S Ö Z A L T I

desizionizm | fəlsəfə

yuxarıdakı entry-də yazılandan fərqli olaraq, "nəyinsə ümumi normalar əsasından deyil, azad qərar və həll əsasında müəyyənləşdirilməsi" olmayan siyasi-hüquqi-fəlsəfi cərəyan, doktrina.

desizionistlər bu sualdan hərəkətlə yola çıxırlar: əxlaqi və ya siyasi/hüquqi qərarın qanuniliyini, etibarlığını təsdiqləyən şey nədir?

desizionistlərə görə qərarın etibarlığını təsdiqləyən şey onun məzmunu, təbii olub olmaması, insan hüquqlarına zidd olub olmaması və sairə deyil. qərarın etibarlığı onun suveren avtoritar (güc sahibi) tərəfindən verilmiş olmasıdır. yəni bir növ hüquqi alanda realizm demək olar. üstün, təbii hüququ başlanğıc nöqtəsi olaraq almır.

"auctoritas non veritas facit legem" - "qanunu həqiqət deyil, hakimiyyət yaradır."- thomas hobbes, Leviathan II/26

desizionist cərəyanın ən görkəmli nümayəndələrindən biri də carl schmittdir. siyasi ilahiyyat kitabında belə deyir: "suveren, istisna olana qərar verəndir." (qərar vermə-decision)

gözümüzün önündə canlanması üçün belə bir nümunə gətirim. mehriban əliyeva aleksandr proxanov ilə görüşündə belə demişdi: "mən heç vaxt yol vermərəm ki, Azərbaycan xalqında ermənilərin timsalında düşmən obrazı formalaşsın. Vaxt var idi ki, bu xalqlar birlikdə yaşayırdı, bir masa arxasında əyləşərək şərab içirdi. Həmin zaman geri dönməlidir."

amma bənzər sözləri müharibədən sonra dilləndirən bəhruz səmədov bu səbəbdən "dövlətə xəyanət" maddəsi ilə təqsirləndirilməklə həbs edilib.

yəni azərbaycan suveren orqanına görə, erməni xalqı ilə qardaşlıq düşüncəsini dəstəkləməyin nə zaman cinayət ünsürü olduğunu, nə vaxt isə sülhsevərlik olduğunu "iki xalq arası qardaşlığın mücərrəd dəyəri" yox, suverenin buna qərar verməsi təyin edir.

i-131 | elm

ən çox tanınan radioaktiv yod izotopu; zob xəstəliyi və digər tiroid xəstəliklərinin müalicəsində geniş istifadə olunan "atom".
i-131 qalxanvari vəzin hüceyrələri tərəfindən təbii olaraq qəbul edilən bir izotopdur, çünki qalxanvari vəzində yodun təbii rol oynadığını bilirik. ona görə də radiasiya qalxanvari vəzinə birbaşa təsir göstərir. beləliklə, o, qalxanvari vəzinin aktiv və zədələnmiş hüceyrələrinə daxil olur və burada radiasiya yayır. bu radiasiya hüceyrələri zədələyir, bəzilərini öldürür. nəticədə vəzinin fəaliyyəti azalır.
bu müalicənin pointi qeyri-cərrahi olduğu halda çox effektiv olmasıdır. tabletka formasında atılır, o da qana keçib birbaşa vəzə təsir edir.

