1. ispaniya vətəndaş müharibəsi (isp. guerra civil española) (17 iyul 1936 — 1 aprel 1939) – seçkilər ilə hakimiyyətə gələn ikinci ispaniya respublikası, solçular (respublikaçılar, loyalistlər, interbriqadalar), anarxistlər digər tərəfdən isə falanqist general fransisko frankonun rəhbərlik etdiyi millətçilər arasında baş vermiş sonda qəhpə stalinin silah verməməsi ilə üsyançı tərəfin qalib olduğu döyüş. nəticədə ispaniyada respublika quruluşu devrilmiş və general frankonun rəhbərlik etdiyi diktatura rejimi qurulmuşdur.


millətçi kəsimə 3. reyx, italiya krallığı, portuqaliya, respublikaya isə stalinist piçlərdən ibarət ssri, meksika və başlarda az-maz fransa dəstək olur


respublikaçılar əsasən mərkəzçilər, stalinist, sosialistlər, eyni zamanda çoxluq təşkil edən anarxist inqilabçılar yer alırdı. anarxistlər əsasən kataloniya və asturiya kimi anarxiyada yaşayan muxtariyyətlərdən idi.

millətçi götlərə monarxist-karlistlər, monarxist-alfonsistlər, falanqistlər, "ceda" (la confederación española de derechas autónomas) partiyasının tərəfdarları, katolik və konservativ təşkilatların nümayəndələri daxil idilər. katolik kilsəsi də onlara açıq dəstək göstərirdi. respublika əleyhinə döyüşən ispanlar öz mübarizələrini anarxizm və allahsızlığa qarşı "səlib yürüşü" kimi qəbul edirdilər. frankoya əsas dəstək verən bölgələr navarra və qalisiya əyalətləri, burqos və salamanka şəhərləri idi.

deməli normal seçki yolu ilə hakimiyyətə gələ bilən və çoxluq təşkil edən respublika niyə uduzdu deyə sual ortaya çıxır.

səbəb isə stalinist ssri-nin ispaniyadakı anarxistləri yatırıb orda da tamamilə stalinist dövlət qurmaq digər yandan hitler və mussolininin hazırlaşdıqları 2. dünya müharibəsində istifadə edəcəyi silahları bir növ testdən keçirmək və bu əhatədə 3.cü millətçi ölkə yaratmaq.

döyüş ən pis anarxistlər üçün bitir nə qədər ölü, itkin, sürgün olunmuş və edam olunmuş şəxslər.interbriqadalar nə qədər kömək versədə faşistlərin silahları gücündə silah və adamları yox idi.millətçi ispaniya kəsiminin döyüşün başında ordunun 75 faizini sadəcə alman və italyanlar tuturdu.zamanla sosialistlər dəyişərək qorxu, məcburiyyət və s. belə səbəblərdən millətçi ispaniyaya keçir.

yəni respublikanın əsas uduzma səbəbi ssri idi.