiersenin ərsəyə gətirdiyi "la valse des monstres" adlı ilk albumunu qeyd etmək lazımdır . pianino,skripka,akkordeon ,melodika və digər alətlərin hər birinində özü ifa edib miks etmişdir .

azərbaycan bəstəkarlarının tanınan valsları :
qara qarayev " yeddi gözəl" baletindən vals ,
fikrət əmirov "sevil" operasında "sevilin valsı" ,
tofiq quliyev "bəxtiyar'' k/f-dən ''sevgi valsı'' ,
niyazi "konsert valsı" ,
emin sabitoğlu "bizim cəbiş müəllim"filmindən vals .

pul

maddi cəhətdən kasıb olan insanlar düşünürlər ki, lazım olan qədər pulları olsa, məişət problemləri həll olunacaq. öz ailəmdən bilirəm, uşaq olanda da maddiyyat dərdimiz olub həmişə. gündəlik çörək pulu çətinliklə qazanılırdı.
istərdim ki, heç kim sadə tələbatlarının qarşısında aciz qalmasın. xüsusən, özündə olan tək əksikliyin pul olduğuna inananlar var, qoy ən varlı onlar olsunlar. bəlkə onda xülyadan ayılıb görərlər ki, pul onlarda olan əksikliyin sadəcə ən gözəbatanıdır. hər şeyi pulun üstünə atmağa nə var ki.
yox əgər, həqiqətən pul onları xoşbəxt edirsə, bu halda susa bilərəm ancaq.

hər şeyi atıb getmək istəyi

zaman-zaman elə olardıkı ,bunu cəsarət adlandırardım .hərdən eqoistlik ,hərdən də çox da əlçatmaz olmayan bir şey kimi düşünərdim .
" hər şeyi atıb getmək " diqqətlə tələffüz edirəm öz-özümə . təhlil etməyə cəhd edirəm .əgər yorulsam bunu düşünməkdən gecəyə saxlayacağam,çünki çox düşünüb yuxuya necə getdiyimi xatırlamayacağam ,nəticədə heç bir qənaətə də gəlməyəcəyəm.
görəsən ,mənim üçün hər şey nədir ki ,atıb getməmişəm bu vaxta qədər. ya gedənlər üçün nələr idi ki atıb gedə biliblər .gerçəkdən atıb gedəcəkləri kimliklər ,nəsnələr bəlkə də yox imişlər heç və ya olmaması böyük izlər qoymur həyatlarında .
ilk ağlıma bunun xülya olduğu gəlir nədənsə.düşünməkmi lazımdır yaxşıca yoxsa sadəcə qapını açıb evdən çıxmaqmı ?
əslində mən zəifəm .elə deyirlər .necə zəifəm ,həyatın qarşıma çıxardığı yaxşı şeyləri belə qəbul etməkdən utanc hissi duyuram .xoş münasibətlə rastlaşdığım yerlərdən qaçıram ,bəlkə qorxaqlıqdır bu?cəsarətsizlik? .yaxşı bir insandan ,yerdən qaçış nəyə lazımdır ,gərəkirmi bunu eləmək ,bilmirəm.
daxilimdə gedəbiləcəyim ,düşüncələrimdə kimin qalib, kimin məğlub olacağı ehtimalının mürəkkəbliyi , sözü gedən bu müharibədə müttəfiqimin də, qarşı tərəfin də sadəcə özüm olduğum, kənardan çöhrəmdə lazımsız acı gülümsəmə ilə izlənilir . soyuq ifadəmlə yeriməyə çalışdığım yolun kənarında məni incitmək üçün belə yaxınlaşan insanlara gülümsəyirəm.tam gülümsəmə deyil bu .aynada yazıq bir simaya oxşadıram .çünki gerçək, içdən gələn deyil .gizlədə bilmirəm gözlərimdəki utancı,yoxsulluğu. özümdən əmin bir şəkildə yatağıma doğru belə addımlaya bilmirəm.bu utanc, gizlətmək istəməyimdəndir əzabımı .kimdən ? bilmirəm .mən hər şeydən peşmanam it kimi .yaşamaq, buna cəhd etmək bilirsiniz necə incidir ?
məsələn ,yükü olan bir insana yaxınlaşmaq ,bir nəticəyə gələ bilməməkdən əsən əllərini gizlətmək ,birdən olar ki ,məndən ikrah hissi duyar deyə səsini tənzimləyə bilməmək,gözlərinizi gizlədərək kömək təklif etmək sadəcə bir neçə metr irəliləyib ,sonra evə doğru tələsib ağlamaq elə çətindir ki .əgər bu yaxşılıqdırsa, özündən niyə kədər doğurur?
kim daha qorxaqdır ,kimdir zəif,yazıq?
getməyi bacaran ?
buna məcbur olan?
məcbur olub lakin getməyən ? . hansıdır bunlardan güclüsü?
deyirlər daha güclülər həyatdan həzz almağı bacaranlardır ,daha güclülər çətinliklərdən yorulmayanlardır,cəhd etməkdən əsla vazkeçməyənlərdir,ayaqları üzərində arxayın dayananlardır. zəif olmaq, günümüz gerçəyi ilə ,necə təsvir edilir bilirsiniz .
bizlər madam ki dünyaya niyə gəldiyimizi ,burda necə yaşayacağımızı ,əslində nə etməli olduğumuzu bilməyənlərik ,bəs onda zəif,güclü anlayışları haradan yaranır ?