indi isə gələk "atom" deyilməsinin səbəbinə.
bu izotop yalnız tibb sahəsində istifadə edilən bir maddə deyil, eyni zamanda nüvə testləri və radiasiya hadisələri nəticəsində də əhəmiyyətli sağlamlıq problemlərinə səbəb olmuşdur. belə ki, 1990-cı ildə ABŞ-da aparılan bir araşdırma nəticəsində 100.000-ə yaxın insanın tiroid xərçəngi olmasının səbəbi olaraq bu izotop göstərilmişdi.
həm də burada, 1966-cı ildə çinin açıq havada apardığı 300 kilotonluq nüvə testinin təsiri xüsusi vurğulanıb. 4 günə ABŞ-a çatan və ölkəni başdan-ayağa ələ keçirən zəhərli buludlar radiasiya riskini artırmış, lakin hökumət bu məlumatı uzun müddət ictimaiyyətdən gizləmişdi.
sonradan açıqlanan məlumatlara görə, america əhalisi təxminən 15 milyon kuri radioaktiv yoda məruz qalmışdı, bu da yuxarı- aşağı çernobıldakı radiasiya miqdarına bənzər bir səviyyə idi. sonrasını siz düşünün -*
belə də ki, onsuz bunu təkcə çinin boynuna atmaq olmaz ki. elə ABŞ özü də nüvə testlərində i-131-i atmosfərə buraxmaqda "of" deməmiş, 450-dən çox nüvə testində böyük miqdarda radioaktiv maddəni ətrafa yaymışdı. radiasiyanın miqdarı və zərərləri hələ də tam olaraq bilinmir, ancaq bitki, su və qida zəncirinə keçməsi nəticəsində ciddi ekoloji və sağlamlıq problemlərinə səbəb olduğu məlum məsələ, ortadadır.

psixotik depressiya | sağlamlıq

Major depressiyanın ən ağırlaşmış forması. Major depressiya özlüyündə ağır bir psixoloji problemdir. Kobud şəkildə major depressiyanı iki fazaya bölə bilərik: nevrotik depressiya və psixotik depressiya. Nevrotik depressiyalı insanlar adətən tipik depressiya əlamətləri göstərirlər: əhval-ruhiyyənin aşağı olması, həyatdan zövq almama (anhedoniya), yuxunun pozulması, iştahın pozulması, halsızlıq, intihar düşüncələri və s. Bu əlamətlər əgər kifayət qədər şiddətlidirsə və minimum 2 həftə ərzində özünü göstərmişsə xəstəyə major (kliniki) depressiya diaqnozu qoyulur. Yuxarıda qeyd etdiyim əlamətlərin hamısı nevrotik simptomlardır. Nevrotik xəstələrin əsas xüsusiyyəti gerçəkliklə bağlarının qopmamasıdır. Yəni bu xəstələr depressiyada olduğunun fərqindədir və bundan qurtulmaq üçün yollar axtarırlar. Ona görə də həm psixiatrlar, həm də psixoterapevtlər üçün nevrotiklərlə işləmək daha asan olur. Çünki bu xəstələrdə fərqindəlik yüksək olduğu üçün siz bir addım atsanız geri qalan 10 addımı onlar atacaqlar. Psixoterapiya və farmakoterapiya (dərman müalicəsi) ilə bu xəstələrdə böyük irəliləyiş qət etmək mümkün olur. İndi isə gələk entrinin əsas mövzusu olan psixotik depressiyaya. Major Depressiya üçün saydığım ümumi nevrotik simptomlara adətən psixotik depressiyada da rast gəlirik. Amma bu xəstələri nevrotiklərdən ayıran əsas əlamət reallıqla bağlantılarının zəifləməsi hətta bəzən itməsidir. Bu xəstələrdə əlavə olaraq sayıqlamalar (delusions), çox nadir hallarda isə hallüsinasiyalar görülməyə başlayır. Məsələn, psixotik depressiyalı xəstə lənətləndiyinə, bədəninin əridiyinə, bütün