selective perception

psixoloji məfhumdur.
öncəlikdə qavrama, qavrayışın (perception) nə olduğunu deyim. duyğular və yaddaşın birgə fəaliyyətinin nəticəsidir. qavrama duyğuların beyində zehni prosedurdan keçməsinin nəticəsində yaranır. bizim keçmiş təcrübələrimiz, yuxularımız, gözləntilərimiz və s. qavramada təsiredici faktordur. qısaca qavrama, duyğuların bu faktorlara əsasən beyində yenidən canlanmasıdır.

insan diqqətini ətrafda baş verən hansısa hadisəyə yönəldir və ya bir otaqdakı hansısa bir əşya (ya da insan) diqqətini çəkir. bir çox şey arasından müəyyən birini seçmək və diqqətini ona yönəltmək. bu selective perception adlanır. qeyri-şüuri olaraq baş verir.

buna təsir edən xarici (qıcıqlandırıcı) və daxili (şəxsi) faktorlar var.

xarici (qıcıqlandırıcı) faktorlardan ən əsası ziddiyyətdir. yəni qıcıqlandırının ətrafdakılardan kəskin şəkildə fərqlənməsi. əsasən reklamlarda daha rahat ayırd etmək olur bunu. məsələn, reklam edilən şeyə diqqət çəkmək məqsədilə ətrafdakı hər şey ona zidd olan şeylərlə əhatələnir, rəngli paltara diqqət çəkmək istəyirsə ətrafdakılar çox sıradan və solgun rəngli geyimlər olacaqdır, diqqəti hərəkət edənə çəkmək istəyirsə, ətrafdakılar sabit və hərəkətsiz olacaqdır.

daxili (şəxsi) faktorlar isə gözlənti, maraq, ehtiyac və inancdır. məsələn, iki dost fərqli futbol komandalarını tutur və həmin iki komanda qarşılıqlı olaraq oynayırlar. bu halda, oyunda yaranan kritik vəziyyətlərlə bağlı dostların şərhləri fərqli olur. başqa deyişlə, insan görmək istədiyini görür.

fraktal musiqi

müəyyən alqoritmə və ya riyazi düstürlara əsaslanaraq yaradılmış musiqidir.

nümunə 1:

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

yazarların paylaşmaq istədikləri şeirlər

erkek kadına dedi ki:
- seni seviyorum,
ama nasıl?
avuçlarımda camdan bir parça gibi kalbimi sıkıp
parmaklarımı kanatarak
kırasıya,
çıldırasıya...
erkek kadına dedi ki:
- seni seviyorum,
ama nasıl?
kilometrelerce derin, kilometrelerce dümdüz,
yüzde yüz, yüzde bin beşyüz
yüzde hudutsuz kere yüz...
kadın erkeğe dedi ki:
- baktım
dudağımla, yüreğimle, kafamla;
severek, korkarak, eğilerek,
dudağına, yüreğine, kafana.
şimdi ne söylüyorsam
karanlıkta bir fısıltı gibi sen öğrettin bana...
ve artık
biliyorum:
toprağın
yüzü güneşli bir ana gibi
en son, en güzel çocuğunu emzirdiğini...

fakat neyleyim
saçlarım dolanmış
ölmekte olanın parmaklarına
başımı kurtarmam kâbil
değil!
sen
yürümelisin,
yeni doğan çocuğun
gözlerine bakarak...

sen
yürümelisin,
beni bırakarak...

kadın sustu.

sarildilar

bir kitap düştü yere...
kapandı bir pencere...

ayrildilar...

(bax: nazım hikmet)

sosiofobiya

sosial mühitlərdə başqaları tərəfindən mənfi dəyərləndirilməkdən şiddətli şəkildə narahat olmaq və qorxduqları vəziyyətdən uzaqlaşma meyilləri ilə təsvir edilə bilən narahatlıqdır.

əsasən yeniyetməlik dönəmində başlayır. sosiofobiyanın əsas əlamətləri üzün qızarması, tərləmə, əllərin və səsin titrəməsi, boğazın quruması, ürək çırpıntısı, nəfəs çatışmazlığı, mədə-bağırsaq sistemində pozulmalardır. sosiofobiyası olan insanlar qorxduqları vəziyyətlə qarşılaşdıqda bu əlamətlər meydana gəlir.

sosiofobiya kollektiv önündə danışmaq, telefonda danışmaq, partiyə qatılmaq, yad insanlarla tanış olmaq kimi sosial fəaliyyətlər, bir iş edərkən (yazı yazarkən, məsələn) başqaları tərəfindən izlənmə, rəhbər vəzifədəki insanlarla danışmaq, qarşı cinsdən insanla tanış olmaq ya da görüşmək, hər kəsin içində idarəsini itirmək qorxusu və s. kimi hallarda özünü göstərir.