əslində ,sonsuz bir boşluqda yola çıxmışıq .istiqamətimiz ,amalımız bilinməyəndir . mən nəyi necə etməli olduğumu bilmirəm ,bilməyəcəyəm,həyatı heç vaxt başa düşməyəcəyəm ,təkəm ? yox ,sizlər də . gerçəyi tapdığını,bütün saflığı ilə dilə gətirən insanlar da bilmir ,həqiqətən nə üçün mövcud olduqlarını. hər şeyi bir kənara qoyuram .
bu qədər bilinməyənlərin arasında hələ də hər şey nələrdir ,kimlərdir əslində ,bilirsiniz? onları atıb getmək ? hara axı? necə qərar verə bilirsiniz buna?

yaşamaq, itməkdir sonsuzluqda .daim axtarışda olmaq , adı nə olursa olsun vuruşmaq ,mübarizə aparmaqdır bilinməyənlə .
insan,heçnə bilməyəndir,gedə bilməz ,qalmaqla da nə isə əldə edə bilməz .

(youtube: )

yuxu

yaxın 3ay əlaqə yaratmayıb ,evdən cəmi 4 dəfə çıxdım.3ündə məcbur oldum,birində istəyərək .blokun qarşısında pişiyi maşın vurmuşdu.pəncərədən görən kimi getmədim dayanıb baxdım,mətbəxə keçib su içəcəkdim. stəkan düşdü əlimdən ayıldım sanki .o qədər özümdə deyildim ki ,orda cansız uzanan kim olsa idi reaksiyam durğun olacaqdı .yenə də neçə ildir görürdüm məhlədə laqeyd ola bilmədim aparıb binanın arxasında çuxura atdım ,üstünə də ağac qurusu örtdüm.bu gün çölə çıxdım yenidən izi orda qalıb ,uzandığı yerdə .başa düşdüm ki, yuxu deyilmiş.