insanların ona nifrət etdiyinə inana bilər. Nevrotiklərdən fərqli olaraq psixotiklər ağıllarına gələn bu tip "özünüalçaltma" düşüncələrini sorğulamadan inanırlar. Ona görə də nevrotiklərə nəzərən psixotik depressiyalı şəxslərin intihar riski daha yüksəkdir (Qeyd: bu, nevrotik depressiyalı xəstələrin intihar riskinin aşağı olduğu anlamına gəlmir). Psixotik depressiyalı xəstə psixoterapiyaya çox çətinliklə cavab verir. Çünki bu xəstələr nə öz düşüncələrini sorğulayır, nə də ki mütəxəssisin bu düşüncə xətalarına müdaxiləsinə imkan verir.
Nevrotik depressiyanın müalicəsində adətən antidepressantlardan istifadə olunur və 2 həftə (bəzən 3) sonra depressiyanın simptomları yüngülləşir. Əgər intihar riski yüksək deyilsə, şəxsə nəzarət edəcək kimsə varsa xəstəxanaya yatırılmağa ehtiyac görülmür (İntihara cəhd edibsə yatırıla bilər). Koqnitiv davranış terapiyası (cbt) effektiv nəticə verir.
Psixotik depressiyanın müalicəsində antidepressantlarla yanaşı şizofreniya və bipolyar pozuntu kimi daha ağır psixiatrik xəstələrin müalicəsində istifadə olunan antipsixotiklərdən istifadə olunur. Bəzən litium da istifadə oluna bilər. Psixotik depressiyada ruh halının ani dəyişimləri, əsəb tutmaları, impulsiv suisidal davranışlar daha çox görüldüyü üçün adətən bu xəstələrin klinikaya yatırılması vacib hesab olunur. Dərman terapiyası öz təsirini göstərdikdən sonra əgər xəstənin real aləmlə olan bağları bərpa olundusa onda psixoterapiyaya başlanır.
Psixotik depressiya bəzən digər diaqnozlarla qarışdırıla bilər:
Şizofreniya. Psixotik depressiya sayıqlamalar, hallüsinasiyalar kimi psixotik simptomlar göstərdiyi üçün şizofreniya ilə qarışdırıla bilər. Lakin bu simptomlar iki xəstəlikdə də fərqlidir. Məsələn, paranoid şizofren bir xəstə insanların onu öldürmək istədiyini düşünər. Amma bu paranoyanın kökündə "mən seçilmiş insanam" tipli özünüböyütmə inancı durar. Psixotik depressiyalı xəstə də eyni şəkildə "insanlar mənim ölməyimi istəyir" deyə düşünər. Amma bunun kökündə isə "mən lənətlənmişəm" tipli özünüalçaltma düşüncəsi durar. Fərq ortadadır. Şizofrendən fərqli olaraq psixotik depressiv xəstə özünü böyütməz. Bu da beyindəki dopamin səviyyəsinə bağlıdır. Şizofrenlərdə həddən artıq olan dopamin depressiyada minimuma çatır.
Şizoaffektiv pozuntu. Bu iki xəstəliyi bir-birindən ayırmaq daha çətindir. Adətən xəstədə son iki həftədə emosianal dəyişim olmadan psixotik simptom görülürsə şizoaffektiv, depressiya əlaməti və psixoz görülürsə psixotik depressiya hesab olunur.
Nevrotik və psixotik depressiya arasında keçid. Depressiya əlamətləri ağırlaşarsa nevrotik depressiyalı bir xəstə psixotik depressiyalı xəstəyə çevrilə bilər. Psixotik depressiv bir epizod da özlüyündə həyatın sonrakı mərhələsində yeni bir psixotik depressiya epizodu riskini artıra bilər. Ona görə də bu tip xəstələrin uzunmüddətli müşahidə altında saxlanması və vaxtaşırı diaqnostika olunması mütləqdir.