sosiofobiyası olan insanlar başqa insanların onları tənqid etdiyi və onlar haqqında mənfi fikirlərə sahib olduğunu düşünərlər. bu zaman ağıllarından keçən fikirlər "gücsüzəm, çirkinəm, bəyənilmirəm, sevilməyə layiq deyiləm, səhv etməməliyəm, mükəmməl olmalıyam, narahat olduğum bəlli olmamalıdır, rahat davranmalıyam, qüsursuz görünməliyəm, hər kəs məni bəyənməlidir" şəklindədir. sanki səhv hərəkət edəcək, yablış bir şey deyəcək və belə olarsa insanlar onu ələ salacaq, tənqid edəcək, alçaldacaq, beləcə hamının içində biabır olacaqmış kimi hiss edirlər. danışdıqları zaman hamı onlara baxırmış kimi gəlir. etdikləri ən kiçik səhvi gözlərində çox böyüdür, rüsvay olduqlarını düşünürlər.

qorxduqları vəziyyətlə üzləşdiklərində narahatlıqları artır, məsələn, sosiofobiyası olan tələbə dərs danışmaq üçün ayağa qalxdığında dili turulur, deyəcəklərini unudur.

utancaqlığa oxşasa da ondan fəqlidir. bu ikisini qarışdıqmamaq gərəkir . yeni mühitə girən və heç kəsi tanımayan insan utancaqlıq göstərə bilər, lakin bunun sosiofobiya olaraq qəbul edilməsi üçün həmin insanın onu narahat edən vəziyyətdən uzaqlaşmağa çalışması gərəkir. utancaq insanlar yeni mühitə düşdükdə utana bilərlər, lakin utandıqları üçün sosial fəaliyyətlərdən geri qalmazlar. halbuki sosiofobiyanın ən əsas əlamətlərindən biri narahatedici vəziyyətlərdən uzaqlaşma çabalarıdır.

kitabxana

indicə xəbərlərdə eşitdiyimə görə bir çox kitabxanaları ya bağlayır, ya da birləşdirirlərmiş. bəhanə olaraq isə fondlarının zəif olduğunu, müasir tələblərə cavab vermədiyini bildirirlər. indiki zamanda kitabxanaları daha da inkişaf etdirmək yerinə (bu qədər şərait varkən) isə çarəni bağlamaqda görürlər. sovetlərdən qalma bu mədəniyyəti də beləcə dağıdacaqlar.
anamın uşaq yaşlarımdan məndə yaratdığı bir vərdişdir kitabxana. neçə illər bundan əvvəl yaşadığım yerdə iki kitabxana fəaliyyət göstərirdi. biri uşaqlar üçün olan kitablardan ibarət idi deyə uşaq kitabxanası adlanırdı (məktəb vaxtı çox köməyimə gəlib), digəri böyüklərin kitabxanası. sonradan uşaqlarınkını başladılar, daha doğrusu hər ikisinin birləşdirildiyi deyildi, lakin uşaq kitablarından geriyə heç bir kitab qalmadığı üçün bağlanmış sayıram. yerində isə bank fəaliyyət göstərir hal hazırda. o zamandan indiyə kimi geriyə qalan o tək kitabxanadan istifadə edirdim. keçənlərdə yeni kitablar verildiyini görəndə sevincimdən yerə göyə sığmırdım. rəflər dolusu xarici ədəbiyyat. baxmağa hardan başlayıb harda qurtarım bilmirdim. özümün aldığı kitabların yeri başqa, amma kitabxanadan götürdüklərim tamam başqa olub həmişə. və indi deyirlər bağlanır. kədərliyəm, bəylər. bağlanan hər kitabxana kədərimə və qəzəbimə səbəb olacaq. yerində nə açacaqlar? ticarət obyektəri? biznes mərkəzləri? banklar?

herakl kompleksi

atanın uşaqlarına nifrət etmə və onları öldürməyi arzulama halıdır.
kompleksin adı yunan mifologiyasına istinad edir. herakl güclü-qüvvətli olmasıyla bərabər həm də epileptik xarakterə sahibdir. sentimentallığına hiddət və peşmanlıq tutmaları da əlavə olunaraq bir-birini əvəz edər. bəzən bayğınlıq tutmaları keçirər və bu tutmalar əsnasında bir dəfə fərqində olmadan arvadı meqara ilə üç uşağını öz əlləriylə öldürər. özünə gəlib onları özünün öldürdüyünü öyrənəndə elə bir kədərə qapılır ki, intihara cəhd edir. kompleksin adı da, məhz, buradan götürülmüşdür.