yeni bir insan tanımamaq ,danışmamaq ,yazmamağa söz verdim .istismar etmək istəmədim öz dərdlərimlə heç kimi .danışmaq, yazmaq rahatladır deyirlər .istəmədim rahat olum ,özümə hirsimi soyutmamaq keçirdi ancaq ağlımdan .göz- gözə gəlməmək üçün qaçdım hər dəfə ,hər şeydən,hamıdan .indi isə burdayam .ikiüzlü deyib tüpürmək gəlir içimdən özümə,ən ağır söyüşü söymək ,ən ağır cəzanı tətbiq etmək .bəs səsini duyurmayacaqdın daha kimsəyə ,nə oldu ?intihar üçün yetişkin deyiləm deyə düşünürəm ,ancaq buna yaxınlaşanda əvvəlki kimi həyəcan olmur,qorxu ,kədər hissi də .qısa zaman kəsiyi kimi tanıdır özünü mənə canına qıymaq indi,hər şeyə çox bənzəyir .məsələn su içməyə. keçirsən mətbəxə sonrası aydındır,bu da elə .
mən tam olaraq xatırlamıram .heç nəyi. yuxuyla gerçəkliyi ayıra bilmirəm ,gün ərzində özümə xəbərdarlıq etməsəm, elə bil yuxudayam. istədiyimi etməkdə azadam kimi gəlir.əgər nə isə danışsa kimsə ,üzünə baxıram. əvvəlcə səsi itir,yavaş-yavaş kiçilir ,bulanıqlaşır siması . tez yatıram ki ,tez oyanım ,ancaq ,yatdığım vaxta az qalmış oyanıram.evdə hamı yatıb ,yerimi qaydaya salıb heç nə olmamış kimi yatıram gecəni .nə isə olur amma anlayıram ,başa düşməsəm də tam .yuxu davam eliyir yoxsa ? oyanmışam görəsən?

əllərin əsməsi

əllərin əsməsi (tremor) fizioloji və patoloji ola bilər.fizioloji tremor sağlam insanlarda fiziki gərginlik (ağır əşyaların qaldırılması və daşınması, idman və s.) və stress, depressiya, qorxu zamanı mümkündür.
lakin sakit vəziyyətdə tremor özünü büruzə vermir. fizioloji tremor normal haldır və heç bir xəstəliyin əlaməti deyil.
qəhvə və tərkibində kofein olan digər içkilərin həddən artıq miqdarda qəbulu bütün bədəndə və, o cümlədən, əllərdə tremorun səbəbi ola bilər.
patoloji tremor heç bir görünən səbəb olmadan, sakit vəziyyətdə baş verir. patoloji tremor ciddi xəstəliklərin və pozulmaların əlaməti kimi meydana çıxır.genetik faktor kimi də görülür ,əgər valideynlərin birində var isə, uşaqda olmaq ehtimalı mümkündür ,bir əldən başlayıb digərinə keçə bilir .əsasən ,əsmək xaricində bir şikayətə yol açmır.
– qalxanvari vəzinin fəaliyyətinin güclənməsi (hipertireoz) əllərdə tremorun səbəbi ola bilər. tremordan əlavə belə xəstələrdə əsəbilik, həyacan, kəskin arıqlama, saçların tökülməsi, ürək döyünməsi, artmış tərləmə kimi simptomlar müşahidə olunur.

– müxtəlif kəllə-beyin travmaları əllərin əsməsinə səbəb ola bilər.

– alkoqolizm, narkomaniyadan əziyyət çəkən insanlarda əllərin əsməsi xarakterli simptomdur. bunun səbəbi beyinin xroniki intoksikasiyasıdır (zəhərlənmə).

– ziyanlı istehsalatda işləyən insanlarda da xroniki intoksikasiya inkiaşaf edir ki, bunun nəticəsində insanda əllərin əsməsi kimi simptom meydana çıxa bilər.

– bəzən tremorun səbəbi bəzi dərman preparatlarının (xüsusilə sakitləşdirici preparatların) qəbulu ola bilər. bu halda dərmanın qəbulu ləğv edildikdən sonra tremor adətən müəyyən müddətdən sonra özü özündən keçir.

kiməsə nəyisə vermək və ya almaq zamanı təəccüblə üzünüzə baxılması ,süfrə arxasında əlinizə çəngəl,qaşıq,stəkan ala bilməmək ,əl təmasından çəkinmək,yaxınınızda olan bir əşyaya əlinizi uzatmaq yerinə düz yanına gedib götürmək, kimi problemlərlə üz -üzə qoyur adamı .artıq əllərimin əsmədiyini təsəvvür eliyə bilmirəm .əllərimin əsməsi deyil ,bunun əksi yad gəlir .