honeyland | kino

makedoniyada ucqar bir ərazidə yaşayaraq arıçılıqla dolanan bir türk qadının həyatını əks etdirən, çox bəyəndiyim sənədli filmdir.
film 2019-cu ildə tamara kotevskova və  ljubomir stefanovun rejissorlu ilə çəkilib, ilinin ən çox mükafat alan filmlərdən biri olub. ümumilikdə 30-a yaxın mükafata namizəd olub. cəmi 89 dəqiqə olsa da, film çəkilişləri üçün komanda 3 il həmin ərazidə yaşayaraq ümumilikdə 400 saata yaxın material çəkiblər.
rejissor tamara kotevskova belə bir qeyd edib:
"film güzgü kimidir - bəzi insanlar özünü haticede, bəziləri isə digər ailədə tapa bilər."
həmçinin honeyland eyni zamanda həm sənədli, həm də beynəlxalq film kateqoriyalarına təqdim olunan ilk filmdir.

filmin əksər hissəsi tükcədir, lakin şivə olduğundan bəzən altyazıya ehtiyac olur. hatice arıçılıqla məşğul olur, həm də xəstə anasının qayğısını çəkir. film çox təbii, səmimi duyğu doludur. həyat şəraitlərini gördükcə yaşayışımızın, imkanlarımızın qədrini bilməyi xatırladır bizə. qonşularımız bir müddət arıçılıqla məşğul olduğu üçün bilirəm mən o çətinliyi, hələ üstəgəl maskasız, xüsusi geyimsiz bu qədər arı ilə yaşamaq xeyli çətin olsa gərək.
daha sonra hatice gilin qonşuluğuna bir ailə köçür. işləri mal-qaraçılıq olsa da, acgözlüklə bal işinə də girişir evin kişisi. insanların acgözlüyü, paxıllığı, saxtakarlıq və yalanları bu ailədə əks olunub.

diqqətimdən qaçmayan bir şey, qonşu ailədə ən 6-7 uşağın olması idi. dialoqlardan birində kişi "hər ilə 1 uşaq, onlar mənim sərvətimdi" deyir. a kişi, madam ki, yaşayışınız normal deyil, o uşaqları niyə bədbəxt edirsiz?! uşaqları arı sancır, mal-qara tapdayır, bir-birləriylə ölümünə dalaşırlar. nəyə lazım axı o qədər uşaq. təəssüf ki, belə ailələr olduqca çoxdur.



bir də belə maraqlı videolar var filmə aid:

mia aioniotita kai mia mera | kino

2010-cu ilə təsadüf edən, anqelopulosla tanışlığımı sağlıyan film... məşhur rejissor və kino tənqidçisi lindsay anderson rejissorları 2 kategoriyaya ayırır: 1- təqribən hər mövzunu işləyə bilən professional rejissor. 2- öz hekayəsini özünəməxsus bir dillə anladaraq uğur qazanan şair...bu aspektdən baxıldığında anqelopulos, sadəcə öz kinomatoqrafının deyil, dünya kinomatoqrafının da mübahisəsiz böyük şairidir...
Sonsuzluq və bir gün olaraq tərcümə olunan Mia aioniotita kai mia mera filmiylə cannes film festivalında palme d’or alan anqelopulos, filmin adından da görüləcəyi kimi zaman məfhumunu problematikləşdirərək, filmin mərkəzinə yerləşdirir...bu film anqelopulos kinomatoqrafının təyinedici prinsiplərini özündə cəmləşdirən filmdir...təsadüfi deyildir ki, alman kino tənqidçisi georg sisslen, angelopulosun bu filmlə, “bir çox rejissorun ancaq xəyalını qurduğu, lakin əsla çəkə bilmədiyi bir filmi çəkmişdir” demişdir...həqiqətən də bu tamamlanmışlıq, qüsursuzluq filmin bütün ruhunda əks olunmuşdur...

--spoiler--


Filmin açılış sekansında, ilk voice over dialoqunda, danışan uşaqların ağzından zaman tematikası ortaya atılır...anqelopulos, uşaqlarının babasının “zaman, sahildə üçdaş oynayan bir uşaqdır”, cümləsini heraklitin məşhur “zaman, bir dama taxtası üzərindəki daşları hərəkət etdirən gəncdir” aforizmi ilə əlaqələndirir...babalarının sözlərini təkrarlayan uşaqlar dənizdə batmış bir ölkənin (atlantida), bir sözlə “itirilmiş xoşbəxtlik” motivinin axtarışına çıxırlar...filmin ortalarında alexanderin ailəsinin ada gəzintisi və sonda mühacir uşağı gəmiyə mindirdikdən sonra dənizin sahilində duran aleksanderin sonsuzluğa doğru yola çıxma hazırlığı, üç təyinat məntəqəsi olaraq qarşımıza çıxır...ada motivi zamanın həm daxilində, həm də xaricində, utopik bir hədəf olaraq funksionallaşır...
Angelopulos filmlərində yol, yolda olmaq, yaşayacaq bir yer axtarma, ümumiyyətlə səyəhət, odisseya tematikasının izlərini açıq-aydın görmək olar...bu filmdə də odisseya motivi bir daha qarşımıza çıxır...sonsuzluq və bir gündə alexander sürgündəykən arvadı ölmüş, qıznın əri isə alexanderin uşaqlığının keçdiyi, ailəyə məxsus villanı satmışdır...alexander öz evinə, yurduna dönə bilmir...homerin odisseyasında evə qayıdan odiysseyi ilk tanıyan köpəyi vurğularcasına, alexander tək sadiq dostu olan köpəyini, son səyahətinin eşiyində (1 günlük ömrü qalmışdır) qoyub gedəcəyi bir yer tapa bilmir...filmdə evrdikanı axtaran orfey mifinin də əks-sədalarını da görmək olar...arvadının (anna) xəyalıyla sahildə rəqs edən alexander, eyniylə orfey kimi “sözlərimlə səni geri çağırdım” deyir...amma o bütün tənbehlərə baxmayaraq geri dönüb baxdığında evridika təkrar aidin səltənətinə geri dönür...eyniylə anna və alexanderin rəqsi də anidən bitir...
Filmdə hadisələrin “indiki zamanı” (1998-ci il qış fəslinin sonları) alexanderin xəstəxanaya yatmaq üçün son dəfə evindən çıxması, köpəyini qızının yanında saxlamaq cəhdləri, köpəyi evin köhnə qulluqçusunun yanına tərk etməsi, alban mühacir uşağla tanış olması, onu uşaq tacirlərinin əlindən qurtarması, qocalar evindəki, hafizəsini itirmiş anasıyla danışması və.s səviyyədə qarşımıza çıxarkən, angelopulos filmlərindən alışıq olduğumuz zaman-məkan dəyişiklikləri, 1966-cı il qızının ad günündə ailənin adaya gəzintisi, 1939-cu il, şair alexanderin gənclik dövrü, 1830- Dionysios Solomosun hekayəsi və mif (atlantida, odisseya, orfey səviyyələri) səviyyələrinə bölünə bilər...
Filmin kompozisiyası tək bir günlə məhdudlaşdırılmışdır(coysun ulissi kimi)...bu son gündə, bütün bir həyatın əsas dayanacaqlarına edilən zamanda səyahət, kəsik-küsük xatirələrlə, duyğu və düşüncə dəyişmələriylə izləyiciləri də filmin atmosferinə qoşulmasına köməklik edir...seçilən zaman pillələri, əksərən keçmişdə qalmış xoşbəxt anların sığınacaqlarıdır...bildiyimiz və alışıq olduğumuz flash-backler yoxdur bu filmdə...zamanda bir geriyə, bir irəliyə sıçrayış yoxdur...keçmiş, xatirələr olaraq alexanderin fikirlərində əks olunur...
Anqelopulos filmlərinə məxsus bir texnikadır bu...plansekans adlanan bu texnikada, məkan bir yanıyla xarici, gözlə görülə bilən, bir də daxili, görünməyən olaraq çıxır qarşımıza...hərəkətin axışını da müəyyən edən bu iki səviyyəli məkandır...sakit, ağır, yavaş, geniş kamera dönüşləri bu məkanı, 360 dərəcə dairəvi hərəkətlərlə çevrələyir...xarici məkanı bütünlüklə izləyicinin gözlərinə təslim olmuşkən, iç dünyada atlamalar, sıçramalar (bir növ şüur axışının filmə tətbiq olunması deyə bilərik) bir-birini izləyir...Alexander xatirələrin içinə, keçmişin içində sanki canlı fiqurlarla dolu bir muzeyin içərisində dolaşan yaşlı bir adam olaraq ağır qış paltosu, paltosunun yuxarıya qalxmış yaxalarıyla girib çıxır....alexander itirdiyi arvadının xatirələrindəki varlığıyla məşğulkən, tanış olduğu alban uşaq onun, aktual, indiki zamandan stimuledicisi olan reallıqdır...alexanderin dünyadan ayrılmağa məcbur olduğu o son gün, uşağın qeyri-müəyyən olmasına baxmayaraq gələcək həyatına doğru selanikidən qalxan gəmidə səyahət etdiyi axşamdır...


--spoiler--

Və filmi unutulmaz edən faktorlardan biri daha...eleni karaindrunun möhtəşəm soundtreki...audio-vizual görüntülərlə filmə yayılan bu musiqi, lirik, asxetik səs quruluşuna sahibdir, təbiətin melodik ritmini, yaralanmışlıq, zədələnmişlik duyğusunu hiss etdirən, melanxoliyanın musiqi alətləriylə təcəssüm etdiyi bir musiqidir...

desizionizm | fəlsəfə

i-131 | elm

psixotik depressiya | sağlamlıq

honeyland | kino

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

mia aioniotita kai mia mera | kino

(youtube: )

mayıs sıkıntısı

dispozofobiya ★ wiki |

Köhnə əşyalarını ata bilməmək və onların nə vaxtsa lazım olacağını düşünərək saxlamaq.
İngiliscə "messie sindromu" olaraq adlandırılan bu əlamət insanların maddi durumundan asılı olmayaraq meydana gəlir.
Dunyada təxminən 2% insanda müşahidə edilir.
Dispozofobiyadan əziyyət çəkən insanların ortaq cəhələri oxuduğu qəzetləri, içdiyi suların qablarını, çekləri, yararsız hala düşmüş əşyaları belə ata bilməməkdir. Belə insanların evləri və iş yerləri çox zaman səliqəsiz olur.
Araşdırmaçıların fikrincə, belə insanların əsasən uşaqlığı yoxsullaqla keçdiyi üçün hər bir əşyanın ona nə vaxtsa, lazım ola biləcəyi düşüncəsindən yaranır və onlar gərəksız əşyalarını ata bilmirlər. Onlarda uşaqlıqdan itirmək qorxusu formalaşır və bu bir xəstəliyə çevrilib.
Texnologiyanın inkişafı ilə bərabər sözügedən davranışlara yeniləri də əlavə olunmuşdur. Köhnəlmiş telefonu dəyişmək istəməmək, köhnəlmiş və ya xarab olmuş disk və kabelləri saxlamaq, köhnə mesajları silməmək, telefonun yaddaşında xeyli yer tutmasına baxmayaraq lazımsız şəkilləri silməkdən qaçmaq və s.
bu insanlar özlərində disposofobiya xəstəliyinin olmasını və onun müalicəsini qəbul etmirlər.

auschwitz | tarix

qulyabani | mədəniyyət

honore de balzac ★ wiki | ədəbiyyat

avropa ədəbiyyatında gustav flober ilə birlikdə realizmin banısi, "romanın şekspiri" sayılan fransız yazıçı - dramaturq. əsl adı honore balssadır, adını balzak olaraq dəyişdirmiş, əsil - nəcabət bildirən "de" sözünü artırmışdır. "bəşəri komediya" və ya "insan komediyası" adı altında 90 roman yazmışdır. bu romanlar arasında ən yaxşısı qəbul edilən və mənim də oxumaq şərəfinə nail olduğum əsəri "qorio ata" əsəridir.

klassik roman yazma qaydalarını və texnikasını ilk dəfə məhz balzak öz romanlarında işləmiş və özündən sonra gələn bütün yazıçılar bu texnikadan yararlanmışlar. olduqca güclü müşahidə qabiliyyəti və yaddaşı vardı. romanlarında səbəb - nəticə əlaqəsini, qəhrəmanların iç dünyasını olduqca güclü və inandırıcı formada işləməyi bacarmışdır. fransız inqilabı və ondan sonrakı dövrü öyrənmək üçün balzakın romanları sanki sənədli filmlərdir.
parisdə 7 ayrı - ayrı evdə yaşamış, bu evlərin hər biri əsl viranə şəraitdə olmuşdur. ilk əsəri olan "cromwell"i də bu evlərin birində yazmışdır. deyilənə görə bu evlərdə heç bir əşya olmamış, xəyalını qurduğu, olmasını istədiyi əşyaların adını vərəqə yazaraq vərəqləri evin müxtəlif yerlərinə düzmüşdür.

gələcəyi çox düşünmə, onsuz da gələcək. amma keçəcək olanları yaxşı düşün, çünki ağlından silinməyəcək.

hər böyük sərvətin arxasında bir günah gizlidir.

bir qadın sevdiyi kişinin başqası ilə xoşbəxt olduğu görməkdənsə, onu can verərkən görməyi üstün tutar.
honore de balzac